بحث:عصمت در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

بحث:عصمت در کلام اسلامی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۳۰ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۰۷

۹٬۱۴۰ بایت اضافه‌شده ، ۳۰ اکتبر

←‏منابع

دیداریویکی‌متن

Jaafari

مدیران

۷۳٬۳۸۶

ویرایش

@@ خط ۱٬۸۸۷: / خط ۱٬۸۸۷: @@
 در تعریف مصطلح [[متکلمان]] و [[حکما]] باید به این نکته توجه داشت که بر اساس معنای لغوی عصمت (منع و امساک) به نظر می‌رسد عصمت، امری وجودی در کنار واقعیتی به نام [[لطف]] و ملکه نیست؛ بلکه عصمت به معنای مصونیت از گناه و [[خطا]] اثر و ثمره لطف و ملکه است، بنابراین، عصمت یعنی گناه نکردن و خطا ننمودن، و اگر در برخی تعاریف، امور وجودی مثل ملکه، لطف و... را عصمت معرفی کرده‌اند، از باب [[تسمیه]] شیء به اسم سبب است؛ یعنی ملکه و لطف، سبب عصمت است؛ نه خود عصمت.
 منظور نگارنده از عصمت در این نوشتار، همان معنای اصطلاحی مورد قبول [[امامیه]] است که عبارت است از: مصونیت از گناه و خطا به سبب ملکه درونی و [[لطف الهی]]. این در حالی است که اساساً [[اهل سنت]] به [[عصمت ائمه]]{{عم}} قائل نیستند. فیصل [[نور]] نیز در کتاب الامامة و النص تصریح می‌کند که [[امامان]] (و همچنین [[پیامبران]])، برخلاف نظر [[شیعیان]]، [[معصوم]] نیستند. آنها گناه و [[اشتباه]] می‌کنند، [[طلب مغفرت]] می‌نمایند و دچار [[فراموشی]] و اشتباه نیز می‌شوند<ref>ر.ک: فیصل نور، الامامة و النص، ص۳۶۳.</ref>؛ بنابراین، عصمتی که مورد هجمه فیصل نور قرار گرفته است و [[دفاعی]] که امامیه از [[عصمت امام]]{{ع}} می‌کند، در هر دو طرف همان عصمت مورد قبول [[امامیه]] است.<ref>[[زکیه فلاح یخدانی|فلاح یخدانی، زکیه]]، [[بررسی شبهات فیصل نور پیرامون عصمت امام (کتاب)|بررسی شبهات فیصل نور پیرامون عصمت امام]]، ص۱۹</ref>
+==معنا و [[حقیقت]] «[[عصمت]]» از نگاه [[متکلمان شیعه]]==
+[[عالمان شیعه]] هر یک به نوعی و با نگرشی به واژه و [[حقیقت عصمت]] نگریسته‌اند که گاهی [[اتفاق نظر]] و گاهی نیز [[اختلاف]] نظرهایی جزئی دارند؛ هر چند اختلاف‌های جزئی خللی به حقیقت عصمت [[ائمه]] نمی‌زند. با این بیان، به بررسی آن در میان [[متکلمان شیعی]] در این قسمت خواهیم پرداخت.
+[[شیخ مفید]] در تعریف «عصمت» می‌نویسد:
+{{عربی|العصمة لطف يفعله الله تعالى بالمكلف بحيث يمتنع منه وقوع المعصية و ترك الطاعة مع قدرته عليهما}}<ref>النکت الاعتقادیة، ص٣٧.</ref>؛
+«عصمت» لطفی است که [[خدای تعالی]] در [[حق]] [[مکلف]] روا می‌دارد به طوری که وقوع [[گناه]] و [[ترک اطاعت]] از او ممتنع می‌گردد، هر چند که بر انجام آن [[قدرت]] دارد.
+[[سید مرتضی]] می‌فرماید:
+{{عربی|إعلم أن العصمة هي اللطف الذي يفعله الله تعالى، فيختار العبد عنده الامتناع من فعل القبيح، فيقال على هذا: إن الله عصمه بأن فعل له ما اختار عنده العدول عن القبيح}}<ref>رسائل المرتضی، ج۳، ص۳۲۵ – ۳۲۶.</ref>؛
+بدان عصمت لطفی است که خدای تعالی در [[حق بنده]] روا می‌دارد و [[بنده]] با وجود آن از [[عمل زشت]] خودداری می‌ورزد. پس گفته می‌شود [[خداوند]] به واسطه انجام عملی در آن شخص، وی را [[حفظ]] کرد تا با وجود آن، فرد [[معصوم]] [[روی‌گردانی]] از عمل زشت را برگزیند.
+[[علامه حلی]] نیز در این باره می‌گوید:
+{{عربی|العصمة لطف خفي يفعل الله تعالى بالمكلف، بحيث لا يكون له داع إلى ترك الطاعة و ارتكاب المعصية، مع قدرته على ذلك}}<ref>النافع یوم الحشر فی شرح الباب الحادی عشر، ص٨٩.</ref>؛
+عصمت لطفی پنهان است که خداوند در حق مکلف روا می‌دارد به طوری که وی با وجود قدرت بر انجام، [[معصیت]] انگیزه‌ای بر ترک [[طاعت]] و [[ارتکاب معصیت]] نداشته باشد.
+ایشان در شرح تجرید نیز تعریف‌های متعددی برای عصمت ارائه کرده است<ref>کشف المراد فی شرح تجرید الإعتقاد، ص۳۹۱.</ref>.
+[[مرحوم مظفر]] که یکی از [[عالمان]] بزرگ [[کلامی]] معاصر است، «عصمت» را چنین تعریف می‌کند:
+{{عربی|هي التنزه عن الذنوب والمعاصي صغائرها وكبائرها، وعن الخطأ والنسيان، وإن لم يمتنع عقلا على النبي أن يصدر منه ذلك؛ بل يجب أن يكون منزها حتى عما ينافي المروة، كالتبذل بين الناس من أكل في الطريق أو ضحك عال، وكل عمل يستهجن فعله عند العرف العام}}<ref>عقائد الإمامیة، ص۵۴.</ref>؛
+[[عصمت]]، [[دوری از گناهان]] و نافرمانی‌های کوچک و بزرگ و دوری از [[اشتباه]] و [[فراموشی]] است، هر چند صدور آن از [[پیامبر]] عقلاً مانعی ندارد، بلکه [[واجب]] است [[معصوم]] حتی از امور منافیِ [[مروت]] مانند کارهایی که موجب [[خفت]] و سبک شدن وی در میان [[مردم]] همچون [[غذا خوردن]] در محل عبور و مرور، [[خنده]] با صدای بلند و هر عملی که نزد عموم مردم [[ناپسند]] به شمار آید نیز [[پرهیز]] کند.
+بنابراین از دیدگاه [[مرحوم مظفر]] معصوم علاوه بر پرهیز از [[خطا]] و [[معصیت]]، باید از اموری که موجب [[تحقیر]] و وهن وی در نظر مردم می‌گردد پرهیز کند. به عنوان مثال هر چند خندیدن با صدای بلند و غذا خوردن در کنار خیابان [[گناه]] و خطا محسوب نمی‌شود، اما با مروت و [[شخصیت اجتماعی]] افراد [[محترم]] ناسازگار است. بنابراین [[شأن معصوم]] بسیار بالاتر از آن است که مرتکب چنین افعالی گردد<ref>از کارهای سبک و اموری که مایه و هن است به «خلاف مروّت» تعبیر می‌شود. شرط یا عدم شرط بودن «مروت» در بحث «عدالت» نیز مطرح است.</ref>.<ref>[[سید علی حسینی میلانی|حسینی میلانی، سید علی]]، [[جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام ج۲ (کتاب)|جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام]]، ج۲، ص ۴۰.</ref>.
+==نظر [[علامه طباطبائی]] درباره «عصمت»==
+بر اساس آن چه از [[متکلمان شیعه]] نقل شد، «عصمت» حالتی [[باطنی]] و ملکه‌ای [[نفسانی]] است که [[خداوند]] از سر [[لطف]] به برخی عطا می‌کند. بنابراین «[[عصمت اکتسابی]] نیست و امری مستقل از [[علم]] است. اما برخی از [[اندیشمندان]] «علم» را سرچشمه «عصمت» دانسته‌اند. علامه طباطبائی [[قدس سره]] در این باره می‌نویسد:
+{{عربی|إن الأمر الذي تتحقق به العصمة نوع من العلم يمنع صاحبه عن التلبس بالمعصية والخطأ، و بعبارة أخرى علم مانع عن الضلال، كما أن سائر الأخلاق كالشجاعة والعفة والسخاء كل منها صورة علمية راسخة موجبة لتحقق آثارها مانعة عن التلبس بأضدادها... إن هذه الموهبة الإلهية التي نسميها قوة العصمة نوع من العلم و الشعور يغاير ساير أنواع العلوم}}<ref>تفسیر المیزان، ج۵، ص۷۸ – ۸۰.</ref>؛
+امری که [[عصمت]] به واسطه آن تحقق می‌یابد، نوعی [[علم]] است که مانع از [[ارتکاب معصیت]] و [[خطا]] توسط صاحب علم می‌شود. به عبارت دیگر [[علمی]] است که مانع از [[گمراهی]] می‌گردد چنان که سایر خُلق‌ها مانند [[شجاعت]]، [[عفت]] و [[بخشندگی]] و همه امور این چنینی صورت علمی [[پایدار]] است که موجب تحقق این آثار می‌شود و از ضدّ این امور مانع می‌گردد. همانا این [[موهبت الهی]] که آن را «[[قوه]] عصمت» می‌نامیم، نوعی از علم و [[شعور]] است که با سایر انواع علم مغایرت دارد.
+وی در جای دیگر می‌گوید:
+{{عربی|العصمة الإلهية التي صورة علمية نفسانية تحفظ الإنسان من باطل الإعتقاد و سيّئ العمل}}<ref>تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۳۱۲.</ref>؛
+[[عصمت الهی]] همان صورت علمی [[نفسانی]] است که [[انسان]] را از [[اعتقاد]] [[باطل]] و عمل [[ناپسند]] [[حفظ]] می‌کند.
+بنابراین [[علامه طباطبائی]] [[معتقد]] است که «عصمت» ریشه در علم دارد و علم صورت حاصل در نفس است، [[حال]] آنکه در [[مذهب شیعه]] و بر اساس [[آموزه‌های دینی]]، «عصمت» گستره وسیعی دارد و [[حجت الهی]] از بدو ولادت [[معصوم]] است و علاوه بر [[گناه]] و خطا، از [[سهو]] و [[نسیان]] نیز مصون است. در نتیجه به نظر می‌رسد سخن علامه طباطبائی، با [[عقیده]] [[شیعه امامیه]] درباره عصمت قابل جمع نیست و سخن ایشان سهو و نسیان را در بر نمی‌گیرد.<ref>[[سید علی حسینی میلانی|حسینی میلانی، سید علی]]، [[جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام ج۲ (کتاب)|جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام]]، ج۲، ص ۴۲.</ref>.
 == منابع ==
 {{منابع}}
 # [[پرونده:1379701.jpg|22px]] [[مهدی سازندگی|سازندگی، مهدی]]، [[عصمت پیامبران اولوالعزم در دائرةالمعارف قرآن لیدن (کتاب)|'''عصمت پیامبران اولوالعزم در دائرةالمعارف قرآن لیدن''']]
+# [[پرونده:Jawahir-kalam-2.jpg|22px]] [[سید علی حسینی میلانی|حسینی میلانی، سید علی]]، [[جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام ج۲ (کتاب)|'''جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام ج۲''']]
 {{پایان منابع}}
 == پانویس ==
 {{پانویس}}