آیه صادقین در حدیث: تفاوت میان نسخه‌ها

[[صدق]] در لغت به معنای مطابقت [[حکم]] با واقع است<ref>جرجانی، سید شریف، التعریفات، ص۹۵.</ref>. صدق در برابر [[کذب]] در اصل، وصف سخن است؛ خواه آن سخن مربوط به گذشته باشد یا [[آینده]]، به صورت [[وعده]] باشد یا به گونه‌ای دیگر. همچنین در اصل، وصف خبر است و انواع دیگر سخن، مانند [[امر و نهی]] و استفهام اگر به صدق یا کذب توصیف شوند؛ به لحاظ خبری است که مدلول ضمنی یا التزامی آنهاست؛ مثلاً کسی که می‌پرسد آیا [[زید]] در [[خانه]] است یا نه، مدلول ضمنی یا التزامی [[کلام]] او این است که او از [[جهل]] خود نسبت به بودن زید در خانه خبر می‌دهد.<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت اهل بیت (کتاب)|امامت اهل بیت]]، ص ۷۱ و [[آیه صادقین (مقاله)|مقاله «آیه صادقین»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص۱۰۳.</ref>.

با توجه به آنچه در معنای لغوی [[صدق]]، گذشت، گفته شده کسی که عقیده‌اش با نفس الأمر مطابقت داشته باشد، یا ظاهر و باطنش هماهنگ باشد، یا به [[اراده]] خویش [[جامه]] عمل بپوشاند، در [[عقیده]]، [[نیت]] و اراده‌اش صادق می‌باشد<ref>طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان، ج۹، ص۴۰۲، مؤسسه الاعلمی، بیروت، ۱۳۹۳ق.</ref>.<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت اهل بیت (کتاب)|امامت اهل بیت]]، ص ۷۱ و [[آیه صادقین (مقاله)|مقاله «آیه صادقین»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص۱۰۳.</ref>.

روایاتی در منابع [[فریقین]]، در حد [[استفاضه]] رسیده است که مراد از صادقین در آیه، [[امیرمؤمنان علی]]{{ع}}، است. با این وجود شواهد بسیار دیگری نیز از [[روایات]] بر این مطلب صحه می‌‌گذارد که اگرچه واژه صادقین مفهوم وسیعی دارد ولی از روایات بسیاری استفاده می‌‌شود که منظور از آن در اینجا تنها [[معصومین]]{{عم}} هستند. بزرگان شیعه و اهل سنت نیز به این معنا تصریح کرده‌اند. از جمله: بهبهانی در تبیین آیه و [[استدلال]] به آن چنین می‌نویسد: روایات مستفیض از طریق [[شیعه]] و [[اهل سنت]] وارد شده است که صادقین در [[آیه کریمه]] [[اهل بیت پیامبر]]{{عم}} هستند. سید هاشم [[بحرانی]] نیز در کتاب غایة المرام، ده [[حدیث]] از طرق شیعه و هفت حدیث از طرق اهل سنت آورده است. دلیل اینکه مقصود از صادقین در آیه کریمه - چنان که در [[احادیث]] فریقین آمده- [[امامان معصوم]]{{عم}} هستند، این است که اگر مراد از [[صدق]] ([[راستی]]) که در عنوان صادقین مأخوذ است، مطلق راستی بود که شامل هر مرتبه‌ای از آن می‌شد و صادقین هر کسی را که متصف به صدق در هر مرتبه‌ای باشد شامل می‌شد، می‌بایست در آیه کریمه {{متن قرآن|وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ}} تعبیر می‌شد و معنای آن این بود که بر هر [[مسلمانی]] لازم است از راست‌گویان باشد و از [[دروغ]] اجتناب ورزد. پس عدول از واژه «من» به واژه «مع»، نشان‌دهنده آن است که منظور از «صدق»، مرتبه خاص و مقصود از «صادقین»، گروهی مخصوص بوده و مراد از {{متن قرآن|مَعَ الصَّادِقِينَ}} [[اتّباع]] و [[پیروی]] از آنان است.<ref>[[سلیمان امیری|امیری، سلیمان]]، [[امامت و دلایل انتصابی بودن آن (کتاب)|امامت و دلایل انتصابی بودن آن]] ص ۲۳۲.</ref>.

# سليم بن قيس هلالی در [[تفسیر]] کلمه «صادقین» چنین نقل می‌کند: «روزی امیرمؤمنان علی{{ع}} با جمعی از [[مسلمانان]] گفت و گو می‌کرد و فرمود: شما را به [[خدا]] [[سوگند]] می‌دهم آیا می‌دانید هنگامی که خدا آيه {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ}}<ref>«ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و با راستگویان باشید!» سوره توبه، آیه 119.</ref> را نازل کرد، [[سلمان]] به [[پیامبر]]{{صل}} گفت: ای [[رسول خدا]] آیا منظور از آن عام است یا خاص؟ پیامبر فرمود: خطاب عام است و مأمورین به این دستور همه مؤمنانند و اما عنوان صادقین مخصوص برادرم علی و اوصیای بعد از او تا [[روز قیامت]] است. هنگامی که علی{{ع}} این سؤال را کرد، حاضرین: گفتند: آری این سخن را از پیامبر شنیده‌ایم.»<ref>کتاب سليم بن قيس الجزء الثانى، ص۶۴۷ و ۷۶۱ و ۷۶۲؛ البحراني السيد هاشم الرهان في تفسير القرآن، ج۳، ص۵۱۶ الاحتجاج، ج۱، ص۱۹۷؛ کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۲۶۴.</ref>.

# از [[جابر بن عبدالله انصاری]] از [[امام باقر]]{{ع}} [[روایت]] شده است که در تفسير آيه {{متن قرآن|وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ}}<ref>«ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و با راستگویان باشید!» سوره توبه، آیه 119.</ref> فرمود: «{{عربی|مع آل محمد{{صل}}.}}». <ref>عبدعلی بن جمعه حویزی، تفسیر نورالثقلین، ج3، ص185؛ سید بن طاووس، سعدالسعود، ص247؛ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج3، ص81.</ref>.

# در تفسير [[البرهان]] چهارده روایت ذیل این آیه ذکر شده است از جمله از کتاب نهج البیان نقل می‌کند که از [[پیامبر]]{{صل}} درباره «[[صادقین]]» سؤال شد. حضرت فرمود: آنها علی و [[فاطمه]] حسن و حسین و [[فرزندان]] [[معصوم]] آنان تا [[روز قیامت]] هستند. <ref>سید هاشم بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج3، ص517.</ref>.

# الحبری در تفسیر خود ذیل آیه یاد شده می‌نویسد: «{{عربی|نزلت فی علی بن ابيطالب خاصة}}». <ref>حسین بن حکم حبری، تفسیر الحبری، ص275؛ علی بن عیسی اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج1، ص318 و 321 و 322.</ref>.<ref>[[سلیمان امیری|امیری، سلیمان]]، [[امامت و دلایل انتصابی بودن آن (کتاب)|امامت و دلایل انتصابی بودن آن]] ص ۲۳۲.</ref>..<ref>محمد ساعدی، آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار، ص405-407.</ref>.

بسیاری از [[مفسران]] و [[محدثان اهل سنت]] از [[ابن عباس]] نقل کرده‌اند که [[آیه]] یاد شده درباره [[علی بن ابیطالب]]{{ع}} است. به عنوان نمونه به چند [[روایت]] اشاره می‌گردد

# اگر تنها به [[روایت]] ارزشمند [[ثقلین]] توجّه کنیم، مصداق «صادقین» روشن می‌شود. صادقین همان کسانی هستند که در روایت ثقلین به عنوان افراد معصومی معرّفی شده‌اند که تمسّک به آنان مانع [[گمراهی]] است. آری، با توجّه به این روایت، [[اهل البیت]] و [[ائمّه]] [[معصومین]] «صادقین» هستند.<ref>[[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، [[آیات ولایت در قرآن - مکارم شیرازی (کتاب)| آیات ولایت در قرآن]]، ص۱۴۶ ـ ۱۴۷.</ref>.

# [[ثعلبی]] در [[تفسیر]] خود نقل می‌‌کند که ابن عباس در تفسیر این آیه گفت: «{{عربی|مع الصادقين يعني: علي بن ابيطالب و اصحابه}}». <ref>ثعلبی، الكشف و البيان (تفسير الثعلبى)، ج۵، ص۱۰۹</ref>.

# در روایت دیگری از [[امام باقر]]{{ع}} نقل شده که آن حضرت در ذيل [[آیه صادقین]]، فرموده‌اند: {{متن حدیث|مع آل محمد}} <ref>ثعلبی، الكشف و البيان (تفسير الثعلبى)، ج۵، ص۱۰۹.</ref>.

# [[سبط]] بن الجوزی در [[تذکرة الخواص]] از گروهی از [[علما]] چنین نقل کرده که گروهی از علمای [[سیره]] از ابن عباس چنین نقل کرده‌اند که: این آیه به معنای آن است که با علی و خاندانش باشید.... علی{{ع}}، [[سید]] و [[سرور]] [[صادقان]] است. <ref>سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص، ص16.</ref>.<ref>محمد ساعدی، آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار، ص405-407.</ref>.

# [[حاکم حسکانی]] هفت روایت را از طرق متعدد نقل می‌‌کند، از جمله: [[ محمد]] بن صلت از پدرش نقل می‌کند که [[جعفر بن محمد]] درباره این آیه فرمود: «{{متن حدیث|مع الصادقین يعني مع محمد و علی}}»<ref>حسکانی، حاکم، شواهد التنزیل، ج1، ص341-345</ref>.

# [[سیوطی]] در [[الدر المنثور]] از ابن عباس نقل می‌کند که وی در تفسیر آيه [[صادقین]]، گفت: {{متن حدیث|یعنی مع علی بن ابیطالب}} یعنی با علی بن ابیطالب باشید. وی همچنین شبیه به این روایت را از امام باقر نیز نقل می‌‌نماید. <ref>سیوطی، الدر المنثور، ج4، ص286.</ref>.<ref>محمد ساعدی، آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار، ص405-407.</ref>. وی همچنین از «[[عبد الله بن عمر]]» چنین نقل کرده است که: منظور از صادقین پیامبر{{صل}} و [[اهل بیت]] آن حضرت است<ref>{{عربی|"مَعَ الصَّادِقِینَ‌ أَیْ مَعَ مُحَمّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِه"}}؛‌ شواهد التّنزیل، ج۱، ص۲۶۲.</ref>.<ref>[[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، [[آیات ولایت در قرآن - مکارم شیرازی (کتاب)| آیات ولایت در قرآن]]، ص۱۴۶ ـ ۱۴۷.</ref>.

# [[قندوزی]] [[حنفی]] در [[ینابیع الموده]] از [[سلمان فارسی]] نقل می‌‌کند که وقتی آیه {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ}}<ref>«ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و با راستگویان باشید!» سوره توبه، آیه 119.</ref> نازل شد، [[سلمان]] عرض کرد: ای [[رسول]] خــدا مفهوم آیه عام است یا خاص؟ [[پیامبر]] فرمود: کسانی که [[مأمور]] به این دستور هستند، عموم مؤمنانند و اما صادقین خصوص برادرم علی و اوصیای من بعد از او تا [[روز قیامت]] هستند. <ref>قندوزی حنفی، سلیمان، ينابيع المودة لذوى القربى، ج۱، ص۳۴۴ و ۳۵۸.</ref>.<ref>محمد ساعدی، آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار، ص405-407.</ref>.

# علاوه بر آنچه گفته شد برخی دیگر از [[منابع اهل سنت]] نیز روایاتی را قریب به همین مضامین نقل کرده‌اند‌. <ref>الخوارزمي، المناقب، ص۲۸۰، ح۲۷۳؛ نظم درر السمطين، ص۹۱ و ۹۲؛ مناقب الامام على بن ابیطالب، ص۱۵۴؛ فتح البيان في مقاصد القرآن، ج ۵، ص۲۹۹ و ۳۰۰ تهذيب الكمال في اسماء الرجال، ج۱، ص۴۷۲؛ ابن عساکر، تاریخ مدينة دمشق، ج۴۲، ص۳۶۱؛ كفاية الطالب، ص۲۳۶؛ الصواعق المحرقه، ص۱۵۲؛ ۱۵۲؛ النور المشتعل، ص۱۷۸ - ۱۸۰؛ فتح القدير، ج۲، ص۴۱۴؛ جهت آگاهی از سایر منابع و طرق روایات رک: احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۳، ص۲۹۶ - ۲۹۹ و ج۱۴، ص۲۷۰ - ۲۷۷؛ ملحقات احقاق الحق، ج۲۰.</ref>.<ref>محمد ساعدی، آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار، ص405-407.</ref>.

در برخی از احادیث [[اهل سنّت ]]«[[صادقین]]» به [[ابوبکر]] و عمر [[تفسیر]] شده است. به عنوان نمونه: [[ابن عساکر]] از ضحاک [[روایت]] کرده که مقصود از [[همراهی]] با «صادقین» همراهی با [[ابو بکر]] و عمر است. <ref>ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج3، ص310.</ref>.

# اوّلاً در سند برخی از این روایات، شخصی به نام «[[جویبر بن سعید ازدی]]» واقع است کـه [[ابن حجر]] در «[[تهذیب]] التهذیب» از افراد بسیاری از [[ائمه]] [[رجال]]؛ مانند [[ابن معین]] و ابی داوود و [[ابن عدی]] و [[نسائی]] [[تضعیف]] او را نقل کرده است و در سند دیگری شخصی به نام «[[اسحاق بن بشر کاهلی]]» واقع است که [[ذهبی]] به نقل از [[ابن ابی شیبه]] و [[موسی]] بن [[هارون]] و [[ابو زرعه]] و [[دارقطنی]] او را [[دروغگو]] و [[جعل]] کننده [[حدیث]] معرفی کرده است. <ref>شمس االدین ذهبی، میزان الاعتدال، ج3، ص186.</ref>.

# ثانیاً [[مفسران]] و [[متکلمان]] در بحث از [[دلالت حدیث]][[ ثابت]] کرده‌اند که مقصود از «صادقین» در [[آیه]] افراد معصومند و با مراجعه به [[سیره]] این دو نفر؛ یعنی ابوبکر و عمر پی خواهیم برد که آن دو نه تنها [[معصوم]] نبوده اند بلکه از پایینترین مرحلهٔ [[عدالت]] نیز بهره‌ای نداشتند. <ref>علی اصغر رضوانی، امامت در قرآن، ص406.</ref>.

=== دلالت بر [[عصمت صادقین]] ===

از آنجا که بر اساس روایات، غیر از اهل بیت{{عم}}، مصداق دیگری برای معصومین یافت نمی‌شود، پس آیه به [[تمسک]] و اطاعت از آنها امر کرده و از این جهت این آیه، از جمله [[دلایل نقلی]] [[اثبات امامت اهل بیت]]{{عم}} و وجوب اطاعت از آنها نیز خواهد بود.<ref>مکاتبه اختصاصی دانشنامه امامت و ولایت با محمد هادی فرقانی.</ref>.

بر پایه این روایات اهل بیت{{عم}}، مصادیق [[آیه صادقین]]، [[امام علی]] و [[ائمه معصوم]]{{عم}} می‌باشند و پیروی مطلق از آنان، از طریق تشریع الهی [[واجب]] شده است. کاربرد کلمه «[[صدق]]» در لغت و [[آیات قرآن]]، بر گستردگی مفهوم آن دلالت می‌کند؛ یعنی افزون بر گفتار، [[اندیشه]]، [[باورها]]، [[اخلاق]]، [[رفتار]] و [[سلوک]] [[دینی]] را دربر می‌گیرد. [[وجوب]] [[همراهی]] مطلق از صادقین که [[قرآن]] بدان فراخوانده است، در همه محورهای یادشده، معنادار خواهد بود.<ref>[[سلیمان امیری|امیری، سلیمان]]، [[امامت و دلایل انتصابی بودن آن (کتاب)|امامت و دلایل انتصابی بودن آن]] ص ۲۳۲.</ref>.