ضرورت دین: تفاوت میان نسخه‌ها

می‌خواهیم بدانیم بر مبنای چه [[ضرورت عقلی]]، [[باور]] به [[پیامبران]] شکل گرفته است و بر چه اساسی [[لزوم]] [[ادیان آسمانی]] برای [[زندگی]] بشر [[اثبات]] می‌شود؟<ref>روشن است که استمرار و دوام این ضرورت به استمرار و دوام پیامبری و دین می‌انجامد و با فرض موقتی و مقطعی بودن ضرورت ارسال انبیا و نیاز به دین، به موقتی بودن نبوت و به تبع آن دین‌داری می‌توان حکم کرد. از آنجا که عموم معتقدان به ادیان آسمانی در عین باور به پایان پیامبری، بر ضرورت استمرار دین تأکید می‌ورزند، لازم است به رغم رابطه پیامبری و دین، به تفکیک ضرورت دین‌داری از ضرورت ارسال انبیا حکم کنیم، کما اینکه اندیشمندان مسلمان در مباحث کلامی نیز گرچه به این تفکیک تصریح نکرده‌اند، اما عملاً آن را رعایت کرده‌اند؛ به این ترتیب که در بحث اثبات نبوت چون عمدتاً به دنبال اثبات ضرورت دین‌داری و لزوم پذیرش دین از انبیای الهی بوده‌اند، پیش از همه بر نیاز ضروری بشر به دین آسمانی تکیه نموده، عموم ادله خود را بر این اساس اقامه داشته‌اند؛ لذا به تبیین دایمی بودن این ضرورت پرداخته‌اند، در حالی که در بحث خاتمیت، حساب نبوت و دین را از یکدیگر جدا نموده، وجود انبیا را تنها تا پایان ابلاغ کامل وحی آسمانی و رساندن دین کامل به دست بشر ضروری دانسته‌اند؛ لذا حکم به موقتی بودن این ضرورت داده و اتمام ابلاغ را، اتمام نبوت تقلی کرده‌اند.</ref>.<ref>[[عباس جوار‌شکیان|عباس جوار‌شکیان، عباس]]، [[امامت سر خاتمیت (کتاب)|امامت سر خاتمیت]] ص ۲۹.</ref>.

دلیل متکلمان مبتنی بر قاعده «[[لطف]]» است و فلاسفه از [[برهان]] «[[حکمت الهی]]» و گاه «فیاضیت» [[خداوند متعال]] سخن می‌گویند. در [[استدلال]] متکلمان از [[حسن و قبح عقلی]] استفاده می‌شود و در استدلال فلاسفه از [[ضرورت عقلی]] و منطقی. در اینجا می‌کوشیم هر یک از این دو نوع برهان را تا آنجا که با موضوع این نوشتار هم‌سوست، بررسی کنیم.<ref>[[عباس جوار‌شکیان|عباس جوار‌شکیان، عباس]]، [[امامت سر خاتمیت (کتاب)|امامت سر خاتمیت]] ص ۳۰.</ref>.

نکته دقیق و مهم و درخور توجه این که آیا می‌توان ادعای [[لزوم]] و [[ضرورت]] کرد؟ به بیان دیگر، آیا می‌توان گفت که بدون [[تعالیم]] [[شرعی]]، تحقق [[تکالیف عقلی]] امکان‌پذیر نیست؟ به نظر می‌رسد بر اساس تعریف ارائه شده از [[لطف]]، فرض ضرورت و [[وجوب]]، ملازم با دخالت در تمکن و [[قدرت]] است، در حالی که بیان شد لطف نباید دخالت در قدرت و تمکن فرد بر انجام یا ترک فعل داشته باشد. اهمیت این نکته در [[اثبات]] مقدمه دوم [[استدلال]] اصلی [[نبوت]] که [[وجوب لطف]] را بر [[خداوند]] اثبات می‌کند، بیشتر آشکار می‌شود.<ref>[[عباس جوار‌شکیان|عباس جوار‌شکیان، عباس]]، [[امامت سر خاتمیت (کتاب)|امامت سر خاتمیت]] ص ۳۱.</ref>.

بنابراین، به [[درستی]] می‌توان مدعی شد که دامنه طاعت و معصیت و انواع و مراتب و مراحل آن، کاملاً به [[شناختی]] بستگی دارد که از [[خداوند]] در [[مقام]] [[مرجع]] و مبدأ [[فرمان]] و [[امر و نهی]] داریم. پیوند وثیق و عمیق میان [[معرفت]] و [[ایمان]] و عمل، [[موفقیت]] در عمل را مرهون و موکول به شدت در نظر می‌سازد. از این رو نیاز [[بشر]] به [[شناخت]] تفصیلی هر چه بیشتر خداوند، نیازی ضروری است که به [[طور]] مسلم مراتبی از آن در توان او نیست؛ به بیان دیگر، نیل به مراتب عالی [[طاعت]] و [[بندگی]] و [[شکرگزاری]] [[حضرت حق]]، به مراتب عالی ایمان وابسته است و مراتب عالی ایمان، در گرو مراتب عالی [[معرفت حق]] است که فقط از راه [[ادیان الهی]] برای بشر به دست می‌آید.

ملاحظه می‌شود که نهایت سخن متکلم همان سخن حکیم است، با این تفاوت که او به وسایط غیر لازمی، چون: [[حسن و قبح عقلی]] نیز متوسل شده است که به [[سهولت]] می‌توان از آنها در استدلال [[چشم‌پوشی]] کرد و استدلالی پیراسته‌تر ارائه نمود که همان استدلال حکما بر پایه [[حکمت الهی]] است و فقط تفاوت در صغرای [[قیاس]] وجود دارد. البته باید توجه داشت که اگر از [[حکیم]] سؤال شود: چرا [[نقض غرض]] از حکیم جایز نیست؟ او [[استدلال]] می‌کند که از حکیم، مطلق صدور نقض غرض امکان‌پذیر نیست، در حالی که وقتی از [[متکلم]] سؤال شود: چرا نقض غرض از حکیم [[قبیح]] است؟ [[تبیین عقلی]] و استدلال خاصی ارائه نمی‌دهد و صرفاً به حیث مشهور بودن و مقبول بودن این [[حکم]] تکیه می‌نماید.</ref>.<ref>[[عباس جوار‌شکیان|عباس جوار‌شکیان، عباس]]، [[امامت سر خاتمیت (کتاب)|امامت سر خاتمیت]] ص ۳۲.</ref>.

# [[تربیت]] و تعالی [[روحی]] و [[معنوی]] [[انسان]] تا مرتبه «خلیفة [[الهی]]» یا [[تقرب به خداوند متعال]].<ref>[[عباس جوار‌شکیان|عباس جوار‌شکیان، عباس]]، [[امامت سر خاتمیت (کتاب)|امامت سر خاتمیت]] ص ۳۸.</ref>.

دست‌رسی به چنان دانشی فقط برای کسی میسور است که در افقی [[برتر]] و بالاتر از [[فهم]] بشری از احاطه و اشراف [[علمی]] کامل درباره مافی‌الضمیر [[انسان]] و ساختار وجودی و [[سازمان]] هستی و [[حیات]] فردی و [[اجتماعی]] او برخوردار باشد و [[شایستگی]] و توان ارائه [[قوانین]] عادله برای [[زندگی]] [[بشر]] را داشته باشد. بدیهی است که به پشتوانه [[التزام]] به چنین قوانینی است که استمرار حیات فردی و اجتماعی انسان ضمانت می‌یابد و [[غایت]] [[خلقت انسان]] هرچه باشد، می‌تواند محقق گردد.<ref>[[عباس جوار‌شکیان|عباس جوار‌شکیان، عباس]]، [[امامت سر خاتمیت (کتاب)|امامت سر خاتمیت]] ص ۳۹.</ref>.

صرف نظر از لوازم عملی و شرایط لازم برای به‌کارگیری شناخت‌های یادشده - حداقل تا زمانی که چنین شناخت‌هایی برای انسان حاصل نیامده است - به [[طور]] قطع می‌توان گفت که [[بشر]] روی [[سعادت]] به خود ندیده و نخواهد توانست به [[غایت خلقت]] خویش نایل گردد. بدیهی است، به فرض که در افقی بسیار دور، روزی را بتوان تصور کرد که این [[حیرت]] و سردرگمی و ابهام و [[ناآگاهی]] به [[علم]] بینجامد، اما تا آن [[روز]] [[تکلیف]] میلیاردها [[انسانی]] که در این عالم خاکی [[زندگی]] کرده و به سعادت نرسیده‌اند چیست؟ آیا این نقض آشکاری به [[حکمت الهی]] نیست؟! [[باور]] به [[حکیم]] بودن [[خداوند]] جای هیچ‌گونه تردیدی در خصوص [[لزوم]] و [[ضرورت]] [[امداد الهی]] باقی نمی‌گذارد و [[حکم]] صریح [[عقل]] این است که بنا بر [[ناتوانی]] انسان برای نیل به سعادت، حکمت الهی مقتضی ارسال [[انبیا]] و [[کتاب آسمانی]] و ارائه [[شریعت]] و آیینی برای زندگی سعادتمندانه است.<ref>[[عباس جوار‌شکیان|عباس جوار‌شکیان، عباس]]، [[امامت سر خاتمیت (کتاب)|امامت سر خاتمیت]] ص ۴۴.</ref>.

# شناخت چگونگی ابتنای [[حیات اخروی]] بر [[دنیوی]] و راه وصول به نعمت‌های [[اخروی]].<ref>[[عباس جوار‌شکیان|عباس جوار‌شکیان، عباس]]، [[امامت سر خاتمیت (کتاب)|امامت سر خاتمیت]] ص ۴۷.</ref>.

با [[تأمل]] در هر یک از شناخت‌های یادشده و [[لزوم]] آنها برای [[سیر]] اصولی و تضمین شده در [[مسیر کمال]]، باز جای هیچ‌گونه تردیدی در [[ناتوانی]] انسان در وصول به چنین شناخت‌هایی باقی نمی‌ماند؛ به [[یقین]] می‌توان گفت که این [[علوم]] و [[آگاهی‌ها]] در گستره [[فهم]] و تلاش [[علمی]] [[بشر]] قرار ندارد و وصول به کمال نهایی فقط با [[امداد]] از [[مبدأ هستی]] و [[خالق]] انسان امکان‌پذیر است.<ref>[[عباس جوار‌شکیان|عباس جوار‌شکیان، عباس]]، [[امامت سر خاتمیت (کتاب)|امامت سر خاتمیت]] ص ۴۸.</ref>.

رسیدن به [[هدف]] نهایی [[خلقت انسان]] - که از حیث ارضای کامل همه تمنیات وجودی، [[برترین]] مرتبه [[سعادت]] او تلقی می‌شود و از حیث به فعلیت رسیدن همه قوا و استعدادها و سرمایه‌های [[مکتوم]] و درونی [[انسان]]، [[غایت]] صیرورت و [[تکامل]] وجودی او محسوب می‌گردد، نیازمند تلاش همه جانبه و [[تغییر]] و [[تحول]] همه سویه در [[شخصیت انسان]] است که آن را [[تربیت]] [[روحی]] و [[معنوی]] می‌خوانند. از آنجا که در بحث تربیت، علاوه بر نیاز به برنامه [[تربیتی]] (راهکارها و [[آیین]] و [[شیوه زندگی]] خاص) نیاز به مربی، [[الگو]]، محیط تربیتی مناسب و ضمانت اجرایی کافی برای تحقق برنامه تربیتی مطرح است، در [[استدلال]] تربیت نیز [[نیازمندی]] انسان به دین از باب هر یک از جهات یاد شده بررسی می‌شود و در نهایت، [[اثبات]] می‌گردد که تنها دین می‌تواند مدعی تربیت روحی و معنوی انسان باشد و او را به غایت نهایی [[خلقت]] رهنمون شود.<ref>[[عباس جوار‌شکیان|عباس جوار‌شکیان، عباس]]، [[امامت سر خاتمیت (کتاب)|امامت سر خاتمیت]] ص ۴۹.</ref>.

# [[پرونده:587.jpg|22px]] [[عباس جوار‌شکیان|عباس جوار‌شکیان، عباس]]، [[امامت سر خاتمیت (کتاب)|'''امامت سر خاتمیت''']]