شهادت در راه خدا در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

براساس [[آیات قرآن]]، می‌توان گفت مؤمنان واقعی و پیشرو همواره آرزوی شهادت دارند: {{متن قرآن|مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَى نَحْبَهُ وَمِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِيلًا}}<ref>«از مؤمنان، کسانی هستند که به پیمانی که با خداوند بستند وفا کردند؛ برخی از آنان پیمان خویش را به جای آوردند و برخی چشم به راه دارند و به هیچ روی (پیمان خود را) دگرگون نکردند» سوره احزاب، آیه ۲۳.</ref> به گفته [[مفسران]]، مراد از {{متن قرآن|فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَى نَحْبَهُ}} در این [[آیه]] مؤمنانی است که با شهادتشان از [[جنگ]] فارغ شده و به لقای [[پروردگار]] پیوسته‌اند و مراد از {{متن قرآن|وَمِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ}} مؤمنانی است که همواره در آرزوی شهادت و منتظرند در نبردی دیگر آنان نیز به [[شهادت]] برسند و مانند آنچه [[شهیدان]] دریافت کرده‌اند دریابند. <ref>مجمع البیان، ج۸، ص۵۴۹.</ref> [[صداقت]] در [[عهد]] از سوی [[مؤمنان]] به این معناست که آنان [[بیعت]] کردند در هر صورت از [[نبرد]] با [[دشمن]] [[فرار]] نکنند و چون بر این عهد [[استوار]] و [[وفادار]] ماندند، [[خدا]] آنان را [[تأیید]] کرده و [[راستگو]] دانسته است.<ref>روض الجنان، ج۱۵، ص۳۸۰؛ کشف الاسرار، ج۸، ص۳۶.</ref> در این باره که مراد از این مؤمنان چه گروهی بوده، مفسران به [[اختلاف]] [[سخن]] گفته‌اند: برخی آنان را ۷۰ نفری دانسته‌اند که [[اهل]] [[بیعت عقبه]] بودند.<ref>المحرر الوجیز، ج۴، ص۳۷۸.</ref> به گفته برخی، مراد از آیه، مؤمنان نخستین‌اند که بر اساس [[فطرت]] اولیه با [[پیامبر]]{{صل}}بیعت کردند و از تجمع گروه‌های مختلف و پرشماری آنان نهراسیده و به خود تردید راه ندادند و بر عهد خود وفادار ماندند.<ref>تفسیر ابن عربی، ج۲، ص۱۵۳.</ref> برخی نیز آنان را مردانی از [[اصحاب پیامبر]]{{صل}} دانسته‌اند که [[نذر]] کردند هر گاه در نبردی همراه آن حضرت حضور یابند [[ثابت قدم]] و وفادار باشند تا به شهادت برسند.<ref>الکشاف، ج۳، ص۵۳۱ - ۵۳۲؛ نک: تفسیر بیضاوی، ج ۴، ص۲۲۹؛ منهج الصادقین، ج۷، ص۲۷۱.</ref> براین اساس، در جمله {{متن قرآن|فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَى نَحْبَهُ}} دو احتمال مطرح کرده‌اند: یکی اینکه آنان با شهادت از [[دنیا]] رفتند و دیگر اینکه آنان در نذر خود استوار ماندند. در نتیجه، معنای جمله {{متن قرآن|وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِيلًا}} این خواهد بود که چه آنان‌که به [[شهادت]] رسیدند و چه کسانی که در [[انتظار]] شهادت نشسته‌اند، [[نذر]] خود را تبدیل نکردند.<ref>الکشاف، ج۳، ص۵۳۲؛ جوامع الجامع، ج۳، ص۳۰۹.</ref> [[انس بن نضر]] این [[آیه]] را در [[شأن]] عموی خود نازل می‌داند که چون در [[نبرد بدر]] که نخستین [[نبرد]] [[پیامبر]]{{صل}} با [[کافران]] بود حضور نداشت، بر او گران آمد، از این رو تصمیم جدی گرفت که اگر در نبردی همراه پیامبر{{صل}}حضور یابد، جدی نبرد کند. او در [[جنگ احد]] [[توفیق]] حضور یافت و پیش از نبرد از استشمام بوی [[بهشت]] سخن گفت.<ref>جامع البیان، ج۲۱، ص۹۳؛ الدر المنثور، ج۵، ص۱۹۱.</ref> در [[شأن نزول آیه]] {{متن قرآن|وَلَقَدْ كُنْتُمْ تَمَنَّوْنَ الْمَوْتَ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَلْقَوْهُ فَقَدْ رَأَيْتُمُوهُ وَأَنْتُمْ تَنْظُرُونَ}}<ref>«و مرگ (در راه خداوند) را پیش از آنکه با آن رویاروی گردید نیک آرزو می‌کردید (اکنون که) آن را (در میدان جنگ) دیده‌اید تنها (در آن) می‌نگرید» سوره آل عمران، آیه ۱۴۳.</ref> آمده است که پس از نبرد بدر، برخی از [[اصحاب]] که موفق به حضور در نبرد نشدند تا به شهادت برسند، [[آرزو]] می‌کردند نبردی دیگر رخ دهد تا با حضور در آن، بر [[دشمن]] [[پیروز]] شده یا به [[فیض]] شهادت برسند.<ref>المغازی، ج۱، ص۳۲۱.</ref> آن‌گونه که از [[ظاهر آیه]] برمی‌آید، [[مسلمانان]] به رغم آنکه [[آرزوی شهادت]] داشتند در [[نبرد احد]] جز شمار اندکی که در کنار پیامبر{{صل}}می‌جنگیدند بیشتر مسلمانان به [[فکر]] [[نجات جان]] خویش بوده و از صحنه نبرد گریختند<ref>مجمع البیان، ج۲، ص۸۴۶، ۸۴۸؛ زاد المسیر، ج۱، ص۳۳۰؛ نک: تفسیر ابن ابی‌حاتم، ج۳، ص۷۷۷ - ۷۷۸.</ref>. [[خداوند]] این کار مسلمانان را تقبیح کرده و ضمن تأکید بر [[رسالت حضرت محمد]]{{صل}}دست برداشتن آنان از [[دین]] را به [[ضرر]][دین] [[خدا]] ندانست: {{متن قرآن|وَمَا مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَفَإِنْ مَاتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلَى أَعْقَابِكُمْ وَمَنْ يَنْقَلِبْ عَلَى عَقِبَيْهِ فَلَنْ يَضُرَّ اللَّهَ شَيْئًا وَسَيَجْزِي اللَّهُ الشَّاكِرِينَ}}<ref>«و محمد جز فرستاده‌ای نیست که پیش از او (نیز) فرستادگانی (بوده و) گذشته‌اند؛ آیا اگر بمیرد یا کشته گردد به (باورهای) گذشته خود باز می‌گردید؟ و هر کس به (باورهای) گذشته خود باز گردد هرگز زیانی به خداوند نمی‌رساند؛ و خداوند سپاسگزاران را به زودی پاداش خواهد داد» سوره آل عمران، آیه ۱۴۴.</ref>.<ref>[[حسین علی یوسف‌زاده|یوسف‌زاده، حسین علی]]، [[شهادت - یوسف‌زاده (مقاله)|مقاله «شهادت»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۶ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۶، ص 542-543.</ref>

#[[ایمان به خدا]] و [[پیامبران]] و [[حفظ]] [[ارزش‌های الهی]] و همچنین [[بخشودگی گناهان]] با [[شهادت]] و ورود به بهشت‌هایی که در آنها جویبارهایی جاری‌اند {{متن قرآن|فَاسْتَجَابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنِّي لَا أُضِيعُ عَمَلَ عَامِلٍ مِنْكُمْ مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى بَعْضُكُمْ مِنْ بَعْضٍ فَالَّذِينَ هَاجَرُوا وَأُخْرِجُوا مِنْ دِيَارِهِمْ وَأُوذُوا فِي سَبِيلِي وَقَاتَلُوا وَقُتِلُوا لَأُكَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَيِّئَاتِهِمْ وَلَأُدْخِلَنَّهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ ثَوَابًا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَاللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الثَّوَابِ}}<ref>«آنگاه پروردگارشان به آنان پاسخ داد که: من پاداش انجام دهنده هیچ کاری را از شما چه مرد و چه زن -که همانند یکدیگرید- تباه نمی‌گردانم بنابراین بی‌گمان از گناه آنان که مهاجرت کردند و از دیار خود رانده شدند و در راه من آزار دیدند و کارزار کردند یا کشته شدند چشم می‌پوشم و آنان را به بوستان‌هایی در خواهم آورد که از بن آنها جویباران روان است، به پاداشی از نزد خداوند؛ و پاداش نیک (تنها) نزد خداوند است» سوره آل عمران، آیه ۱۹۵.</ref>، سبب می‌شود مؤمنان از [[دشمن]] نهراسند و [[جان]] خود را در این راه [[فدا]] کنند، چنان‌که [[آسیه همسر فرعون]] که به دست [[فرعون]] [[شکنجه]] می‌شد تا از [[ایمان]] به خدای [[موسی]] دست بردارد، بر ایمان خود پافشاری کرد و از فرعون و [[کردار]] او [[بیزاری]] جست و از [[خدا]] خواست با شهادت او را از این [[دنیا]] ببرد<ref>نک: مفاهیم القرآن، ج۹، ص۲۷۳ - ۲۷۴.</ref> و دعایش [[مستجاب]] شد و او نمونه و الگویی برای همه مؤمنان شد: {{متن قرآن|وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ إِذْ قَالَتْ رَبِّ ابْنِ لِي عِنْدَكَ بَيْتًا فِي الْجَنَّةِ وَنَجِّنِي مِنْ فِرْعَوْنَ وَعَمَلِهِ وَنَجِّنِي مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ}}<ref>«و خداوند برای مؤمنان، همسر فرعون را مثل زد هنگامی که گفت: پروردگارا! نزد خود در بهشت برای من خانه‌ای بساز و مرا از فرعون و کردارش رهایی بخش و مرا از این قوم ستمگر آسوده گردان» سوره تحریم، آیه ۱۱.</ref>

#[[جلب رضایت الهی]] از دیگر انگیزه‌هایی است که مؤمنان را به سوی شهادت‌طلبی سوق می‌دهد، چنان‌که در برخی [[آیات]] به صراحت برخی مؤمنان را کسانی دانسته که جان خود را برای دستیابی به [[خشنودی خدا]] فدا می‌کنند: {{متن قرآن|وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ}}<ref>«و از مردم کسی است که در به دست آوردن خشنودی خداوند از جان می‌گذرد  و خداوند به بندگان مهربان است» سوره بقره، آیه ۲۰۷.</ref> گرچه [[شأن]] نزول‌های متفاوتی برای این [[آیه]] گفته شده،<ref>اسباب النزول، ص۶۷ - ۶۸؛ زاد المسیر، ج۱، ص۱۷۲.</ref> بر اساس روایاتی صحیح، این آیه درباره [[امام علی]]{{ع}}هنگام [[خوابیدن]] در بستر [[رسول اکرم]]{{صل}} در [[لیله‌المبیت]] نازل شده است؛<ref>مجمع البیان، ج۲، ص۵۳۵.</ref> اما مورد [[نزول]] مخصص نیست و هر [[انسانی]] که از جان خود در راه [[رضای خدا]] بگذرد می‌تواند مصداقی از این آیه باشد. براین اساس، همان‌گونه که برخی گفته‌اند، این آیه از کسانی سخن می‌گوید که در مقابل [[منافقان]] [[خودخواه]]، لجوج و معاند که در میان [[مردم]] با نفاقشان [[آبرو]] کسب کرده و درون آنان از [[ایمان به خدا]] تهی بود قرار دارند. {{متن قرآن|وَإِذَا قِيلَ لَهُ اتَّقِ اللَّهَ أَخَذَتْهُ الْعِزَّةُ بِالْإِثْمِ فَحَسْبُهُ جَهَنَّمُ وَلَبِئْسَ الْمِهَادُ}}<ref>«و چون به او گویند: از خداوند پروا کن، خویشتن‌بینی او را به گناه می‌کشاند پس دوزخ او را بس و بی‌گمان، این بستر  بد است» سوره بقره، آیه ۲۰۶.</ref> آنان [[مؤمنان حقیقی]] هستند که با [[انتخاب]] راه [[شهادت]]، با [[خدا]] [[معامله]] کرده و هر چه دارند، حتی [[جان]] خود را برای به دست آوردن [[خشنودی خدا]] به او می‌فروشند و با [[فداکاری]] و [[ایثار]] خود [[دین]] و [[دنیا]] را [[اصلاح]] کرده و [[حق]] را زنده و [[پایدار]] نگه می‌دارند؛<ref>المیزان، ج۲، ص۹۸؛ نمونه، ج۲، ص۷۹.</ref> مؤمنانی همچون [[حمزه عموی پیامبر]]، [[مصعب بن عمیر]]، [[سعد بن ربیع]]، [[عبداللّه بن جحش]]، [[عمرو بن جموح]]، [[عبداللّه بن جبیر]] و [[حنظله غسیل الملائکه]] که در [[نبرد]] [[اُحُد]] تا آخرین لحظات از [[پیامبر]]{{صل}} [[دفاع]] کردند و به شهادت رسیدند.<ref>المغازی، ج۱، ص۳۰۰ - ۳۰۷ و نیز نک: امتاع الاسماع، ج۱، ص۱۴۴ - ۱۵۰.</ref>

#انگیزه دیگر، دستیابی به [[مقامات معنوی]] و [[اجر]] [[اخروی]] است. بر اساس برخی [[آیات]] نیز می‌توان گفت چون [[مؤمنان]] از سویی به این نکته [[اذعان]] دارند که چه بمیرند و چه کشته شوند در [[قیامت]] نزد [[خداوند]] گرد خواهند آمد{{متن قرآن|وَلَئِنْ مُتُّمْ أَوْ قُتِلْتُمْ لَإِلَى اللَّهِ تُحْشَرُونَ}}<ref>«و اگر بمیرید یا کشته شوید بی‌گمان نزد خداوند، گردتان می‌آورند» سوره آل عمران، آیه ۱۵۸.</ref> و از سوی دیگر می‌دانند [[ارتحال]] از دنیا با شهادت، موجب می‌شود [[شهید]] [[حیات]] دائمی بیابد {{متن قرآن|وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ يُقْتَلُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتٌ بَلْ أَحْيَاءٌ وَلَكِنْ لَا تَشْعُرُونَ}}<ref>«و کسانی را که در راه خداوند کشته می‌شوند مرده نخوانید که زنده‌اند امّا شما درنمی‌یابید» سوره بقره، آیه ۱۵۴.</ref> و همواره نزد خدای متعالی از [[رزق و روزی]] او بهره‌مند گردد {{متن قرآن|وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْيَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ}}<ref>«و کسانی را که در راه خداوند کشته شده‌اند مرده مپندار که زنده‌اند، نزد پروردگارشان روزی می‌برند» سوره آل عمران، آیه ۱۶۹.</ref> و از اجر {{متن قرآن|فَلْيُقَاتِلْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ الَّذِينَ يَشْرُونَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا بِالْآخِرَةِ وَمَنْ يُقَاتِلْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَيُقْتَلْ أَوْ يَغْلِبْ فَسَوْفَ نُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا}}<ref>«آری، کسانی باید در راه خدا نبرد کنند که زندگی این جهان را به جهان واپسین می‌فروشند و هر که در راه خداوند نبرد کند چه کشته شود و چه پیروز گردد زودا که به او پاداشی سترگ ارزانی داریم» سوره نساء، آیه ۷۴.</ref> و فوزی عظیم برخوردار شود که تنها از آنِ مؤمنانی است که در [[راه خدا]] جنگیده و به شهادت رسیده‌اند {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَيَقْتُلُونَ وَيُقْتَلُونَ وَعْدًا عَلَيْهِ حَقًّا فِي التَّوْرَاةِ وَالْإِنْجِيلِ وَالْقُرْآنِ وَمَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيْعِكُمُ الَّذِي بَايَعْتُمْ بِهِ وَذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ}}<ref>«همانا خداوند از مؤمنان، خودشان و دارایی‌هاشان را خریده است در برابر اینکه بهشت از آن آنها باشد؛ در راه خداوند کارزار می‌کنند، می‌کشند و کشته می‌شوند بنا به وعده‌ای راستین که بر عهده او در تورات و انجیل و قرآن است و وفادارتر از خداوند به پیمان خویش کیست؟ پس به داد و ستدی که کرده‌اید شاد باشید و آن است که رستگاری سترگ است» سوره توبه، آیه ۱۱۱.</ref>، [[مرگ]] با شهادت را بر می‌گزینند، چنان‌که گفته شده پس از آنکه مؤمنان از جایگاه و امتیازات شهدای [[نبرد بدر]] در [[بهشت]] [[آگاه]] شدند، رغبتشان به شهادت افزایش یافت؛ آن‌گونه که [[دعا]] می‌کردند [[جنگی]] رخ دهد تا در آن به شهادت برسند و خدا [[جنگ احد]] را به آنان نمایاند.<ref>الاصفی، ج۱، ص۱۷۴ - ۱۷۵.</ref>

#[[فرمان]] به [[قسط]] از عواملی است که شهادت مؤمنان را رقم می‌زند. [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ يَكْفُرُونَ بِآيَاتِ اللَّهِ وَيَقْتُلُونَ النَّبِيِّينَ بِغَيْرِ حَقٍّ وَيَقْتُلُونَ الَّذِينَ يَأْمُرُونَ بِالْقِسْطِ مِنَ النَّاسِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ}}<ref>«آنان را که به آیات خداوند کفر می‌ورزند و پیامبران را ناحقّ می‌کشند و دادفرمایان از مردم را به قتل می‌رسانند به عذابی دردناک نوید ده!» سوره آل عمران، آیه ۲۱.</ref> [[شهدا]] را کسانی می‌داند که به سبب فراخوانی دیگران به [[قسط و عدل]] به [[شهادت]] رسیده‌اند. برخی بر اساس همین [[آیه]]، [[امر]] به [[عدالت]] را مهم‌تر از [[حفظ نفس]] دانسته و امر به عدالت را در برخی موارد جایز و در مواردی [[واجب]] دانسته‌اند، هرچند [[مکلف]] بداند که فرجام آن [[قتل]] است و در این راه به شهادت می‌رسد.<ref>نک: البلاغ، ص۵۲.</ref> به گفته [[مفسران]]، چون [[کافران]] [[تحمل]] [[اجرای عدالت]] را نداشتند، هرکس آنان را به اجرای عدالت فرا می‌خواند به شهادت می‌رساندند.<ref>نک: تفسیر سمرقندی، ج۱، ص۲۰۲؛ مجمع البیان، ج۲، ص۷۲۰ - ۷۲۱؛ نمونه، ج۲، ص۴۷۹ - ۴۸۱.</ref> برخی بر اساس همین آیه، [[مقام]] [[آمران به معروف]] و [[ناهیان از منکر]] را که در حال [[ترس]] از [[جان]] به [[وظیفه]] خود عمل می‌کنند، در ردیف مقام [[انبیا]] دانسته‌اند، چنان‌که در برخی [[روایات]] [[سخن]] [[حق]] گفتن نزد [[حاکم جائر]] [[برترین]] [[جهاد]] به شمار رفته است.<ref>التبيان، ج۲، ص۴۲۲؛ التفسير الكبير، ج۷، ص۱۷۷.</ref>

==[[پاداش شهادت]]==