آیا خسف بیدا در قرآن ذکر شده است؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها

:::::*«واژه [[خسف]] و مشتقات آن هشت‌بار در [[قرآن کریم]] به کار رفته است. در این هشت مورد، یک‌بار آن به صورت اخباری از فرو رفتن قارون در زمین سخن گفته شده است: {{عربی|اندازه=100%|﴿{{متن قرآن|فَخَسَفْنَا بِهِ وَبِدَارِهِ الأَرْضَ فَمَا كَانَ لَهُ مِن فِئَةٍ يَنصُرُونَهُ مِن دُونِ اللَّهِ وَمَا كَانَ مِنَ المُنتَصِرِينَ}}﴾}}<ref>آن‌گاه قارون را با خانه‏اش در زمین فرو بردیم، و گروهی نداشت که در برابر [عذابِ] خدا او را یاری کنند و خود نیز نتوانست از خود دفاع کند؛ سوره قصص، آیه ۸۱.</ref>. و در چندین مورد کفار و مشرکان به فرو رفتن در زمین و عذاب‌های مشابه تهدید شده‌اند:{{عربی|اندازه=100%|﴿{{متن قرآن| أَفَأَمِنَ الَّذِينَ مَكَرُواْ السَّيِّئَاتِ أَن يَخْسِفَ اللَّهُ بِهِمُ الأَرْضَ أَوْ يَأْتِيَهُمُ الْعَذَابُ مِنْ حَيْثُ لاَ يَشْعُرُونَ}}﴾}}<ref>آیا کسانی که تدبیرهای بد می‏اندیشند، ایمن شدند از این‌که خدا آنان را در زمین فرو ببرد، یا از جایی که حدس نمی‏زنند عذاب برایشان بیاید؟؛ سوره نحل، آیه ۴۵.</ref>؛ {{عربی|اندازه=100%|﴿{{متن قرآن| أَفَأَمِنتُمْ أَن يَخْسِفَ بِكُمْ جَانِبَ الْبَرِّ أَوْ يُرْسِلَ عَلَيْكُمْ حَاصِبًا ثُمَّ لاَ تَجِدُواْ لَكُمْ وَكِيلاً }}﴾}}<ref>مگر ایمن شدید از این‌که شما را در کنار خشکی در زمین فرو برد یا بر شما طوفانی از سنگ‌ریزه‏ها بفرستد، سپس برای خود نگاهبانی نیابید؟؛سوره اسراء، آیه ۶۸.</ref>. تهدید به [[خسف]] در زمین و عملی شدن آن درباره قارون در گذشته تاریخ، استبعاد احتمالی تحقق این پدیده را در آینده به کلی برطرف می‌کند. افزون بر این، [[معصومان|پیشوایان معصوم]] چهار آیه از آیات [[قرآن کریم]] را به حادثه [[خسف بیداء]] تأویل کرده‌اند. البته آیات دیگری نیز وجود دارند که به این موضوع تأویل شده‌اند<ref>سوره انعام، آیه ۶۵؛ سوره هود، آیه ۸۳.</ref>. لکن این آیات به مطلق [[خسف]] تأویل شده‌اند و در آن‌ها نامی از [[بیداء]] نیست و چنان‌که خواهد آمد، [[خسف]]ی که در [[آخرالزمان]] رخ می‌دهد منحصر به [[خسف بیداء]] نیست. بنابراین، چه‌بسا این روایات به [[خسف]]‌هایی غیر از [[خسف بیداء]] نظر داشته باشند. چهار آیه یاد شده از شمار زیر است:

::::#{{عربی|اندازه=100%|﴿{{متن قرآن|أَفَأَمِنَ الَّذِينَ مَكَرُواْ السَّيِّئَاتِ أَن يَخْسِفَ اللَّهُ بِهِمُ الأَرْضَ أَوْ يَأْتِيَهُمُ الْعَذَابُ مِنْ حَيْثُ لاَ يَشْعُرُونَ}}﴾}}<ref>آیا کسانی که تدبیرهای بد می‏اندیشند، ایمن شدند از این‌که خدا آنان را در زمین فرو ببرد، یا از جایی که حدس نمی‏زنند عذاب برایشان بیاید؟؛ سوره نحل، آیه ۴۵.</ref>. از [[امام صادق]] {{ع}} درباره این آیه چنین روایت شده است: {{عربی|"فَإِذَا خَرَجَ رَجُلٌ مِنْهُمْ مَعَهُ ثَلَاثُمِائَةِ رَجُلٍ وَ مَعَهُ رَايَةُ رَسُولِ اللَّهِ ص عَامِداً إِلَى الْمَدِينَةِ حَتَّى يَمُرَّ بِالْبَيْدَاءِ فَيَقُولَ هَذَا مَكَانُ الْقَوْمِ الَّذِينَ خُسِفَ بِهِمْ وَ هِيَ الْآيَةُ الَّتِي قَالَ اللَّهُ {{متن قرآن|أَفَأَمِنَ الَّذِينَ مَكَرُواْ السَّيِّئَاتِ أَن يَخْسِفَ اللَّهُ بِهِمُ الأَرْضَ أَوْ يَأْتِيَهُمُ الْعَذَابُ مِنْ حَيْثُ لاَ يَشْعُرُونَ}}﴾"}}<ref>پس چون یکی از فرزندان حسین خروج کرد که همراهش سیصد و اندی مرد بودند و با او پرچم پیامبر خدا بود و قصد [[مدینه]] را داشت تا این‌که به [[بیداء]] می‌رسد و می‌گوید: این‌جا مکان گروهی است که در زمین فرو می‌روند و این ‌همان سخن خداوند است که می‌فرماید: "آیا کسانی که تدبیرهای بد می‏اندیشند، ایمن شدند از این‌که خدا آنان را در زمین فرو ببرد، یا از جایی که حدس نمی‏زنند عذاب برایشان بیاید؟ آیا در حال رفت و آمدشان [گریبان] آنان را بگیرد، و کاری از دستشان برنیاید؟"؛ تفسیر العیاشی، ج۱، ص۶۵.</ref>.

::::#{{عربی|اندازه=100%|﴿{{متن قرآن| وَلَوْ تَرَى إِذْ فَزِعُوا فَلا فَوْتَ وَأُخِذُوا مِن مَّكَانٍ قَرِيبٍ}}﴾}}<ref> و کاش آنگاه را می‌دیدی که هراسان شده باشند، دیگر (راه) گریزی نیست و از جایی نزدیک فرو گرفته می‌شوند؛ سوره سبأ، آیه: ۵۱.</ref>. این آیه در روایات متعددی هم در منابع [[شیعه]] و هم در منابع [[اهل سنت]] به [[خسف بیداء]] تأویل شده است. از جمله [[امام علی]] {{ع}} در این‌باره می‌فرماید: {{عربی|"وَ يَأْتِي الْمَدِينَةَ بِجَيْشٍ جَرَّارٍ حَتَّى إِذَا انْتَهَى إِلَى بَيْدَاءِ الْمَدِينَةِ خَسَفَ اللَّهُ بِهِ وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي كِتَابِهِ ﴿{{متن قرآن| وَلَوْ تَرَى إِذْ فَزِعُوا فَلا فَوْتَ وَأُخِذُوا مِن مَّكَانٍ قَرِيبٍ}}﴾"}}<ref>[[سفیانی]] با سپاهی بزرگ به [[مدینه]] می‌آید. چون به [[بیداء]] [[مدینه]] می‌رسد خداوند او را در زمین فرو می‌برد و این همان سخن خداوند بلندمرتبه است که می‌فرماید: "و ای کاش می‏دیدی هنگامی را که کافران وحشت‏زده‏اند آن‌جا که راهِ گریزی نمانده است و از جایی نزدیک گرفتار آمده‏‌اند."الغیبة للنعمانی، ص۳۱۶.</ref>. و در منابع [[اهل سنت]] از [[پیامبر خاتم|پیامبر گرامی اسلام]] {{صل}} چنین روایت شده است: {{عربی|"وَ يَحُلُّ الْجَيْشُ الثَّانِي بِالْمَدِينَةِ فَيَنْتَهِبُونَهَا ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ بِلَيَالِيهَا ثُمَّ يَخْرُجُونَ مُتَوَجِّهِينَ إِلَى مَكَّةَ حَتَّى إِذَا كَانُوا بِالْبَيْدَاءِ بَعَثَ اللَّهُ جَبْرَئِيلَ‏ فَيَقُولُ يَا جَبْرَئِيلُ اذْهَبْ فَأَبِدْهُمْ فَيَضْرِبُهَا بِرِجْلِهِ ضَرْبَةً يَخْسِفُ اللَّهُ بِهِمْ عِنْدَهَا وَ لَا يُفْلِتُ مِنْهَا إِلَّا رَجُلَانِ مِنْ جُهَيْنَةَ فَلِذَلِكَ جَاءَ الْقَوْلُ وَ عِنْدَ جُهَيْنَةَ الْخَبَرُ الْيَقِينُ- فَذَلِكَ قَوْلُهُ ﴿{{متن قرآن| وَلَوْ تَرَى إِذْ فَزِعُوا فَلا فَوْتَ وَأُخِذُوا مِن مَّكَانٍ قَرِيبٍ}}﴾"}}<ref>و [[سفیانی]] سپاه دیگرش را در [[مدینه]] رها می‌کند و آن‌ها سه شبانه‌روز آن‌جا را غارت می‌‌کنند. سپس به سوی [[مکه]] حرکت می‌کنند و چون به بیدا می‌رسند خداوند [[جبرئیل]] را می‌فرستد و به او می‌فرماید: ای [[جبرئیل]]، برو و آن‌ها را نابود کن! پس او با پا ضربه‌ای به زمین می‌زند و خداوند آن‌ها را در دل زمین فرو می‌برد و این همان سخن خداوند در سوره سبأ است که می‌فرماید: "و ای کاش می‏دیدی هنگامی را که [کافران] وحشت‏زده‏اند [آن‌جا که راهِ] گریزی نمانده است"؛ جامع‌البیان، ج۲۲، ص۱۲۹.</ref>.

::::#{{عربی|اندازه=100%|﴿{{متن قرآن|حم عسق}}﴾}}<ref>سوره شوری، آیه ۱ - ۲.</ref>. از [[امام باقر]] {{ع}} در این‌باره چنین روایت شده است: {{عربی|" حم حَمِيمٌ وَ عَيْنٌ عَذَابٌ وَ سِينٌ سِنُونٌ كَسِنِي يُوسُفَ وَ قَافٌ قَذْفٌ وَ خَسْفٌ وَ مَسْخٌ يَكُونُ فِي آخِرِ الزَّمَانِ بِالسُّفْيَانِيِّ وَ أَصْحَابِهِ "}}<ref>"حم" حتمیت است و "ع" عذاب است و "س" سال‌های خشک‌سالی است، مانند سال‌های خشک‌سالی [[حضرت یوسف|یوسف]] {{ع}} و "ق" پرتاب کردن و فرو رفتن و مسخی است که در [[آخرالزمان]] برای [[سفیانی]] و اصحابش خواهد بود؛ تأویل الآیات، ج۲، ص۵۴۲.</ref>.

::::#{{عربی|اندازه=100%|﴿{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ آمِنُواْ بِمَا نَزَّلْنَا مُصَدِّقًا لِّمَا مَعَكُم مِّن قَبْلِ أَن نَّطْمِسَ وُجُوهًا فَنَرُدَّهَا عَلَى أَدْبَارِهَا أَوْ نَلْعَنَهُمْ كَمَا لَعَنَّا أَصْحَابَ السَّبْتِ وَكَانَ أَمْرُ اللَّهِ مَفْعُولاً }}﴾}}<ref>ای کسانی که به شما کتاب داده شده است، به آن‌چه فرو فرستادیم و تصدیق‏کنندة همان چیزی است که با شماست ایمان بیاورید، پیش از آن‌که چهره‏هایی را محو کنیم و در نتیجه، آن‌ها را به قهقرا بازگردانیم؛ یا هم‌چنان‌که اصحاب سَبْت را لعنت کردیم، آنان را [نیز] لعنت کنیم، و فرمان خدا همواره تحقق یافته است؛ سوره نساء، آیه ۴۷.</ref>. [[امام صادق]] {{ع}} در ضمن روایتی چنین فرمودند: {{عربی|"َ فَيَنْزِلُ أَمِيرُ جَيْشِ السُّفْيَانِيِّ الْبَيْدَاءَ فَيُنَادِي مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ يَا بَيْدَاءُ أَبِيدِي الْقَوْمَ فَيَخْسِفُ بِهِمْ فَلَا يُفْلِتُ مِنْهُمْ إِلَّا ثَلَاثَةُ نَفَرٍ يُحَوِّلُ اللَّهُ وُجُوهَهُمْ إِلَى‏ أَقْفِيَتِهِمْ وَ هُمْ مِنْ كَلْبٍ وَ فِيهِمْ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ ﴿{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ آمِنُواْ بِمَا نَزَّلْنَا مُصَدِّقًا لِّمَا مَعَكُم مِّن قَبْلِ أَن نَّطْمِسَ وُجُوهًا فَنَرُدَّهَا عَلَى أَدْبَارِهَا أَوْ نَلْعَنَهُمْ كَمَا لَعَنَّا أَصْحَابَ السَّبْتِ وَكَانَ أَمْرُ اللَّهِ مَفْعُولاً }}﴾"}}<ref>امیر سپاه [[سفیانی]] در [[بیداء]] فرود می‌آید. پس منادی از آسمان ندا می‌دهد: ای [[بیداء]]، این قوم را نابود کن! پس آن‌ها را در خود فرو می‌برد و از آن‌ها جز سه نفر باقی نمی‌ماند که خداوند صورت‌هایشان را به پشت سر برمی‌گرداند. آن‌ها از قبیله کلبند و این آیه درباره آنان نازل شده است: "ای کسانی که به شما کتاب داده شده است، به آن‌چه فرو فرستادیم و تصدیق‏کنندة همان چیزی است که با شماست ایمان بیاورید، پیش از آن‌که چهره‏هایی را محو کنیم و در نتیجه آن‌ها را به قهقرا بازگردانیم"؛ الغیبة للنعمانی، ص۲۹۰.</ref>.

::::#{{عربی|اندازه=100%|﴿{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ آمِنُواْ بِمَا نَزَّلْنَا مُصَدِّقًا لِّمَا مَعَكُم مِّن قَبْلِ أَن نَّطْمِسَ وُجُوهًا فَنَرُدَّهَا عَلَى أَدْبَارِهَا...}}﴾}}<ref>ای کسانی که کتاب داده شده‌اید، به آنچه فرو فرستادیم و خود تصدیق کننده کتابی است که با شماست، [[ایمان]] بیاورید، پیش از آنکه بر چهره‌هایی بزنیم و آنها را به پشت سرشان برگردانیم؛سوره نساء، آیه ۴۷.</ref>؛ خداوند منان در این آیه شریفه اهل کتاب را از روزی هشدار داده که در آن روز به چهره‌هایی زده شده، صورتشان به پشت سرشان برگردانیده می‌شود. [[مبرد]] گفته: این تهدید الهی تا کنون انجام نشده، ولی به حال خود باقی است، تا پیش از رستاخیز، با مسخ شدن افرادی و برگشتن صورتشان به عقب سرشان تحقق پیدا کند<ref>ثعلبی، الکشف و البیان، ج ۳، ص ۳۲۴.</ref>. اما این تهدید الهی کی جامه عمل خواهد پوشید؟ در احادیث فراوان از [[پیشوایان]] [[معصوم]] {{عم}} روایت شده:[[امام باقر]] {{ع}} در یک حدیث طولانی از کارنامه سیاه [[سفیانی]] و جنایات وحشیانه او سخن گفته، در پایان از ورود سپاه [[سفیانی]] به سرزمین بیدا گفتگو کرده می‌فرماید: آنگاه منادی آسمانی ندا سر می‌دهد: "ای سرزمین بیدا این گروه را نابود کن"<ref>{{عربی|اندازه=100%|"یَا بیدَاءُ اَبیدی بِالْقَوْم"}}؛</ref> پس زمین دهان می‌گشاید و آنها را در کام خود فرو می‌برد، به جز سه تن، که از تیره کلب هستند و خداوند صورت آنها را به پشت سرشان بر می‌گرداند، و در حق آنها نازل شده، آیه شریفه {{عربی|اندازه=100%|﴿{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ...}}﴾}}<ref>عیاشی، التفسیر، ج ۱، ص ۴۰۲، ح ۹۹۰؛ نعمانی، الغیبه، ص ۲۸۰، ب ۱۴، ح ۶۷؛ شیخ مفید، الاختصاص، ص ۲۵۶؛ بحرانی، البرهان، ج ۳، ص ۱۱۵، ح ۲۴۱۳ و ۲۴۱۲.</ref>. این حدیث به همین تعیبر از طریق عامه نیز از [[امام باقر]] {{ع}} روایت شده است<ref>سلمی، عقد الدرر، ص ۸۹.</ref>.

::::#{{عربی|اندازه=100%|﴿{{متن قرآن|وَلَوْ تَرَى إِذْ فَزِعُوا فَلا فَوْتَ وَأُخِذُوا مِن مَّكَانٍ قَرِيبٍ}}﴾}}<ref>اگر آنان را مشاهده کنی هنگامی که دچار وحشت شده‌اند و رهایی ندارند و از مکان نزدیک گرفتار می‌شوند؛ سوره سبأ، آیه ۵۱.</ref>؛ در احادیث فراوان از [[پیامبر خاتم|رسول اکرم]] {{صل}} و دیگر [[پیشوایان]] [[معصوم]] {{عم}} در تفسیر این آیه شریفه داستان [[خسف بیدا]] به تفصیل بیان شده که به برخی از آنها فقط اشاره می‌کنیم:  

::::## مولای متقیان [[امام علی|امیرمؤمنان]] {{ع}} در بخش پایانی حدیثی می‌فرماید: "سپس لشکر جراری به [[مدینه]] می‌آورد، هنگامی که به سرزمین بیدای [[مدینه]] می‌رسند، خداوند آنان را در کام زمین فرو می‌برد"<ref>{{عربی|"يَأْتِي الْمَدِينَةَ بِجَيْشٍ جَرَّارٍ حَتَّى إِذَا انْتَهَى إِلَى بَيْدَاءِ الْمَدِينَةِ خَسَفَ اللَّهُ بِه‏"}}</ref>؛ سپس فرمود: این است کلام خداوند منان که فرمود: {{عربی|اندازه=100%|﴿{{متن قرآن| وَ لَوْ تَرى‏ إِذْ فَزِعُوا فَلا فَوْتَ وَ أُخِذُوا مِنْ مَكانٍ قَرِيب‏}}﴾}}<ref>نعمانی، الغیبه، ص ۳۰۵، ب ۱۸، ح ۱۴.</ref>.

::::#[[ابوحمزه ثمالی]] گوید: از [[امام سجاد|امام زین العابدین]]{{ع}} و از [[حسن بن حسن]] ([[حسن مثنی]]) شنیدم، که هر دو در تفسیر این آیه فرمودند: "آنها سپاه بیدا هستند که از زیر پاهایشان گرفتار می‌شوند"<ref>{{عربی|اندازه=100%|"هُوَ جَيْشُ الْبَيْدَاءِ يُؤْخَذُونَ مِنْ تَحْتِ أَقْدَامِهِمْ"}}؛ ابوحمزه ثمالی، تفیسر القرآن الکریم، ص ۲۷۴؛ طبرسی، مجمع البیان، ج ۸، ص ۶۲۱.</ref>؛