نفی تفاخر در معارف و سیره نبوی: تفاوت میان نسخه‌ها

[[تفاخر]] و [[مباهات]] و برتری‌جویی که از [[جهل محض]] و [[سفاهت]] ناشی می‌شود، از عوامل مخرب روابط [[ایمانی]] است. از [[امام صادق]]{{ع}} [[روایت]] شده است که فرمود: {{متن حدیث|أَتَى رَسُولَ اللَّهِ{{صل}} رَجُلٌ فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ أَنَا فُلَانُ بْنُ فُلَانٍ حَتَّى عَدَّ تِسْعَةً فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} أَمَا إِنَّكَ‏ عَاشِرُهُمْ‏ فِي‏ النَّارِ}}<ref>«مردی نزد رسول خدا{{صل}} آمد و گفت: ای رسول خدا، من فلان پسر فلانم، و [از سر فخرفروشی و برتری‌جویی] تا نه تن از پدران خود را برشمرد. رسول خدا{{صل}} به آن مرد فرمود: بدان که تو دهمین آنانی در دوزخ». الکافی، ج۲، ص۳۲۹؛ وسائل الشیعة، ج۱۱، ص۳۳۵.</ref>.

[[آدمیان]] به سبب‌های گوناگون گرفتار [[فخرفروشی]] و [[برتری‌جویی]] می‌شوند، از جمله: [[علم]] و [[دانش]]، عمل و [[عبادت]]، [[نسب]] و حسب، [[جمال]] و [[زیبایی]]، [[مال]] و [[مکنت]]، [[نیرومندی]] و [[قدرت]]، داشتن [[پیروان]] و [[یاران]] و شاگردان و خدمتگزاران و [[اقوام]] و [[خویشان]]<ref>ر. ک: مرآة العقول، ج۱۰، ص۱۸۸-۱۹۲ در شرح این موارد.</ref>، که البته بازگشت هر‌گونه برتری‌جویی جز به [[نادانی]] [[آدمی]] به خود و [[خالق هستی]] نیست. از [[امام صادق]]{{ع}} [[روایت]] شده است که فرمود: {{متن حدیث|الْكِبْرُ أَنْ تَغْمِصَ‏ النَّاسَ‏، وَ تَسْفَهَ‏ الْحَقَّ}}<ref>«بزرگی فروختن این است که مردم را خوار و حق را سبک شماری». الکافی، ج۲، ص۳۱۰؛ وسائل الشیعة، ج۱۱، ص۳۰۶.</ref>.

بی‌تردید تا فخرفروشی و برتری‌جویی، تا [[خودبینی]] و گردنفرازی هست، نه اثری از [[اخوّت]] هست و نه از [[امت]]<ref>[[م‍ص‍طف‍ی‌ دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی‌|دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی‌، م‍ص‍طف‍ی‌]]، [[سیره نبوی ج۲ (کتاب)|سیره نبوی ج۲]]، ص۶۲۶.</ref>.

== نگاهی کوتاه بر پیشینه [[تفاخر]] در [[عصر جاهلی]] ==

رسول خدا{{صل}} در حالی به [[رسالت]] برگزیده شد که [[جامعه]] [[عرب]] آن [[روز]] در [[فساد]] و [[تباهی]] [[دست]] و پا می‌زد و [[سایه]] شوم [[جهالت]]، [[تعصب]]، فساد و [[تفاخر به نسب]] و [[قبیله]] بر سرتاسر [[جزیرة العرب]] [[سایه]] افکنده بود. تفاخر و [[خودبرتربینی]] در میان [[اعراب جاهلی]]، اصلی خدشه ناپذیر به [[حساب]] می‌آمد و سبب بسیاری از [[جنگ‌ها]] و نزاع‌های [[جاهلی]] شده بود. جنگ‌های جاهلی از نظر شدت و اهمیت متفاوت بودند؛ اما همگی، ویژگی مشابهی داشتند و آن، دمیدن [[روح]] [[فخر]] و [[انتقام]] در کالبد قبیله بود. آنان به پیروزی‌ها تفاخر می‌کردند و هنگام [[شکست]]، در پی انتقام بودند<ref>این بخش از کتب مختلف ایام العرب، الکامل، عقد الفرید و... برگرفته شده است.</ref>. آنان [[شجاعت]] به [[خرج]] می‌دادند و [[بخشش]] می‌کردند تا به سبب این کار [[ستایش]] شوند و بر سایر رؤسا و بزرگان جامعه افتخار کنند.

همچنین، [[قبیله قریش]]، در تفاخر، گوی [[سبقت]] را از هم قطاران جاهلی خود ربوده بود. از زمانی که [[خداوند]]، [[لشکر]] [[ابرهه]] را تار و مار کرد، [[مقام]] [[کعبه]] و [[قریش]] بیش از پیش در نظر [[مردم عرب]] بالا رفت؛ و قریش نیز کم کم، [[بدعت‌گذاری]] را آغاز کردند و انجام برخی [[مراسم حج]] مثل وقوف در [[عرفه]] را ترک کردند، با اینکه می‌دانستند این عمل از [[شعائر]] [[دین ابراهیم]]{{ع}} است. آنان وقوف در عرفه را برای سایر [[اعراب]] [[واجب]] دانسته، می‌گفتند: "ما [[فرزندان]] ابراهیم و [[اهل حرم]] و [[خادمان]] [[کعبه]] و ساکنان آن هستیم و برای ما سزاوار نیست که از [[حرم]] خارج شویم و غیر حرم را مانند حرم، بزرگ بشماریم؛ چراکه این کار از [[حرمت]] و شأنمان نزد [[عرب]] می‌کاهد!"<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج ۱، ص۵۹ - ۶۰؛ محمد بن حبیب البغدادی، المنمق فی اخبار قریش، ص۱۲۷ - ۱۲۹ و ابن هشام، السیرة النبویه، ج ۱، ص۲۰۲ - ۲۰۳.</ref>.

[[تفاخر]] به کثرت [[جمعیت]] و [[ثروت]] در میان [[اعراب جاهلی]] به جایی رسیده بود که به سبب [[مفاخره]] بر دیگر [[قبایل]] و بالا بردن آمار نفرات [[قبیله]] به گورستان می‌رفتند و [[قبور]] [[مردگان]] را می‌شمردند<ref>فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان، ج ۱۰، ص۸۱۱؛ جاراللّه زمخشری، الکشاف، ج ۴، ص۷۹۱؛ فخرالدین رازی، مفاتیح الغیب، ج ۳۲، ص۲۷۰ و حسین بن مسعود بغوی، معالم التنزیل، ج ۵، ص۲۹۸.</ref>.<ref>سید علی اکبر حسینی ایمنی |حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۱۱ ـ ۲۱۲.</ref>

 

 

[[رسول خدا]]{{صل}} با آنکه خود از نظر [[حسب و نسب]]، شریف‌ترین [[مردم]] به [[حساب]] می‌آمد؛ اما هیچ‌گاه شنیده نشد که در این امور بر دیگر مردم تفاخر بورزد؛ بلکه در بیان و [[رفتار]] خود نیز به گونه‌ای عمل می‌کرد که در اذهان مردم، [[مفاخره]] و [[برتری جویی]] تداعی نشود. علی{{ع}} در این باره می‌فرماید: "هرگاه رسول خدا{{صل}} فضیلتی را از خود یاد می‌کرد، می‌فرمود: "قصدم [[تفاخر]] و [[فخرفروشی]] نیست"<ref>حسن بن ابی الحسن دیلمی، ارشاد القلوب، ج ۲، ص۴۰۷ و احمد بن علی طبرسی، الاحتجاج، ج ۱، ص۲۱۱.</ref>.

 

نقل شده است، در [[جنگ احد]]، [[جوانی]] [[ایرانی]] در میان [[لشکر]] [[مسلمانان]] بود. این [[جوان]] پس از وارد آوردن ضربتی بر یکی از [[دشمنان]]، به سبب [[غرور]] گفت: "این ضربت را از من تحویل بگیر که من جوانی ایرانی‌ام". [[پیامبر]]{{صل}} پس از شنیدن این سخن، فوراً آن را خواست و به او فرمود: "چرا نگفتی من جوانی [[انصاری]] هستم؟ چرا به چیزی که به [[آیین]] و مسلک است، [[افتخار]] نکردی و پای تفاخر و نژاد را به میان کشیدی؟"<ref>احمد بن حنبل، مسند احمد، ج ۵، ص۲۹۵؛ ابن اشعث سجستانی، سنن ابی داوود، ج ۲، ص۵۰۳ و محمد بن یزید القزوینی، سنن ابن ماجه، ج ۲، ص۹۳۱.</ref>.

 

همچنین [[روایت]] شده است که مردی نزد [[رسول خدا]]{{صل}} آمد و گفت: "ای رسول خدا{{صل}}، من فلانم پسر فلانی" و سپس از سر تفاخر تا نه نفر از [[پدران]] خود را برشمرد. رسول خدا{{صل}} به آن مرد فرمود: "بدان که تو در [[دوزخ]]، دهمین آنانی"<ref>سلیمان بن احمد الطبرانی، المعجم الاوسط، ج ۱، ص۱۴۱، الکافی، ج ۲، ص۳۲۹، مسند احمد، ج ۴، ص۱۳۴ و محمد بن محمد کوفی بن اشعث، الجعفریات، ص۱۶۴.</ref>.

 

 

در [[جامعه]] [[عرب]] آن [[روز]]، بزرگ‌ترین [[افتخار]] یک نفر این بود که شاخه‌ای از یک [[قبیله]] سرشناس مانند [[قریش]] باشد؛ ولی [[پیامبر اکرم]]{{صل}} برای برانداختن این اصل موهوم و به منظور درهم کوبیدن افتخارات بی‌اساس و [[جاهلی]] عرب، در روز فتح مکه به [[مردم]] آنجا چنین فرمود: "ای مردم! [[خداوند]] با [[اسلام]]، [[نخوت]] [[جاهلیت]] و [[نازیدن]] به [[پدران]] و خاندان‌های جاهلی را از شما زدود. ای مردم! شما از [[آدم]]{{ع}} هستید و او نیز از گل [[آفریده]] شده است؛ بدانید که امروز، بهترین شما نزد خداوند و گرامی‌ترین شما در پیشگاه او [[پرهیزگارترین]] و فرمانبردارترین شما از اوست"<ref>{{متن حدیث|أَيُّهَا النَّاسُ إِنَ اللَّهَ قَدْ أَذْهَبَ عَنْكُمْ نَخْوَةَ الْجَاهِلِيَّةِ وَ تَفَاخُرَهَا بِآبَائِهَا أَلَا إِنَّكُمْ مِنْ آدَمَ{{ع}} وَ آدَمُ مِنْ طِينٍ أَلَا إِنَّ خَيْرَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ وَ أَكْرَمَكُمْ عَلَيْهِ الْيَوْمَ أَتْقَاكُمْ}}؛</ref>. سپس ایشان برای اینکه به جهانیان بیاموزد که ملاک [[شخصیت]] و [[برتری]] تنها [[تقوا]] و [[پرهیزگاری]] است<ref>علم الهدی خراسانی، نهج الخطابه، ج ۱، ص۲۵ - ۲۶.</ref>، در فرازی دیگر از سخنان خود چنین فرمود: "[[مردم]] در پیشگاه [[خداوند]]، دو دسته اند: دسته‌ای [[پرهیزگار]] که در پیشگاه خداوند، گرامی و گروهی [[متجاوز]] و [[گناهکار]] که نزد خداوند [[ذلیل]] و خواراند"<ref>{{متن حدیث| يا أَيُّهَا النَّاسُ، إِنَّمَا النَّاسُ رَجُلَانِ: رَجُلُ مُؤْمِنُ تَقِيُّ كَرِيمُ عَلَى اللَّهِ، وَ فَاجِرٍ شَقِيُّ هَيِّنُ عَلَى اللَّهِ}}؛ صالحی دمشقی، سبل الهدی و الرشاد، ج ۵، ص۲۴۲ و ابن حجر عسقلانی، الاصابه، ج ۱، ص۳۸۸.</ref>؛ آن‌گاه [[رسول خدا]]{{صل}} برای برانداختن [[نخوت]] [[عرب]] که عرب بودن و انتساب به این نژاد را از [[مفاخر]] بزرگ خود می‌شمرد، در ادامه سخنان خویش، خطاب به مردم [[مکه]] چنین فرمود: {{متن حدیث|أَلَا إِنَّ الْعَرَبِيَّةَ لَيْسَتْ بِأَبٍ وَالِدٍ وَ لَكِنَّهَا لِسَانٌ نَاطِقٌ فَمَنْ قَصَرَ عَمَلُهُ لَمْ يُبْلِغْ بِهِ حَسَبُهُ}}<ref>تفسیر قمی، ج ۲، ص۹۴ و نهج الخطابه، ج ۱، ص۲۶.</ref>؛ ای مردم! بدانید که [[عربیت]]، به پدری نیست که عامل [[دنیا]] آمدن شما بوده، بلکه آن، تنها زبانی است که با آن سخن گفته می‌شود. پس هر کس در عمل، کوتاهی کند، [[شرافت]] خانوادگی‌اش او را به [[خشنودی خداوند]] نمی‌رساند. سپس حضرت برای [[تحکیم]] [[مساوات]] بین [[انسان‌ها]] فرمود: همه مردم، از [[روزگار]] گذشته تا [[حال]]، مانند دانه‌های شانه برابر‌اند و عرب بر [[عجم]] و سرخ بر سیاه [[برتری]] ندارد<ref>{{متن حدیث|إِنَ النَّاسَ مِنْ عَهْدِ آدَمَ إِلَى يَوْمِنَا هَذَا مِثْلُ أَسْنَانِ الْمُشْطِ لَا فَضْلَ لِلْعَرَبِيِّ عَلَى الْعَجَمِيِّ وَ لَا لِلْأَحْمَرِ عَلَى الْأَسْوَدِ إِلَّا بِالتَّقْوَى}}؛ شیخ مفید، الاختصاص، ص۳۴۱ و میرزای نوری، مستدرک الوسائل، ج ۱۲، ص۸۹.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی |حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۲۱۴-۲۱۵.</ref>