حدیث غدیر در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

 

بلکه می‌گویند: پیامبر [[شاعری]] است که [[انتظار مرگ]] او را می‌کشیم، بگو [[انتظار]] بکشید، من نیز مانند شما در انتظار بسر می‌برم، آیا [[افکار]] خام آنان، آنها را به این [[فکر]] وادار کرده است، یا اینکه آنان گروه سرکشند؟ بد نیست از برخی از کارشکنی‌های گروه بت پرست و پیکارهای ناجوانمردانه آنان با صاحب رسالت [[آگاه]] شوید و ما از میان آنها فقط به آخرین اتکاء آنان اشاره می‌کنیم<ref>برای آگاهی از این نقشه‌ها به کتاب رهبری امت مراجعه شود.</ref>.<ref>[[جعفر سبحانی|سبحانی، جعفر]]، [[پیشوائی از نظر اسلام (کتاب)|پیشوائی از نظر اسلام]] ص ۲۱۵.</ref>

 

رهبری همه جانبه امت پس از درگذشت پیامبر، در گرو شرائطی بود که متأسفانه نوع افراد امت فاقد آن بودند، و مشروح این قسمت در تشریح زمینه‌های دهگانه از نظر خوانندگان گرامی گذشت. اینک به صورت [[اجمال]] اشاره می‌نمائیم: جهش همه جانبه و دگرگونی عمیق در دل یک [[ملت]]، کار یک [[روز]] و دو روز و یا یک سال و ده سال نیست و هرگز نمی‌توان در مدت کوتاهی به این [[هدف]] نائل گردید، بلکه برای [[پایداری]] [[انقلاب]] و [[رسوخ]] آن در [[دل‌ها]] و [[قلوب]] [[مردم]]، فرد و یا افرادی برجسته و فوق العاده لازم است که پس از درگذشت پایه گذار انقلاب، زمام امور را به دست گیرند و با مراقبت‌های فراوان و [[تبلیغات]] پی‌گیر، [[جامعه]] را از هر نوع گرایش نامطلوب صیانت کنند، تا نسلی بگذرد و [[نسل]] نوی که از روز نخست با [[آداب]] و [[اخلاق اسلامی]] خو گرفته‌اند، جای نسل پیشین را بگیرد و اگر از چنین راهی وارد نشوند، گروه زیادی پس از درگذشت پایه گذار نهضت، گام به عقب نهاده و به روش‌های دیرینه بازمی‌گردند.

 

درست است که هر نوع [[جنبش]] و جهش مذهبی در میان این نوع ملل ممکن است به آسانی صورت گیرد، ولی ادامه و نگاهداری آن در میان این افراد که عوامل منفی در روح و روان آنان لانه گزیده است، به مراقبت‌های پی‌گیر و زیادی نیاز دارد که آنان را از هر نوع [[انحراف]] باز دارد. حوادث رقت‌بار صحنه‌های [[احد]] و حنین که هواداران نهضت در گرماگرم [[نبرد]] از دور صاحب [[رسالت]] پراکنده شدند، و او را در میدان نبرد تنها نهادند، [[گواه]] روشنی است که افراد [[جامعه]] از نظر [[رشد فکری]] و [[عقلی]] و [[ایمانی]] به پایه‌ای نرسیده بودند که [[پیامبر گرامی]] [[اداره امور]] را به دست آنان بسپارد و آخرین نقشه [[دشمن]] را که مترصد [[مرگ]] [[پیامبر]] بود، با [[اراده]] [[حکیمانه]] [[امت]] نقش بر آب سازد. این همان امت [[رشد]] یافته است!! که پس از [[درگذشت پیامبر]] به کانون [[اختلاف]] تبدیل شده و به صورت هفتاد و سه [[ملت]] درآمدند.   واگذاری کار [[رهبری]]، به چنین امتی نمی‌تواند نظر صاحب رسالت را تأمین کند و نقشه دشمن را که مترصد مرگ پیامبر بود، نقش بر آب سازد، بلکه باید در این جا چاره دیگری اندیشید که اکنون به آن اشاره می‌کنیم.

 

 

[[شیخ الرئیس]] در [[شفا]] بیانی دارد که روشنگر گفتار ماست. وی می‌گوید: پیامبر آنچنان نیست که مانند او مکرر بیاید، و در هر زمانی به او دسترسی نیست، و ماده‌ای که شایسته پذیرش [[وحی]] است کمتر در مزاج‌ها به وقوع می‌پیوندد، ناچار پیامبر باید برای بقاء [[سنن]] و [[شریعت]] خود که متضمن [[مصالح]] انسان‌هاست، تدبیری عظیم بیندیشد.

وی پس از بیان [[فلسفه]] [[عبادات]] و بخشی از [[قوانین]] [[مدنی]]، سخن را به مسأله [[امامت]] و [[خلافت]] می‌رساند و می‌گوید: بر [[سنت]] گذار (پیامبر) لازم و [[واجب]] است، [[اطاعت]] کسی را که [[جانشین]] خود قرار می‌دهد، فرض و لازم گرداند. سپس بعد از [[انتقاد]] از [[روش تعیین امام]] از طریق [[اجماع]] می‌گوید: [[خلیفه]] و جانشین قرار دادن با [[نص]]، به صواب و [[حقیقت]] نزدیک‌تر است<ref>الهیات شفاء فصل سوم از مقاله دهم، طبع ایران.</ref>.

اهمیت [[منطق]] [[تشیع]] در این است که وی [[انتخاب الهی]] را معادل و هم سنگ با انتخاب [[امت]] که کانون [[اختلافات]] و [[تمایلات نفسانی]] است، نمی‌داند و [[معتقد]] است که تنها به وسیله انتخاب الهی، پایگاه عالی [[هدایت]] از رسوبات [[افکار]] [[جاهلی]] و چشم داشت مقاصد [[هوس]] انگیز مصون می‌نماید. امر دائر است که [[سرنوشت]] [[امت]] را به دست خدای [[آگاه]] و [[بینا]] و [[پیامبر]] آشنا به وضع امت و حال [[تربیت]] یافتگان خود، بدهیم تا با [[روشن بینی]] [[الهی]] و تشخیص بی‌شائبه مادی به این [[وظیفه]] خطیر [[قیام]] کند و [[شایسته‌ترین]] افراد را برای [[رهبری]] کاروان [[بشریت]] [[انتخاب]] نماید و [[افکار]] توده‌های مختلف را به [[هدف]] واحدی متوجه سازد و یا اینکه زمام و سرنوشت [[جامعه]] را به دست یک گروه متشتت [[بیمار]]، که هر فرقه‌ای هوائی در مغز و سودائی در سر دارد، بسپاریم. گروهی که بخواهند دومی را هم پایه اولی قرار دهند و یا نعوذ بالله آن را بر [[انتخاب الهی]] ترجیح دهند با [[حکم]] [[وجدان]] خود به [[نبرد]] برخاسته‌اند<ref>[[جعفر سبحانی|سبحانی، جعفر]]، [[پیشوائی از نظر اسلام (کتاب)|پیشوائی از نظر اسلام]] ص ۲۱۶.</ref>.

== [[غدیر]] در [[حدیث]] و [[تاریخ]] ==

 

فرمان خدا برای [[رسول]] گرامی طی [[آیه]] زیر بیان گردید: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ}}<ref>«ای پیامبر! آنچه را از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده است برسان و اگر نکنی پیام او را نرسانده‌ای؛ و خداوند تو را از (گزند) مردم در پناه می‌گیرد، خداوند گروه کافران را راهنمایی نمی‌کند» سوره مائده، آیه ۶۷.</ref>.  

 

ثانیاً: از نظر محاسبات [[اجتماعی]]، پیامبر احتمال می‌داد که در طریق انجام این مأموریت، ممکن است از جانب مردم آسیبی به او برسد و یا او را در این [[انتصاب]] به [[قوم]] و خویش‌گرائی متهم کنند که [[خداوند]] برای [[تقویت اراده]] پیامبر می‌فرماید: {{متن قرآن|وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ}}<ref>«و خداوند تو را از (گزند) مردم در پناه می‌گیرد» سوره مائده، آیه ۶۷.</ref>.  

 

[[محدثان شیعه]] و همچنین سی تن از [[محدثان]] [[اهل تسنن]]<ref>مرحوم علامه امینی نام و خصوصیات این سی تن را در اثر نفیس خود الغدیر ج۱، ص۱۹۶ تا ۲۰۹ به طور گسترده بیان کرده است و کافی است که در میان آنان افرادی مانند: طبری، ابونعیم اصفهانی، ابن عساکر، ابو اسحاق حموینی، جلال الدین سیوطی و... به چشم می‌خورد و از میان صحابه پیامبر از ابن عباس و ابو سعید خدری و براء بن عازب نقل شده است.</ref> می‌گویند که آیه در [[روز غدیر خم]] نازل گردید، روزی که [[خدا]] به [[پیامبر]] مأموریت داد که علی{{ع}} را به عنوان مولای [[مؤمنان]] معرفی کند. [[ولایت]] و [[جانشینی]] [[امام]] از پیامبر، از موضوعات خطیر و پر اهمیت بود که جا داشت [[ابلاغ]] آن مکمل [[رسالت]] گردیده و خودداری در بیان آن مایه [[نقص]] در امر رسالت شمرده شود.

 

علاوه بر این، علی{{ع}} [[پسر عموی پیامبر]] و داماد وی بود. تعیین چنین فردی برای [[خلافت]] در نظر افراد کوتاه بین که وجود چنین افراد در تمام [[جوامع بشری]] کم نیست، سبب می‌شد که آن را به یک نوع [[تعصب]] فامیلی حمل کنند و به صورت غیر صحیح [[تفسیر]] نمایند. ولی علیرغم این زمینه‌های نامساعد، [[اراده]] [[حکیمانه]] [[خداوند]] بر این تعلق گرفت که [[پایداری]] [[نهضت]] را با [[نصب]] [[جانشینی]]، تضمین کند و [[رسالت جهانی]] پیامبر خویش را با تعیین [[رهبر]] و [[راهنما]] تکمیل گرداند اینک تفصیل این رویداد [[تاریخی]]:

در این لحظات حساس طنین [[اذان]] [[نماز ظهر]]، سراسر بیابان را فرا گرفت و ندای [[تکبیر]] [[مؤذن]] بلند شد و [[مردم]] خود را برای ادای نماز ظهر آماده کردند و پیامبر نماز ظهر را با آن [[اجتماع]] پر [[شکوه]] که هرگز سرزمین [[غدیر]]، نظیر آن را به خاطر نداشت، برگزار کرد. سپس به میان [[جمعیت]] آمد و روی نقطه بلندی که از [[جهاز شتران]] ترتیب یافته بود، قرار گرفت و با صدای بلند خطابه‌ای به شرح زیر ایراد کرد: {{متن حدیث|الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ نَسْتَعِينُهُ وَ نُؤْمِنُ بِهِ وَ نَتَوَكَّلُ عَلَيْهِ وَ نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ شُرُورِ أَنْفُسِنَا وَ مِنْ سَيِّئَاتِ أَعْمَالِنَا الَّذِي لَا هَادِيَ لِمَنْ ضَلَّ وَ لَا مُضِلَّ لِمَنْ هَدَى وَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ. أَمَّا بَعْدُ أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ نَبَّأَنِيَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ‏ أنَّهُ لَم يُعَمَّر نَبِيُّ إلّا مِثلَ نِصفِ عُمُرِ الَّذي قَبلَهُ، وَ إنّي اُوشِكُ أن اُدعى فَأُجيبَ، وَ إنّي مَسؤولٌ وَ أنتُم مَسؤولونَ، فَماذا أنتُم قائِلونَ؟ قالوا: نَشهَدُ أنَّكَ قَد بَلَّغتَ وَ نَصَحتَ وَ جَهَدتَ، فَجَزاكَ اللّهُ خَيْرا.

اکنون به ترجمه اجمالی [[خطبه]] می‌پردازیم: [[ستایش]] از آن خداست. از او [[یاری]] می‌طلبیم و به او [[ایمان]] داریم، و بر او [[توکل]] می‌کنیم و از [[شر]] نفس‌های خویش و [[بدی]] کردارهای خود به خدائی که جز او برای [[گمراهان]] [[هادی]] و [[راهنمایی]] نیست، [[پناه]] می‌بریم به خدائی که هرکس را [[هدایت]] نمود، برای او [[گمراه]] کننده‌ای نیست. [[گواهی]] می‌دهیم که جز او خدائی نیست و محمد [[بنده خدا]] و فرستاده اوست.

[[پیامبر]]: (وقتی [[سکوت]] و [[آرامش]] بر آن [[جمعیت]] حکمفرما شد) آیا شما گواهی نمی‌دهید که معبودی جز خدای نیست و محمد بنده خدا و پیامبر اوست؟ [[بهشت و دوزخ]] و [[مرگ]] [[حق]] است؟ و [[روز رستاخیز]] بدون [[شک]] فراخواهد رسید و خداوند افرادی را که در [[دل]] خاک پنهان شده‌اند، زنده خواهد نمود؟ [[یاران پیامبر]]: چرا، چرا، [[گواهی]] می‌دهیم.

[[پیامبر]]: من در میان شما دو چیز گرانبها و سنگین به یادگار می‌گذارم، چگونه با آنها [[معامله]] خواهید کرد؟ ناشناسی پرسید: مقصود از این دو چیز گران‌بها چیست؟ پیامبر: [[ثقل اکبر]]، کتاب خداست که یک طرف آن در [[دست خدا]] و طرف دیگر آن در دست شماست، به [[کتاب خدا]] چنگ زنید تا [[گمراه]] نشوید. [[ثقل اصغر]]، [[عترت]] و [[اهل بیت]] من است، خدایم به من خبر داده است که دو یادگار من تا [[روز رستاخیز]]، از هم جدا نمی‌شوند. هان ای [[مردم]]، بر کتاب خدا و عترت من [[سبقت]] و پیشی نگیرید و از آن دو، عقب نمانید تا نابود نشوید در این موقع، پیامبر دست علی{{ع}} را گرفت و بالا برد و همه [[جمعیت]]، علی را در کنار پیامبر دیدند (و فهمیدند که مقصود از این [[اجتماع]]، حادثه‌ای است که مربوط به علی{{ع}} می‌باشد و همگی با ولع خاصی آماده شدند که به [[سخنان پیامبر]] گوش فرا دهند). پیامبر: هان ای مردم، سزاوارترین فرد بر [[مؤمنان]] از خود، آنها کیست؟

 

این جمله‌ها را بیان کرد و سپس فرمود: لازم است حاضران به غائبان خبر دهند و دیگران را از این حادثه مطلع سازند. هنوز اجتماع پرشکوه، به حال خود بر پا بود که [[فرشته وحی]] فرود آمد و به [[پیامبر گرامی]] [[بشارت]] داد که [[خداوند]] امروز آئین خود را تکمیل نمود و [[نعمت]] خویش را بر [[جامعه]] با [[ایمان]]، ارزانی داشت {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا}}<ref>«امروز دینتان را کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم و اسلام را (به عنوان) آیین شما پسندیدم» سوره مائده، آیه ۳.</ref>.

 

در این لحظه صدای [[تکبیر]] [[پیامبر]] بلند شد و گفت: [[خدا]] را سپاس‌گزارم که آئین خود را کامل گردانید و نعمت خود را به پایان رسانید و از [[رسالت]] من و [[ولایت علی]]{{ع}} پس از من [[خشنود]] گشت. پیامبر از جایگاه خود پائین آمد و [[یاران]] او دسته دسته به علی{{ع}} تبریک می‌گفتند و او را مولای خود و مولای هر مرد و [[زن]] با ایمان می‌خواندند.

=== [[ابدی]] و [[جاودانی]] بودن [[واقعه غدیر]] ===

یکی از علل [[ابدیت]] و [[جاودانی]] بودن این [[حدیث]]، [[نزول]] دو [[آیه]]<ref>سوره مائده ۶۷ و ۳.</ref> از [[آیات قرآن]] پیرامون این واقعه است، و تا روزی که [[قرآن]] [[ابدی]] و جاودانی است، این واقعه تاریخی نیز ابدی بوده و از خاطره‌ها محو نخواهد شد. از آنجا که [[جامعه اسلامی]] در اعصار دیرینه و هم اکنون [[جامعه]] [[شیعه]]، آن را یکی از [[اعیاد]] مذهبی می‌شمارند و مراسمی را که در دیگر [[اعیاد اسلامی]] بر پا می‌دارند، در این [[روز]] نیز انجام می‌دهند طبعاً واقعه تاریخی غدیر رنگ ابدیت به خود گرفته و هیچگاه از خاطره‌ها فراموش نمی‌شود.

 

== دلائل دیگر آبدیت واقعه ==

 

== مفاد [[حدیث غدیر]] ==

بررسی گذشته به خوبی نشان داد که [[حادثه غدیر]]، حادثه [[قطعی]] [[تاریخی]] است که [[شک و تردید]] در آن بسان شک و تردید در امور بدیهی است و در میان [[احادیث اسلامی]] کمتر [[حدیثی]] از نظر [[تواتر]] و قطعی بودن به پایه آن می‌رسد. بنابراین بیش از این پیرامون سند آن بحث و [[گفتگو]] نمی‌کنیم، بلکه در این بخش [[کوشش]] می‌کنیم که مفاد آن را روشن سازیم. کلید [[فهم حدیث]] این است که معنی [[مولی]] را که در جمله {{متن حدیث|مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَوْلَاهُ‌}} وارد شده است، بفهمیم و با [[فهم]] معنی این لفظ، مفاد [[حدیث]] روشن خواهد شد. برای [[آگاهی]] از مفاد حدیث باید در دو [[مقام]] به بحث و گفتگو بپردازیم:

روشن‌ترین [[گواه]] بر اینکه لفظ مولی در [[قرآن]] به معنی اولی آمده است، [[آیات قرآن]] است که به نقل برخی اکتفاء می‌کنیم: {{متن قرآن|فَالْيَوْمَ لَا يُؤْخَذُ مِنْكُمْ فِدْيَةٌ وَلَا مِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا مَأْوَاكُمُ النَّارُ هِيَ مَوْلَاكُمْ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ}}<ref>«پس، امروز از شما و از کافران سربهایی پذیرفته نیست، جایگاهتان آتش (دوزخ) است، همان (دوزخ) یار شماست و این پایانه، بد است» سوره حدید، آیه ۱۵.</ref>. [[مفسران]] بزرگ [[اسلامی]] می‌گویند: لفظ مولی، در این [[آیه]] به معنی اولی است؛ زیرا برای این افراد بر اثر [[اعمال]] ناشایستی که مرتکب شده‌اند، چیزی جز [[آتش]] [[شایسته]] و سزاوار نیست<ref>{{عربی|أي أولى لكم لما اسلفتم من الذنوب}} - این جمله را در تفسیر آیه، مفسران می‌گویند.</ref>. {{متن قرآن|يَدْعُو لَمَنْ ضَرُّهُ أَقْرَبُ مِنْ نَفْعِهِ لَبِئْسَ الْمَوْلَى وَلَبِئْسَ الْعَشِيرُ}}<ref>«کسی را (به پرستش) می‌خواند که بی‌گمان زیانش دسترس‌تر از سود اوست؛ بد یار و بد همدمی است» سوره حج، آیه ۱۳.</ref>.

 

در این آیه، به [[گواهی]] مضمون خود آن و [[آیات]] ما قبلش که مربوط به [[مشرکان]] و [[بت پرستان]] است، لفظ مولی به معنی اولی و یا به عبارت دیگر، اخذ ولی است؛ زیرا گروه [[بت]] پرست، به [[اصنام]] به عنوان ولی توجه نموده و آنها را ولی خود می‌خواندند. این دو [[آیه]] و [[آیات]] دیگر که از نقل آنها خودداری می‌گردد، به طور [[اجمال]] ثابت نمود که یکی از [[معانی مولی]] همان اولی و ولی است.

 

قرائن فراوانی [[گواهی]] می‌دهند که مقصود از مولی همان معنی نخستین است که [[علماء]] و [[دانشمندان]]، از آن به ولایت مطلقه تعبیر آورده‌اند و [[قرآن مجید]] درباره خود [[پیامبر]] می‌فرماید: {{متن قرآن|النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ}}<ref>«پیامبر بر مؤمنان از خودشان سزاوارتر است و همسران او، مادران ایشانند و خویشاوندان نسبت به یکدیگر در کتاب خداوند از مؤمنان و مهاجران (به ارث) سزاوارترند مگر آنکه بخواهید به وابستگان خود، نیکی ورزید، این (حکم) در کتاب (خداوند) نگاشته است» سوره احزاب، آیه ۶.</ref>. کسی که از [[جان]] خود انسان بر انسان گرامی‌تر و شایسته‌تر و سزاوارتر است، طبعاً نسبت به [[مال]] او نیز چنین خواهد بود و هر فردی که از خود انسان نسبت به جان و مال او اولی باشد، باید دارای [[ولایت]] مطلقه‌ای نسبت به چنین افراد باشد و از همین جهت باید تمام [[اوامر]] او را مو به مو [[اجرا]] کرد و از آنچه او [[نهی]] می‌کند، خودداری نمود. این مقام و منصب برای [[پیامبر گرامی]] از جانب [[خدا]] داده شده است و هرگز خود او ذاتاً دارای چنین مقامی نبوده است. بنابراین خداست که او را بر جان و مال افراد با [[ایمان]] مسلط نموده و دست او را در هر نوع [[امر و نهی]] باز گذاشته و [[تخلف از دستور]] او را یک نوع [[سرپیچی]] از [[دستور خدا]] دانسته است.

 

هم اکنون به بیان قرائن و شواهدی می‌پردازیم که به روشنی ثابت می‌کند که مقصود از مولی در حدیث، جز همان اولی به تصرف در تمام [[شؤون]]، چیز دیگری نیست<ref>[[جعفر سبحانی|سبحانی، جعفر]]، [[پیشوائی از نظر اسلام (کتاب)|پیشوائی از نظر اسلام]] ص ۲۳۲.</ref>.

و باز می‌فرماید: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ}}<ref>«ای مؤمنان! از خداوند و پیامبرش پیش نیفتید و از خداوند پروا کنید که خداوند شنوایی داناست» سوره حجرات، آیه ۱.</ref>.