دروغ در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

* عده‌ای [[دروغ]] را فراتر از قالب لفظ و سخن دانسته و گفته‌اند: [[دروغ]] هر چیزی است که بر خلاف واقع و [[حق]] باشد؛ در گفتار یا [[کردار]] باشد؛ یا در [[فکر]]، [[نیت]] یا حالتی از حالات [[انسانی]]<ref>التحقیق، ج۱۰، ص۳۴-۳۵؛ نک. مصطلحات الفقه، ص۴۳۷.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* همچنین مفاهیمی دیگر مانند [[اتهام]]، [[نفاق]]، [[مکر]] و [[خدعه]]، [[ریا]] و [[تزویر]]، تدلیس و [[خیانت]] پیوند بسیار نزدیکی با موضوع [[دروغ]] داشته و در [[حقیقت]] نوعی [[دروغ]] به شمار می‌روند؛ ولی برخی از این موضوعات مدخل مستقل دارند و جداگانه بررسی می‌گردند، از این رو در این مدخل از آنها سخنی نیست و تنها از [[دروغ]] به شکل خاص به مباحثی همچون ملاک [[دروغ]]، [[دروغگویان]] و انواع دروغ‌هایشان، ریشه‌های [[دروغ]]، [[انگیزه]] و [[اهداف]] [[دروغ‌گویی]]، آثار و پیامدهای [[دنیایی]] و [[آخرتی]] [[دروغ]] و برخی از [[احکام فقهی]] مرتبط با این موضوع پرداخته می‌شود<ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* با توجه به ملاک‌های یاد شده برای [[دروغ]]، برخی [[مبالغه]] در [[کلام]]، استعاره، کنایه و مَثَل را [[دروغ]] نمی‌شمرند<ref>شرح اصول کافی، ج۵، ص۲۶۸؛ گناهان کبیره، ج۱، ص۲۸۶-۲۸۸؛ دروغ، ص۲۴۰-۲۵۰.</ref>، زیرا در این موارد مدلول مطابقی سخن مراد گوینده نیست، تا گفتار خلاف واقع باشد، بلکه مدلول التزامی مقصود آنهاست؛ اما درباره توریه آرای متفاوتی هست: برخی آن را [[دروغ]]<ref>حاشیة المکاسب، ج۱، ص۱۲۲.</ref> یا [[دروغ]] جایز<ref>الروضة البهیه، ج۴، ص۲۳۵؛ ریاض المسائل، ج۹، ص۱۶۲.</ref> دانسته؛ ولی بسیاری [[دروغ]] بودن آن را نفی کرده‌اند <ref>الحدائق، ج۲۵، ص۳۸۷-۳۸۸؛ کتاب البیع، ص۳۸۵؛ کتاب القضاء، ص۲۲۵. </ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* در مواردی مانند [[اصلاح]] میان متخاصمان [[دروغ مجاز]] است<ref>مسند احمد، ج۶، ص۴۰۴؛ سنن ابی داود، ج۲، ص۴۶۰؛ بحارالانوار، ج۶۹، ص۲۴۲-۲۴۳، ۲۵۳.</ref>؛ ولی به سبب [[قبیح]] نبودن [[دروغ]] در برخی موارد نیست، بلکه بر پایه دفع افسد به [[فاسد]] و امر قبیح‌تر با امر [[قبیح]] است<ref>کشف المراد، ص۳۲۹؛ رسالة فی التحسین و التقبیح، ص۶۶.</ref>؛ یا به گفته برخی، مراد از [[دروغ]] در این گونه موارد توریه و به کار بردن تعریض‌هاست نه [[دروغ]] صریح<ref>شرح السیر الکبیر، ج۱، ص۱۱۹؛ روح المعانی، ج۱۱، ص۴۵؛ دروغ مصلحت‌آمیز، ص۱۱۷.</ref>. شاید بتوان گفت [[روایات]] دیگری که عنوان [[دروغ]] را از این موارد نفی می‌کنند<ref>الکافی، ج۲، ص۲۱۰؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۵۵؛ بحارالانوار، ج۷۳، ص۴۶.</ref>، یا روایاتی نیز که در موارد ناچاری، [[انسان‌ها]] را به توریه [[فرمان]] می‌دهند<ref>مستدرک الوسائل، ج۱۲، ص۲۶۳؛ بحارالانوار، ج۶۸، ص۱۲.</ref>، مؤید همین نظریه‌اند، زیرا اگر [[دروغ]] [[قبح]] ذاتی نمی‌داشت، نفی [[دروغ]] از چنین سخنانی یا سفارش به توریه در این گونه موارد ضرورتی نداشت<ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* در [[بهشت]] دروغی وجود ندارد و [[بهشتیان]] [[سخن]] لغو یا دروغی نمی‌شنوند<ref>مفردات، ص۷۰۵، «کذب»؛ مجمع البیان، ج۱۰، ص۲۴۷؛ تفسیر قرطبی، ج۱۹، ص۱۸۴.</ref>: {{متن قرآن|لَا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْوًا وَلَا كِذَّابًا}}<ref>«در آن، نه یاوه‌ای می‌شنوند و نه دروغی،» سوره نبأ، آیه ۳۵.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* [[حسادت]] به [[مال]]، [[مقام]] و نعمت‌های مادی و [[معنوی]] دیگران از اسباب دیگر [[دروغگویی]] است<ref>نک: جامع السعادات، ج۲، ص۲۴۶.</ref>، چنان که [[برادران]] [[یوسف]] به جهت همین [[رذیلت اخلاقی]]<ref>مجمع البیان، ج۷، ص۳۶۰، ۳۶۳، ۳۶۶-۳۶۹؛ احیاء علوم الدین، مج ۳، ص۱۵۹۷؛ اخلاق در قرآن، ج۱، ص۲۳۵.</ref> به [[پدر]] خود دروغ‌های متعددی گفتند و از این راه [[یوسف]] {{ع}} را از نزد [[حضرت یعقوب]] دور کردند{{متن قرآن|إِذْ قَالُواْ لَيُوسُفُ وَأَخُوهُ أَحَبُّ إِلَى أَبِينَا مِنَّا وَنَحْنُ عُصْبَةٌ إِنَّ أَبَانَا لَفِي ضَلالٍ مُّبِينٍ}} <ref>یاد کن) آنگاه را که گفتند: یوسف و برادر (تنی) اش (بنیامین) برای پدرمان از ما دوست‌داشتنی‌ترند با آنکه ما گروهی توانمندیم؛ بی‌گمان پدر ما، در گمراهی آشکاری است؛ سوره یوسف، آیه:۸.</ref>، {{متن قرآن|قَالُواْ يَا أَبَانَا مَا لَكَ لاَ تَأْمَنَّا عَلَى يُوسُفَ وَإِنَّا لَهُ لَنَاصِحُونَ أَرْسِلْهُ مَعَنَا غَدًا يَرْتَعْ وَيَلْعَبْ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ}}<ref> گفتند: ای پدر! چرا ما را بر یوسف امین نمی‌داری با آنکه ما خیرخواه او هستیم؟ فردا او را با ما بفرست تا (در دشت) بگردد و بازی کند و ما نیک نگهدار او خواهیم بود؛ سوره یوسف، آیه:۱۱-۱۲.</ref>؛ همچنین [[قرآن]] [[دروغ]] [[اهل کتاب]] را که [[مشرکان]] [[هدایت]] یافته‌تر از مسلمانان‌اند، برخاسته از حسادت آنان نسبت به آنچه [[خدا]] از [[فضل]] خود به [[پیامبر]] {{صل}} و [[مسلمانان]] داده است می‌داند: {{متن قرآن|أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ}}<ref>«یا اینکه به مردم برای آنچه خداوند به آنان از بخشش خود داده است رشک می‌برند؟» سوره نساء، آیه ۵۴.</ref><ref>جامع البیان، ج۵، ص۱۹۳؛ التبیان، ج۳، ص۲۲۷-۲۲۸؛ مجمع البیان، ج۳، ص۱۰۸-۱۰۹.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* [[آیات]] و [[روایات]] یاد شده، عام و هر دروغی را شامل‌اند؛ ولی بر پایه [[آیات]] {{متن قرآن|وَإِذَا بَدَّلْنَا آيَةً مَكَانَ آيَةٍ وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا يُنَزِّلُ قَالُوا إِنَّمَا أَنْتَ مُفْتَرٍ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْلَمُونَ قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِنْ رَبِّكَ بِالْحَقِّ لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ آمَنُوا وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ وَلَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّهُمْ يَقُولُونَ إِنَّمَا يُعَلِّمُهُ بَشَرٌ لِسَانُ الَّذِي يُلْحِدُونَ إِلَيْهِ أَعْجَمِيٌّ وَهَذَا لِسَانٌ عَرَبِيٌّ مُبِينٌ إِنَّ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِآيَاتِ اللَّهِ لَا يَهْدِيهِمُ اللَّهُ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ}}<ref>«و چون آیه‌ای را به جای آیه‌ای دیگر آوریم- و خداوند به آنچه فرو می‌فرستد داناتر است- می‌گویند: تو تنها دروغبافی؛ (چنین نیست) بلکه بیشتر آنان نمی‌دانند بگو: آن را روح القدس از نزد پروردگارت، راستین فرو فرستاده است تا مؤمنان را استوار بدارد و برای مسلمانان رهنمود و مژده‌ای باشد و خوب می‌دانیم که آنان می‌گویند: جز این نیست که بشری به او آموزش می‌دهد؛ (چنین نیست، زیرا) زبان آن کس که (قرآن را) به او می‌بندند غیر عربی است و این (قرآن به) زبان عربی روشنی است * خداوند کسانی را که به آیات او ایمان ندارند راهنمایی نخواهد کرد و آنان را عذابی دردناک خواهد بود» سوره نحل، آیه ۱۰۱-۱۰۴.</ref> که در مورد [[کافران]] و عدم [[ایمان]] آنان‌اند، برخی معتقدند مراد از دروغ‌های ناسازگار با [[ایمان]]، [[دروغ بر خدا]] و [[رسول]] است<ref>مصباح الفقاهه، ج۱، ص۵۹۴-۵۹۵؛ فقه الصادق، ج۱۴، ص۴۱۷؛ منهاج الفقاهه، ج۲، ص۱۱۲.</ref>، چنان که [[قرآن]] [[دروغ بر خدا]] را از ویژگی‌های [[کافران]] می‌شمرد: {{متن قرآن|وَلَكِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا يَفْتَرُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ}}<ref>«اما کافران بر خداوند دروغ می‌بافند» سوره مائده، آیه ۱۰۳.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* [[روایات اسلامی]] نیز باز گفتن خبر از غیر معتمدان<ref>تحف العقول، ص۷۹؛ بحارالانوار، ج۷۴، ص۲۱۶.</ref> یا [[نقل]] هر شنیده‌ای<ref>صحیح مسلم، ج۱، ص۷۵؛ نهج البلاغه، ج۳، ص۱۲۹؛ بحارالانوار، ج۲، ص۱۵۹.</ref> را مایه گرفتاری به [[دروغ]] بر می‌شمرند؛ حتی بر پایه برخی [[روایات]] [[گمان]] مصداق [[دروغ]] است<ref>قرب‌الاسناد، ص۲۹؛ وسائل الشیعه، ج۲۷، ص۵۹.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* تلقین برخی سخنان خود از دیگر زمینه‌های ارتکاب [[دروغ]] است<ref>اخلاق در قرآن، ج۳، ص۲۳۶؛ نمونه، ج۹، ص۳۳۸-۳۳۹.</ref>، چنان که بر اساس [[روایت]] [[پیامبر اکرم]] {{صل}} یکی از [[علل]] [[دروغ]] گفتن [[برادران]] [[یوسف]] که وی را گرگ خورده است: {{متن قرآن|قَالُوا يَا أَبَانَا إِنَّا ذَهَبْنَا نَسْتَبِقُ وَتَرَكْنَا يُوسُفَ عِنْدَ مَتَاعِنَا فَأَكَلَهُ الذِّئْبُ وَمَا أَنْتَ بِمُؤْمِنٍ لَنَا وَلَوْ كُنَّا صَادِقِينَ}}<ref> «گفتند: ای پدر! ما رفته بودیم مسابقه بدهیم و یوسف را کنار بار خود وانهاده بودیم که گرگ او را خورد و (می‌دانیم) اگر (هم) راستگو می‌بودیم (سخن) ما را باور نمی‌کردی» سوره یوسف، آیه ۱۷.</ref>، ترک اولی از [[حضرت یعقوب]] بود<ref>کنزالعمال، ج۳، ص۶۲۴؛ بحارالانوار، ج۱۲، ص۲۲۱؛ اخلاق در قرآن، ج۳، ص۲۳۶.</ref> که این سخن را به آنان تلقین کرد: {{متن قرآن|أَخَافُ أَنْ يَأْكُلَهُ الذِّئْبُ وَأَنْتُمْ عَنْهُ غَافِلُونَ}}<ref>«می‌ترسم شما از او غافل گردید و گرگ او را بخورد» سوره یوسف، آیه ۱۳.</ref>، زیرا آنها تا آن هنگام نمی‌دانستند که گرگ [[انسان]] را می‌خورد<ref>مجمع البیان، ج۵، ص۳۷۲؛ الدر المنثور، ج۴، ص۹؛ فتح القدیر، ج، ص۱۱.</ref>. همین مضمون از [[امام صادق]] {{ع}} نیز گزارش شده است<ref>علل الشرایع، ج۲، ص۶۰۰؛ بحارالانوار، ج۱۲، ص۲۸۳.</ref>، از این‌رو برخی گفته‌اند برای [[پیشگیری]] از ارتکاب کارهای شرّ [[شایسته]] است [[مؤمنان]] از تلقین هر کار شرّی به [[فرزندان]] خود پرهیز کنند<ref>الدر المنثور، ج۴، ص۹.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* از میان بردن [[ادیان توحیدی]] یا ضربه‌ زدن و [[تضعیف]] آنها از اساسی‌ترین [[اهداف]] [[دروغگویی]] [[کافران]] و [[منافقان]] است: {{متن قرآن|وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَهُوَ يُدْعَى إِلَى الإِسْلامِ وَاللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ يُرِيدُونَ لِيُطْفِؤُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ}}<ref>و ستمکارتر از آنکه بر خداوند دروغ بندد در حالی که به اسلام فرا خوانده می‌شود کیست؟ و خداوند قوم ستمگر را راهنمایی نمی‌کند. بر آنند که نور خداوند را با دهانهاشان خاموش کنند و خداوند کامل‌کننده نور خویش است هر چند کافران نپسندند؛ سوره صف، آیه ۷-۸.</ref>. این [[آیات]] در مورد [[کافران]] [[اهل کتاب]] نازل شدند که برای خاموش کردن [[نور]] [[اسلام]] به [[دروغ]] ادعا کردند که [[قرآن]] [[سحر]] و [[پیامبر]] {{صل}} ساحر است<ref>جامع البیان، ج۲۸، ص۱۱۱؛ مجمع‌البیان، ج۹، ص۴۶۳. </ref>؛ همچنین در [[آیات]] {{متن قرآن|أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ تَوَلَّوْا قَوْمًا غَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِم مَّا هُم مِّنكُمْ وَلا مِنْهُمْ وَيَحْلِفُونَ عَلَى الْكَذِبِ وَهُمْ يَعْلَمُونَ. أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ عَذَابًا شَدِيدًا إِنَّهُمْ سَاء مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ. اتَّخَذُوا أَيْمَانَهُمْ جُنَّةً فَصَدُّوا عَن سَبِيلِ اللَّهِ فَلَهُمْ عَذَابٌ مُّهِينٌ}}<ref>آیا به کسانی ننگریسته‌ای که با گروهی که خداوند بر آنها خشم آورده است دوستی دارند، نه از آنانند و نه از شما و دانسته سوگند دروغ می‌خورند. خداوند برای آنان عذابی سخت آماده کرده است؛ بی‌گمان، بد است کاری که آنان می‌کردند. سوگندهای خود را سپر کرده‌اند، آنگاه (مردم را) از راه خداوند باز می‌دارند پس، عذابی خوارساز (در پیش) دارند؛ سوره مجادله، آیه ۱۴-۱۶.</ref>. [[سخن]] از [[سوگند دروغ]] [[منافقان]] برای جلوگیری از [[راه خدا]] و [[پیشرفت]] [[دین]] است. به دیده [[مفسران]]، آنان برای دستیابی به این [[هدف]] به [[دروغ]] [[سوگند]] می‌خورند که از [[مسلمانان]] و با آنان هستند<ref>مجمع البیان، ج۹، ص۴۱۹-۴۲۰؛ فتح القدیر، ج۵، ص۱۹۲؛ المیزان، ج۱۹، ص۱۹۳.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* از جمله می‌توان به [[دروغ]] [[مشرکان]] اشاره کرد که برای [[فریب]] [[مسلمانان]] و به [[ارتداد]] کشاندن آنان به [[دروغ]] می‌گفتند اگر از [[دین]] خود بازگردید، ما [[گناهان]] شما را بر عهده می‌گیریم{{متن قرآن|وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِلَّذِينَ آمَنُوا اتَّبِعُوا سَبِيلَنَا وَلْنَحْمِلْ خَطَايَاكُمْ وَمَا هُمْ بِحَامِلِينَ مِنْ خَطَايَاهُمْ مِنْ شَيْءٍ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ}}<ref> «و کافران به مؤمنان گفتند از راه ما پیروی کنید و ما (نیز) باید بار گناهان شما را برداریم ولی آنان هیچ باری از گناهان ایشان را برنمی‌دارند؛ بی‌گمان آنان دروغگویند» سوره عنکبوت، آیه ۱۲.</ref>؛ همچنین در [[شأن نزول]] [[آیه]] {{متن قرآن|وَقَالَتْ طَائِفَةٌ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ آمِنُوا بِالَّذِي أُنْزِلَ عَلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَجْهَ النَّهَارِ وَاكْفُرُوا آخِرَهُ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ}}<ref>«و دسته‌ای از اهل کتاب گفتند: در آغاز روز به آنچه بر مؤمنان فرو فرستاده شده است، ایمان آورید و در پایان آن بدان کفر ورزید باشد که آنان (از ایمان خود) بازگردند» سوره آل عمران، آیه ۷۲.</ref> که به [[حیله]] [[یهود]] برای به [[ارتداد]] کشاندن [[مسلمانان]] اشاره دارد، آمده است که گروهی از [[عالمان]] [[اهل کتاب]] تصمیم گرفتند [[اسلام]] آورده و پس از بازگشت از [[اسلام]] به [[دروغ]] به [[مسلمانان]] بگویند صفات و روش [[پیامبر اسلام]] {{صل}} با آنچه در کتاب‌های [[دینی]] آنان در مورد ویژگی‌های [[پیامبر آخرالزمان]] آمده است [[تطبیق]] نمی‌کند، تا [[مسلمانان]] را [[فریب]] داده و آنان را از [[اسلام]] بازگردانند<ref>مجمع البیان، ج۲، ص۳۲۰؛ تفسیر قرطبی، ج۴، ص۱۱۱؛ المیزان، ج۳، ص۲۵۷.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

:* و [[سوگند دروغ]] برخی از اینان برای فرار از مجازات به سبب نرفتن به [[جنگ تبوک]]: {{متن قرآن|يَحْلِفُونَ بِاللَّهِ لَكُمْ لِيُرْضُوكُمْ}}<ref>«برای شما به خداوند سوگند می‌خورند تا خرسندتان گردانند» سوره توبه، آیه ۶۲.</ref><ref>مجمع البیان، ج۵، ص۷۹؛ زاد المسیر، ج۳، ص۳۱۹-۳۲۰؛ بحارالانوار، ج۲۱، ص۱۹۸. </ref>. عده‌ای معتقدند این [[آیه]] نیز در مورد سخنان [[کفرآمیز]] آنان نازل شد که با [[سوگند]] خوردن [[دروغ]]، آن را [[انکار]] کردند<ref>جامع البیان، ج۱۰، ص۲۳۵؛ تفسیر قرطبی، ج۸، ص۲۰۵-۲۰۶؛ تفسیر ابن کثیر، ج۲، ص۳۸۰-۳۸۱.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* [[قرآن کریم]] در [[آیه]] {{متن قرآن|فَوَيْلٌ لِلَّذِينَ يَكْتُبُونَ الْكِتَابَ بِأَيْدِيهِمْ ثُمَّ يَقُولُونَ هَذَا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ لِيَشْتَرُوا بِهِ ثَمَنًا قَلِيلًا}}<ref>«بنابراین، وای بر کسانی که (یک) نوشته را با دست‌های خود می‌نویسند آنگاه می‌گویند که این از سوی خداوند است تا با آن بهایی کم به دست آورند» سوره بقره، آیه ۷۹.</ref> از [[نوشتن]] سخنانی [[دروغ]] از جانب برخی و انتساب آن به [[خدا]] برای دستیابی به [[اموال]] [[دنیایی]] [[سخن]] می‌گوید. طبق [[رأی]] [[مفسران]] و برخی [[روایات]]، [[آیه]] یاد شده درباره علمای [[یهود]] فرود آمده است که [[صفات پیامبر]] {{صل}} را در [[تورات]] تغییر داده و به [[دروغ]] ویژگی‌های دیگری به آن [[حضرت]] نسبت می‌دادند، تا از این راه [[ریاست]] بر [[یهود]] و اموالی که از این طریق به دست می‌آوردند محفوظ بماند<ref>تفسیر قرطبی، ج۲، ص۷؛ الصافی، ج۱، ص۱۴۸؛ نورالثقلین، ج۱، ص۹۳.</ref>؛ همچنین برخی از آنان برای دستیابی به [[ثروت]] [[دنیایی]] به [[دروغ]] ادعا می‌کردند که [[خدا]] [[خیانت]] در [[امانت]] غیر هم‌کیش آنان را برای [[یهود]] [[مباح]] دانسته است: {{متن قرآن|وَمِنْهُمْ مَنْ إِنْ تَأْمَنْهُ بِدِينَارٍ لَا يُؤَدِّهِ إِلَيْكَ إِلَّا مَا دُمْتَ عَلَيْهِ قَائِمًا ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا لَيْسَ عَلَيْنَا فِي الْأُمِّيِّينَ سَبِيلٌ وَيَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ}}<ref>«و از ایشان کسی نیز هست که چون دیناری بدو بسپاری به تو باز نخواهد داد مگر آنکه پیوسته بر سرش ایستاده باشی؛ این بدان روی است که آنان می‌گویند: درباره بی‌سوادان راهی (برای بازخواست) بر ما نیست و بر خداوند دروغ می‌بندند با آنکه خود می‌دانند» سوره آل عمران، آیه ۷۵.</ref><ref>التبیان، ج۲، ص۵۰۴-۵۰۵؛ تفسیر ابن کثیر، ج۱، ص۳۸۲.</ref>. [[آیات]] {{متن قرآن|وَمِنْهُمْ مَنْ عَاهَدَ اللَّهَ لَئِنْ آتَانَا مِنْ فَضْلِهِ لَنَصَّدَّقَنَّ وَلَنَكُونَنَّ مِنَ الصَّالِحِينَ}}<ref>«و از ایشان کسانی هستند که با خداوند پیمان بستند که اگر از بخشش خود به ما ارزانی دارد ما بی‌چون و چرا زکات خواهیم داد و بی‌گمان از شایستگان خواهیم بود» سوره توبه، آیه ۷۵.</ref> و {{متن قرآن|فَأَعْقَبَهُمْ نِفَاقًا فِي قُلُوبِهِمْ إِلَى يَوْمِ يَلْقَوْنَهُ بِمَا أَخْلَفُوا اللَّهَ مَا وَعَدُوهُ وَبِمَا كَانُوا يَكْذِبُونَ}}<ref>«آنگاه به کیفر شکستن پیمانی که با خداوند بسته بودند و دروغی که می‌گفتند (خداوند) تا روزی که به لقای او برسند دورویی را در دل‌هایشان بر جای نهاد» سوره توبه، آیه ۷۷.</ref>. نیز در مورد برخی [[مسلمانان]] نازل شدند که با [[هدف]] دستیابی به [[اموال]] [[دنیایی]] [[دروغ]] گفته و [[عهد]] خود با [[خدا]] برای [[انفاق]] در راه او را [[انکار]] کردند <ref>التبیان، ج۵، ص۲۶۲؛ تفسیر قرطبی، ج۸، ص۲۰۹-۲۱۲.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* در [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ عَهِدَ إِلَيْنَا أَلَّا نُؤْمِنَ لِرَسُولٍ حَتَّى يَأْتِيَنَا بِقُرْبَانٍ تَأْكُلُهُ النَّارُ}}<ref>«خداوند به ما سفارش کرده است که به فرستاده‌ای ایمان نیاوریم مگر آنکه برای ما قربانی‌یی بیاورد که آتش (آسمانی) آن را (به نشان پذیرش) بسوزد» سوره آل عمران، آیه ۱۸۳.</ref> نیز از ادعای [[باطل]] [[یهود]] یاد می‌شود که برای فرار از پذیرش [[اسلام]]<ref>روح المعانی، ج۴، ص۱۴۴؛ المنیر، ج۴، ص۱۸۸؛ نمونه، ج۳، ص۱۹.</ref> به [[دروغ]] ادعا می‌کردند که [[خدا]] از ما [[عهد]] گرفته است که به هیچ [[پیامبری]] [[ایمان]] نیاوریم، مگر [[قربانی]] بیاورد که [[آتش]] آن را فراگیرد<ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* [[دروغ]] آثار و پیامدهای [[دنیایی]] و [[آخرتی]] بسیاری دارد که بیشتر آنها دامنگیر خود [[دروغگو]] می‌گردند: {{متن قرآن|إِنْ يَكُ كَاذِبًا فَعَلَيْهِ كَذِبُهُ}}<ref>«اگر دروغگو باشد، دروغش به زیان خود اوست» سوره غافر، آیه ۲۸.</ref>؛ نیز {{متن قرآن|ثُمَّ لَمْ تَكُن فِتْنَتُهُمْ إِلاَّ أَن قَالُواْ وَاللَّهِ رَبِّنَا مَا كُنَّا مُشْرِكِينَ}}<ref>سپس بهانه آنان، جز این نیست که می‌گویند سوگند به خداوند- پروردگار ما- که ما از مشرکان نبوده‌ایم؛ سوره انعام، آیه ۲۳.</ref>. افزون بر این، [[دروغ]] پیامدهای زیان‌باری برای دیگران و [[جامعه]] دارد. مهم‌ترین پیامدهای [[دروغ]] از دیدگاه [[قرآن]] در پی می‌آیند<ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* بر پایه روایتی، [[خدا]] [[فراموشی]] را بر [[دروغگو]] می‌افکند<ref>الکافی، ج۲، ص۳۴۱؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۴۵؛ بحارالانوار، ج۶۹، ص۲۵۱.</ref>، از این‌رو [[دروغ]] خود را فراموش کرده و پس از مدتی سخن دیگری در تضاد با آن بر زبان می‌آورد که رسوایش می‌کند<ref>شرح اصول کافی، ج۹، ص۴۰۲؛ بحارالانوار، ج۶۹، ص۲۵۱.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* همچنین به خبر [[دروغگو]] اعتمادی نیست، از این‌رو [[قرآن کریم]] در [[آیه]] {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا}}<ref>«ای مؤمنان! اگر بزهکاری برایتان خبری آورد بررسی کنید» سوره حجرات، آیه ۶.</ref> به [[مسلمانان]] [[فرمان]] می‌دهد که اگر [[فاسق]] خبری را برای آنان [[نقل]] کرد، تفحص کرده و بی‌تحقیق آن را نپذیرند. مراد از {{متن قرآن|فَاسِقٌ}} در [[آیه]] به نظر بسیاری دروغگوست<ref>جامع البیان، ج۶، ص۳۶۰؛ التبیان، ج۹، ص۳۴۴؛ الدر المنثور، ج، ص۲۸۱.</ref>. در [[روایات اسلامی]] نیز دروغ بسیار، سبب [[بی‌اعتمادی]] دیگران دانسته شده است<ref>الکافی، ج۲، ص۳۴۱؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۴۴.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* افزون بر این، [[دروغ]] گاه وسیله [[گمراهی]] دیگران می‌شود که [[خسران]] آن بالاتر از کشته شدن افراد است؛ مانند [[بدعت]] در [[دین]] که سبب می‌گردد عده‌ای با [[پیروی]] ناآگاهانه از آنها از [[شریعت]] [[حق الهی]] [[گمراه]] گردند: {{متن قرآن|فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا لِيُضِلَّ النَّاسَ بِغَيْرِ عِلْمٍ}}<ref>«پس ستمگرتر از کسی که بر خداوند دروغ می‌بندد تا با نادانی مردم را گمراه گرداند کیست؟» سوره انعام، آیه ۱۴۴.</ref>، چنان که در [[آیه]] {{متن قرآن|وَإِنْ تُطِعْ أَكْثَرَ مَنْ فِي الْأَرْضِ يُضِلُّوكَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ إِنْ يَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَإِنْ هُمْ إِلَّا يَخْرُصُونَ}}<ref>«و اگر از بیشتر کسان روی زمین پیروی کنی تو را از راه خداوند به گمراهی می‌کشانند؛ جز پندار را پی نمی‌گیرند و آنان جز نادرست برآورد نمی‌کنند» سوره انعام، آیه ۱۱۶.</ref> [[گمراهی]] از [[راه خدا]] یکی از آثار [[دروغ]] شمرده شده است<ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* افزون بر این، [[دروغگویی]] [[گناهان]] بسیار دیگری را نیز به دنبال دارد<ref>اخلاق در قرآن، ج۳، ص۲۳۱.</ref>، چنان که [[زلیخا]] پس از [[دروغ]] خود به [[عزیز مصر]] برای جلوگیری از افشای آن، برای [[یوسف]] {{ع}} [[زندان]] یا مجازات شدیدتر حتی اعدام را درخواست کرد: {{متن قرآن|مَا جَزَاءُ مَنْ أَرَادَ بِأَهْلِكَ سُوءًا إِلَّا أَنْ يُسْجَنَ أَوْ عَذَابٌ أَلِيمٌ}}<ref>«کیفر کسی که به همسرت نظر بد داشته باشد جز آنکه زندانی شود یا به عذابی دردناک دچار گردد چیست؟» سوره یوسف، آیه ۲۵.</ref><ref>نمونه، ج۹، ص۳۸۴-۳۸۵.</ref>. بر پایه [[روایات اسلامی]] نیز [[دروغ کوچک]] سبب ارتکاب [[دروغ]] بزرگ‌تر<ref>الکافی، ج۲، ص۳۳۸؛ وسائل‌الشیعه، ج۱۲، ص۲۵۰.</ref> و کلید همه [[گناهان]]<ref>وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۵۰.</ref> و ترک آن سبب ترک دیگر [[گناهان]] است<ref>مستدرک الوسائل، ج۹، ص۸۷؛ میزان الحکمه، ج۳، ص۲۶۷۴.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

*{{متن قرآن|فَأَعْقَبَهُمْ نِفَاقًا فِي قُلُوبِهِمْ إِلَى يَوْمِ يَلْقَوْنَهُ بِمَا أَخْلَفُوا اللَّهَ مَا وَعَدُوهُ وَبِمَا كَانُوا يَكْذِبُونَ}}<ref>«آنگاه به کیفر شکستن پیمانی که با خداوند بسته بودند و دروغی که می‌گفتند (خداوند) تا روزی که به لقای او برسند دورویی را در دل‌هایشان بر جای نهاد» سوره توبه، آیه ۷۷.</ref>. بر پایه [[روایات]] نیز [[دروغ]] به [[نفاق]] می‌انجامد<ref>عیون الحکم و المواعظ، ص۲۹؛ کنز العمال، ج۳، ص۶۲۱.</ref>، زیرا [[دروغگو]] می‌کوشد در ظاهر دروغش را راست جلوه دهد، در حالی که در درونش چیز دیگری است و این دوگانگی به تدریج به دیگر [[اعمال]] او نیز سرایت و وی را [[منافق]] می‌کند<ref>اخلاق در قرآن، ج۳، ص۲۳۱-۲۳۲.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* [[دروغ]] بستن بر [[خدا]] از مصادیق [[ظلم]] است: {{متن قرآن|فَمَنِ افْتَرَىَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ مِن بَعْدِ ذَلِكَ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ}}<ref> پس کسانی که بعد از آن بر خداوند دروغ بندند ستمکارند؛ سوره آل عمران، آیه:۹۴.</ref>، بلکه از بالاترین ستم‌هاست: {{متن قرآن|وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا}}<ref>«و ستمگرتر از آن کس که بر خداوند دروغی بندد یا آیات او را دروغ شمارد، کیست؟» سوره انعام، آیه ۲۱.</ref>؛ نیز {{متن قرآن|فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا أَوْ كَذَّبَ بِآيَاتِهِ...}}<ref>«ستمگرتر از کسی که بر خداوند دروغ بندد یا آیات او را دروغ شمارد کیست؟» سوره اعراف، آیه ۳۷.</ref>، زیرا نسبت به ساحت خدای [[عظیم]] [[دروغ]] بسته است<ref>المیزان، ج۷، ص۴۴؛ فتح القدیر، ج۵، ص۲۲۰-۲۲۱.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* [[دروغگویی]] [[انسان]] را در زمره لعن‌شدگان [[الهی]] می‌نهد؛ چه [[دروغ]] در مورد [[خدا]] باشد: {{متن قرآن|الَّذِينَ كَذَبُوا عَلَى رَبِّهِمْ أَلَا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ}}<ref>«هان! لعنت خداوند بر ستمکاران باد!» سوره هود، آیه ۱۸.</ref> یا درباره [[پیامبران الهی]]، مانند نسبت فرزندی [[خدا]] به [[عیسی]] {{ع}} از سوی [[مسیحیان]] [[نجران]] که به [[لعن]] آنان در [[داستان مباهله]] انجامید: {{متن قرآن|فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ}}<ref>«...تا لعنت خداوند را بر دروغگویان نهیم» سوره آل عمران، آیه ۶۱.</ref><ref>مجمع البیان، ج۲، ص۳۰۸؛ تفسیر قرطبی، ج۴، ص۱۰۳.</ref>. یا دیگر [[انسان‌ها]]، مانند [[همسر]]: {{متن قرآن|أَنَّ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَيْهِ إِنْ كَانَ مِنَ الْكَاذِبِينَ}}<ref>«لعنت خداوند بر من اگر از دروغگویان باشم» سوره نور، آیه ۷.</ref>. دروغگویانی که به [[لعن الهی]] دچار شوند، [[یاوری]] نخواهند داشت: {{متن قرآن|وَمَنْ يَلْعَنِ اللَّهُ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ نَصِيرًا}}<ref>«و برای هر کس که خداوند او را لعنت کند هرگز یاوری نخواهی یافت» سوره نساء، آیه ۵۲.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* [[خدا]] کسی را که بسیار [[دروغ]] بگوید [[هدایت]] نخواهد کرد: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ كَذَّابٌ}}<ref>«بی‌گمان خداوند کسی را که گزافکاری بسیار دروغگوست راهنمایی نمی‌کند» سوره غافر، آیه ۲۸.</ref>. بر پایه [[روایات اسلامی]]، {{متن قرآن|كَذَّاب}} کسی است که [[دروغ]] جزء [[طبیعت]] او شده و به آن عادت کرده است <ref>الکافی، ج۲، ص۳۴۰-۳۴۱؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۴۵.</ref>؛ همچنین کسانی که در مورد [[خدا]] [[دروغ]] بگویند [[رستگار]] نمی‌شوند: {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ يَفْتَرُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ لَا يُفْلِحُونَ}}<ref>«بگو: بی‌گمان آنان که بر خداوند دروغ می‌بندند رستگار نمی‌گردند» سوره یونس، آیه ۶۹.</ref>؛ {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ يَفْتَرُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ لَا يُفْلِحُونَ}} <ref>«آنان که بر خداوند دروغ می‌بندند رستگار نمی‌گردند» سوره نحل، آیه ۱۱۶.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* کسانی که بر [[خدا]] [[دروغ]] ببندند در [[قیامت]] روسیاه‌اند: {{متن قرآن|وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ تَرَى الَّذِينَ كَذَبُوا عَلَى اللَّهِ وُجُوهُهُمْ مُسْوَدَّةٌ}}<ref>«و در روز رستخیز، کسانی را که بر خداوند دروغ بستند خواهی دید که رویشان سیاه است» سوره زمر، آیه ۶۰.</ref>. افزون بر این، در برخی [[روایات دروغ]] به شکل مطلق سبب روسیاهی در [[قیامت]] دانسته شده است<ref>تحف العقول، ص۱۴؛ مستدرک الوسائل، ج۹، ص۸۸.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* [[قرآن کریم]] در [[آیات]] بسیاری [[دروغگویان]] به ویژه آنان را که درباره [[خدا]] و [[رسول]] [[دروغ]] می‌گویند به [[عذاب الهی]] تهدید می‌کند: {{متن قرآن|وَيْلٌ لِكُلِّ أَفَّاكٍ أَثِيمٍ}}<ref>«وای بر هر دروغزن گناهکار!» سوره جاثیه، آیه ۷.</ref>؛ نیز {{متن قرآن|وَيَجْعَلُونَ لِلَّهِ مَا يَكْرَهُونَ وَتَصِفُ أَلْسِنَتُهُمُ الْكَذِبَ أَنَّ لَهُمُ الْحُسْنَى لَا جَرَمَ أَنَّ لَهُمُ النَّارَ وَأَنَّهُمْ مُفْرَطُونَ}}<ref>«و آنچه را نمی‌پسندند برای خداوند قرار می‌دهند و زبان‌هاشان به دروغ می‌گوید که (پاداش) بهترین از آن آنهاست؛ ناگزیر آتش (دوزخ) از آن آنهاست و آنان فراموش شدگانند» سوره نحل، آیه:۶۲.</ref> که گاه [[دنیایی]] است، چنان که [[موسی]] {{ع}} [[دروغگویان]] به [[خدا]] را از گرفتار شدن به [[عذاب]] [[دنیایی]] برحذر داشت: {{متن قرآن|لَا تَفْتَرُوا عَلَى اللَّهِ كَذِبًا فَيُسْحِتَكُمْ بِعَذَابٍ}}<ref>«بر خداوند دروغی نبندید که شما را با عذابی نابود کند» سوره طه، آیه ۶۱.</ref><ref>الصافی، ج۳، ص۳۱۱؛ جامع البیان، ج۱۶، ص۲۲۳؛ تفسیر قرطبی، ج۱۱، ص۲۱۴-۲۱۵.</ref> و گاه [[آخرتی]] است: {{متن قرآن|سَيَعْلَمُونَ غَدًا مَنِ الْكَذَّابُ الْأَشِرُ}}<ref>«فردا خواهند دانست که دروغزن خویشتن‌خواه، کیست؟» سوره قمر، آیه ۲۶.</ref> که [[خدا]] در [[قیامت]] با گرفتن موی پیشانی‌شان آنان را به سوی [[جهنم]] می‌کشاند: {{متن قرآن|كَلاَّ لَئِن لَّمْ يَنتَهِ لَنَسْفَعًا بِالنَّاصِيَةِ نَاصِيَةٍ كَاذِبَةٍ خَاطِئَةٍ}}<ref> نه چنان است؛ اگر (از شرارت) باز نایستد بی‌گمان (موی) پیشانی (اش) را خواهیم گرفت و خواهیم کشید، (موی) پیشانی دروغگوی خطاکاری را؛ سوره علق، آیه:۱۵-۱۶.</ref><ref>التبیان، ج۱۰، ص۳۸۲؛ فتح‌القدیر، ج۵، ص۴۶۹.</ref> و آنها را به [[عذاب]] دردناک: {{متن قرآن|وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ بِمَا كَانُوا يَكْذِبُونَ}}<ref>«و برای دروغی که می‌گفتند عذابی دردناک خواهند داشت» سوره بقره، آیه ۱۰</ref>؛ {{متن قرآن|وَقَعَدَ الَّذِينَ كَذَبُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ سَيُصِيبُ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ}}<ref>«و آنان که به خداوند و پیامبرش دروغ گفته بودند خانه‌نشین شدند! به زودی از (میان) ایشان به کافران عذابی دردناک خواهد رسید» سوره توبه، آیه ۹۰.</ref>. و شدید خود گرفتار خواهد کرد: {{متن قرآن|وَيَحْلِفُونَ عَلَى الْكَذِبِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ عَذَابًا شَدِيدًا}}<ref>«سوگند دروغ می‌خورند خداوند برای آنان عذابی سخت آماده کرده است» سوره مجادله، آیه ۱۴-۱۵.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* افزون بر این، در آیاتی دیگر برای [[کشف]] [[دروغ]] از آنان [[شاهد]] می‌خواهد: {{متن قرآن|هَلُمَّ شُهَدَاءَكُمُ الَّذِينَ يَشْهَدُونَ أَنَّ اللَّهَ حَرَّمَ هَذَا}}<ref>«گواهانتان را که گواهی می‌دهند خداوند این را حرام کرده است بیاورید» سوره انعام، آیه ۱۵۰.</ref> و در صورتی که [[شاهدان]] مورد نظر را نیاورند، آنان را [[دروغگو]] می‌شمرد: {{متن قرآن|فَإِذْ لَمْ يَأْتُوا بِالشُّهَدَاءِ فَأُولَئِكَ عِنْدَ اللَّهِ هُمُ الْكَاذِبُونَ}}<ref>«و چون گواه نیاورده‌اند پس آنانند که نزد خداوند دروغگویند» سوره نور، آیه ۱۳.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* در [[آیات]] {{متن قرآن|وَاللَّهُ يَعْلَمُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ}}<ref>«و خداوند می‌داند که آنان دروغگویند» سوره توبه، آیه:۴۲.</ref> و {{متن قرآن|وَلَوْ أَرَادُوا الْخُرُوجَ لَأَعَدُّوا لَهُ عُدَّةً}}<ref>«اگر (به راستی) می‌خواستند رهسپار گردند ساز و برگی برای آن فراهم می‌آوردند» سوره توبه، آیه ۴۶.</ref> نیز آماده نکردن اسباب و مقدمات شرکت در [[جهاد]] از سوی [[منافقان]] [[صدر اسلام]] را شاهدی بر [[دروغ]] بودن ادعای آنان درباره قصد شرکت در [[جهاد]] دانست <ref>المیزان، ج۹، ص۲۸۹؛ نمونه، ج۷، ص۴۳۳. </ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* افزون بر این، [[قرآن کریم]] در [[آیه]] {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا}}<ref>«ای مؤمنان! اگر بزهکاری برایتان خبری آورد بررسی کنید» سوره حجرات، آیه ۶.</ref> در قانونی کلی به [[مسلمانان]] [[فرمان]] می‌دهد که در مورد خبر [[فاسق]] که احتمال [[دروغ]] بودن آن بسیار است، حتما تحقیق کنند<ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* گاه برای [[کشف]] [[دروغ]] برخی می‌توان از آنان خواست تا لوازم ادعای خود را عملی سازند. بر این اساس، [[قرآن]] از [[اهل کتاب]] که تنها خود را [[دوستان]] [[خدا]] می‌خواندند می‌خواهد که [[مرگ]] را [[آرزو]] کنند: {{متن قرآن|قُلْ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ هَادُوا إِنْ زَعَمْتُمْ أَنَّكُمْ أَوْلِيَاءُ لِلَّهِ مِنْ دُونِ النَّاسِ فَتَمَنَّوُا الْمَوْتَ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ}}<ref>«بگو: ای یهودیان! اگر می‌پندارید که از میان مردم، تنها شما دوستان خداوندید اگر راست می‌گویید آرزوی مرگ کنید» سوره جمعه، آیه ۶.</ref>، زیرا [[خدا]] [[دوستان]] خود را [[عذاب]] نمی‌کند، بلکه آنان را اکرام می‌کند<ref>جامع البیان، ج۲۸، ص۱۲۵؛ تفسیر قرطبی، ج۱۸، ص۹۶.</ref> و [[مرگ]] برای [[عاشق]] که او را به محبوبش می‌رساند [[دوست]] داشتنی‌تر است<ref>المیزان، ج۱۹، ص۲۶۷. </ref>؛ نیز برای افشای [[دروغ]] دیگر آنان که [[بهشت]] را تنها ویژه خود می‌شمردند، همین درخواست را یاد می‌کند: {{متن قرآن|قُلْ إِنْ كَانَتْ لَكُمُ الدَّارُ الْآخِرَةُ عِنْدَ اللَّهِ خَالِصَةً مِنْ دُونِ النَّاسِ فَتَمَنَّوُا الْمَوْتَ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ}}<ref>«بگو، اگر راست می‌گویید که از میان همه مردم، سرای واپسین نزد خداوند، ویژه شماست پس آرزوی مرگ کنید» سوره بقره، آیه ۹۴.</ref>، چون [[مرگ]] و رفتن به [[بهشت]] از [[دنیایی]] که همراه با [[رنج]]، درد و [[مشقت]] است بسیار محبوب‌تر است<ref>التبیان، ج۱، ص۳۵۷؛ مجمع البیان، ج۱، ص۳۰۹؛ تفسیر قرطبی، ج، ص۳۲-۳۳.</ref>؛ ولی [[قرآن]] با این سخن که آنان هرگز [[مرگ]] درخواست نخواهند کرد، از [[دروغ]] بودن این ادعای آنان پرده برمی‌دارد: {{متن قرآن|وَلَا يَتَمَنَّوْنَهُ أَبَدًا بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ}}<ref>«و هرگز آن (مرگ) را برای کارهایی که کرده‌اند آرزو نخواهند کرد» سوره جمعه، آیه ۷.</ref><ref>جامع البیان، ج۱، ص۵۹۸؛ التبیان، ج۱۰، ص۷؛ مجمع البیان، ج۱۰، ص۱۲.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* [[جهاد]] از [[تکالیف الهی]] به شمار می‌رود که [[دروغگویی]] [[منافقان]] در داشتن [[ایمان]] را آشکار می‌سازد<ref>معانی القرآن، ج۳، ص۲۱۳-۲۱۴؛ التبیان، ج۵، ص۲۲۶؛ تفسیر قرطبی، ج۸، ص۱۵۴-۱۵۵.</ref>. به دیده برخی سفارش به [[فرمان]] دادن [[منافقان]] برای شرکت در [[جهاد]] از آن رو بود که معذوران واقعی از دروغین جدا گردند<ref>جامع البیان، ج۱۰، ص۱۸۳؛ مجمع البیان، ج۵، ص۶۱؛ الصافی، ج، ص۳۴۵.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* این [[آیه]] درباره [[مجادله]] [[مسیحیان]] [[نجران]] با [[پیامبر]] {{صل}} در مورد [[حضرت عیسی]] {{ع}} و برخی موضوعات دیگر نازل شد که سرانجام، چون آنان بر سخنان و [[عقاید]] [[باطل]] خود پافشاری کردند، [[رسول خدا]] {{صل}} [[مأمور]] به [[مباهله]] گردید تا در آن، دو طرف بر [[دروغگو]] [[نفرین]] کنند<ref>التبیان، ج۲، ص۴۸۴؛ مجمع البیان، ج۲، ص۳۰۹؛ تفسیر قرطبی، ج۴، ص۱۰۳-۱۰۴.</ref>. براساس [[روایات اسلامی]]<ref>وسائل الشیعه، ج۷، ص۱۳۴؛ مستدرک الوسائل، ج۵، ص۲۶۲؛ نورالثقلین، ج۱، ص۳۵۱-۳۵۲. </ref>، [[مباهله]] به مورد ذکر شده اختصاص ندارد، بلکه [[انسان]] برای [[کشف]] [[دروغ]] از راست در موارد دیگر نیز می‌تواند به این کار [[اقدام]] کند<ref>نمونه، ج۲، ص۵۸۹-۵۹۰.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* درباره این مسئله که آیا همه دروغ‌ها [[حرام]] و از [[گناهان]] کبیر به شمار می‌روند یا نه، [[فقها]] دو نظریه دارند: مشهور [[فقیهان]] با استناد به [[آیات]] و [[روایات]] مذکور هر گونه دروغی را [[حرام]] و از [[گناهان]] کبیر دانسته<ref>سبل السلام، ج۴، ص۲۰۲؛ المکاسب، انصاری، ج۲، ص۱۲؛ المکاسب، خمینی، ج۲، ص۵۴.</ref>؛ ولی برخی تنها [[دروغ]] در مورد [[خدا]] یا [[پیامبر]] و [[امامان]] را از [[گناهان]] کبیر شمرده‌اند و دیگر دروغ‌ها را تنها از [[گناهان]] صغیر<ref>جامع المقاصد، ج۵، ص۱۵۳.</ref> و برخی نیز [[دروغ]] را در صورتی [[حرام]] دانسته‌اند که مفسده‌ای برای مخاطب یا دیگران داشته باشد<ref>فیض القدیر، ج۶، ص۵۵۹؛ فتح الباری، ج۱۰، ص۴۲۲؛ ر. ک: بحارالانوار، ج۶۹، ص۲۵۳.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* [[ترک دروغ]] به [[حج]] [[واجب]] اختصاص ندارد، بلکه از محرّمات [[عمره]] تمتع و [[عمره]] مفرده نیز به شمار می‌رود<ref>کتاب الحج، ج۳، ص۳۶۰؛ ج۴، ص۱۵۵؛ جامع المدارک، ج۲، ص۴۰۴.</ref>. درباره مراد از این [[دروغ]] (در [[حج]]) میان [[فقها]] دو نظریه هست: به نظر مشهور [[فقهای شیعه]] مطلق [[دروغ]] مراد است<ref>الحدائق، ج۱۵، ص۴۵۵؛ جواهر الکلام، ج۱۸، ص۳۵۵؛ کتاب الحج، ج۴، ص۱۵۵.</ref>؛ اما عده‌ای آن را تنها [[دروغ بر خدا]] و [[رسول]] دانسته‌اند<ref>جامع الخلاف و الوفاق، ص۱۸۵؛ مختلف الشیعه، ج۴، ص۸۴؛ کتاب الحج، ج۴، ص۱۵۵.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* [[روایات اسلامی]] نیز [[دروغ]] را به هنگام [[ضرورت]] جایز شمرده‌اند<ref>من لایحضره الفقیه، ج۳، ص۳۷۵؛ وسائل الشیعه، ج۲۳، ص۲۲۵؛ مصباح الفقاهه، ج۱، ص۶۲۰، ۶۲۶.</ref>. با توجه به ضرورت‌های مختلف، [[دروغ]] گاه [[مباح]] و گاه [[پسندیده]] و در مواردی مانند [[دروغ]] برای [[نجات]] [[جان]] [[انسان‌ها]] [[واجب]] می‌گردد<ref>المستصفی، ص۴۶؛ وسائل الشیعه، ج۲۳، ص۲۲۵؛ الدر المختار، ج، ص۷۴۹؛ بحارالانوار، ج۶۹، ص۲۵۵.</ref>؛ اما در اینکه در این گونه موارد توریه در صورت توان لازم است یا نه، دو نظریه هست: بیشتر فقهای [[اسلامی]] توریه را [[واجب]] دانسته‌اند<ref>تحریر الاحکام، ج۴، ص۳۰۰؛ جامع المقاصد، ج۴، ص۲۷؛ منهاج الفقاهه، ج۲، ص۱۳۸.</ref>؛ اما نزد برخی ضرورتی ندارد<ref>المکاسب، ج۲، ص۱۷-۱۸؛ بحار الانوار، ج۶۹،ص ۲۵۲.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* [[دروغ]] گفتن برای [[اصلاح]] میان متخاصمان جایز است<ref>کشاف القناع، ج۶، ص۵۳۱؛ المکاسب، ج۲، ص۳۱؛ مصباح الفقاهه، ج۱، ص۶۳۶.</ref>. مستند برخی اطلاق [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ}}<ref>«جز این نیست که مؤمنان برادرند، پس میان برادرانتان را آشتی دهید» سوره حجرات، آیه ۱۰.</ref> است که [[مسلمانان]] را به [[اصلاح]] میان [[برادران]] خود [[فرمان]] می‌دهد؛ با این [[بیان]] که امر به [[اصلاح]] در [[آیه]] اطلاق داشته و موردی را هم که [[اصلاح]] با [[دروغ]] انجام گیرد در بر می‌گیرد<ref>مصباح الفقاهه، ج۱، ص۶۳۷؛ منهاج الفقاهه، ج۲، ص۱۴۵.</ref>. این مسئله در [[روایات شیعه]] و [[اهل سنت]]<ref>سنن ابی داود، ج۲، ص۴۶۰؛ وسائل الشیعه، ج۱۸، ص۴۴۲؛ مستدرک الوسائل، ج۹، ص۹۴.</ref> نیز هست<ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* [[دروغ]] در مورد [[اصلاح]] جایز شمرده شده است <ref>الکافی، ج۲، ص۳۴۳؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۵۳. </ref> و در [[روایات]] پرشمار دیگری نیز عنوان [[دروغ]] از همه موارد [[اصلاح]] اعم از [[اصلاح]] متخاصمان<ref>الکافی، ج۲، ص۲۱۰؛ من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۳۵۹؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۵۲.</ref> یا [[اصلاح]] عام<ref>الکافی، ج۲، ص۳۴۳؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۵۴؛ بحار الانوار، ج۶۹، ص۲۵۲.</ref> نفی شده است که به نظر برخی نفی [[حکم]] [[دروغ]] مراد است<ref>المکاسب، امام خمینی، ج۲، ص۴۲، ۴۷.</ref>؛ یا به معنای [[خروج]] این موارد از دایره [[دروغ]] اصطلاحی و [[شرعی]] است<ref>بحار الانوار، ج۷۳، ص۴۸؛ شرح اصول کافی، ج۹، ص۱۰۴.</ref>، چنان که در روایاتی از [[اهل بیت]] {{عم}}[[سخن]] [[حضرت یوسف]] و [[ابراهیم]] {{ع}} بدان جهت که قصد [[اصلاح]] داشتند، از دایره [[دروغ]] خارج شمرده شده است<ref>الکافی، ج۲، ص۳۴۲؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۵۳.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* در [[روایات اسلامی]] نیز [[دروغ]] به قصد [[مزاح]] به شکل خاص [[نهی]] شده است<ref>تحف العقول، ص۲۷۸؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۵۰؛ بحار الانوار، ج۶۹، ص۲۳۵.</ref>؛ از جمله بر پایه روایتی کسی که به [[مزاح]] [[دروغ]] بگوید، طعم [[ایمان]] را نمی‌چشد<ref>الکافی، ج۲، ص۳۴۰؛ تحف العقول، ص۲۱۶؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۵۰.</ref>؛ نیز [[مزاح]] کننده به [[دروغ]] به [[عذاب الهی]] تهدید شده است<ref>مسند احمد، ج۵، ص۷؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۵۱؛ الامالی، ص۵۳-۵۳۸.</ref>. براساس این [[ادله]]، برخی از [[فقها]] [[دروغ]] گفتن به قصد [[مزاح]] را مطلقاً [[حرام]] دانسته‌اند<ref>صراط النجاة، ج۳، ص۲۹۸؛ نک: گناهان کبیره، ج۱، ص۲۸۴.</ref>؛ اما بعضی گفته‌اند اگر سخن یا [[عمل]] [[مزاح]] کننده به گونه‌ای باشد که از واقع خبر دهد، [[مزاح]] [[حرام]] است و همه [[ادله]] [[حرمت]] [[دروغ]] از جمله [[آیات قرآن]]، شامل این مورد می‌شوند و جز این جایز است؛ مانند آنکه [[بخیل]] را به قصد [[شوخی]] سخی خوانند<ref>مصباح الفقاهه، ج۱، ص۵۹۸؛ منهاج الفقاهه، ج۲، ص۱۲۰-۱۲۲.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

* گوش دادن به [[دروغ]] نیز همانند گفتن [[دروغ حرام]] است<ref>مجمع البیان، ج۳، ص۳۳۸؛ بحارالانوار، ج۷۱، ص۲۵۹؛ گناهان کبیره، ج۱، ص۲۸۹.</ref> و این [[حکم]] را از [[آیات]] {{متن قرآن|وَمِنَ الَّذِينَ هَادُوا سَمَّاعُونَ لِلْكَذِبِ سَمَّاعُونَ لِقَوْمٍ آخَرِينَ أُولَئِكَ الَّذِينَ لَمْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ لَهُمْ فِي الدُّنْيَا خِزْيٌ وَلَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيمٌ سَمَّاعُونَ لِلْكَذِبِ أَكَّالُونَ لِلسُّحْتِ}}<ref>«و یهودیانی که به دروغ گوش می‌سپارند جاسوسان گروهی دیگرند آنان کسانی هستند که خداوند نخواسته است دل‌هایشان را پاکیزه گرداند؛ در این جهان، خواری و در جهان واپسین عذابی سترگ دارند * گوش سپارندگان به دروغ و بسیار حرام‌خوارند»؛ سوره مائده، آیه ۴۱-۴۲.</ref> می‌توان دریافت که [[یهود]] را به جهت داشتن این صفت [[نکوهش]] کرده و آنان را سزاوار [[عذاب الهی]] می‌دانند<ref>مجمع البیان، ج۳، ص۳۳۸؛ گناهان کبیره، ج۱، ص۲۸۹.</ref>. به دیده برخی، {{متن قرآن|سَمَّاعُونَ لِلْكَذِبِ}} گوش دادن بسیار به [[دروغ]] است<ref>المنیر، ج۶، ص۱۹۹؛ المیزان، ج۵، ص۳۴۰.</ref>. بعضی آن را به معنای پذیرش [[دروغ]] دانسته<ref>التبیان، ج۳، ص۵۲۲؛ تفسیر قرطبی، ج۶، ص۱۸۱؛ فتح القدیر، ج۲، ص۴۱.</ref> و عده‌ای نیز گفته‌اند {{متن قرآن|سَمَّاعُونَ}} نخست شنیدن [[دروغ]] و {{متن قرآن|سَمَّاعُونَ}} دوم پذیرش آن پس از استماع است<ref>التحریر و التنویر، ج۶، ص۱۹۹؛ المیزان، ج۵، ص۳۴۰-۳۴۱.</ref>. افزون بر این، از آنجا که [[دروغ]] منکر و [[معصیت الهی]] است، ادلّه اعراض از منکر و [[حرمت]] نشستن در مجلس [[معصیت]] هم شامل استماع [[دروغ]] می‌شوند<ref>گناهان کبیره، ج۱، ص۲۸۹.</ref>. در [[روایات اسلامی]] نیز [[مؤمنان]] از گوش دادن به داستان‌های [[دروغ]] و [[خرافی]] منع شده‌اند<ref>بحارالانوار، ج۶۹، ص۲۶۴.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۲.</ref>.

# [[پرونده:000060.jpg|22px]] [[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|'''دائرةالمعارف قرآن کریم''']]