لوح محو و اثبات: تفاوت میان نسخه‌ها

*در‌ آیه‌ای که‌ مربوط به لوح محو و اثبات است، عبارت {{عربی| {{متن قرآن|يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاء وَيُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ}} }}<ref> خداوند هر چه را بخواهد (از لوح محفوظ) پاک می‌کند و (یا در آن) می‌نویسد و [[لوح محفوظ]]  نزد اوست؛ سوره رعد، آیه:۳۹.</ref> به روشنی دلالت دارد قضای الهی قابل تغییر است و چنین‌ نیست‌ که‌ قضای الهی، قدرت او را محدود کند و او نتواند کاری بر خلاف قضای خود انجام دهد. این ‌‌مطلب‌، عقیدۀ یهود را نفی می‌کند که می‌گفتند خداوند جهان را بر اساس یک‌ سلسله‌ قوانین‌ کلّی آفرید و دیگر نمی‌تواند در آن تغییر بدهد و همین قوانین دست خدا را بسته است‌. خداوند هر لحظه‌ای می‌تواند قضا و تقدیر نوشته شده را تغییر بدهد و لوح محو و اثبات جایگاه این تغییرهاست. این حقیقت‌ در‌ [[قرآن‌ کریم]] به صورت های دیگری هم بیان شده است‌ و در‌ آیاتی از [[قرآن]] از تغییر سرنوشت برخی از اشخاص و جامعه‌ها خبر داده و خاطر نشان کرده است که گاهی قضای‌ الهی‌ بر‌ چیزی تعلق گرفته ولی در اثر عوامل خاصی آن قضا‌ تغییر داده شده است. از جملۀ این موارد جریان یونس است که هم دربارۀ شخص او و هم دربارۀ‌ قوم‌ او‌ از چنین تغییری خبر داده شده است: {{عربی| {{متن قرآن|فَلَوْلا أَنَّهُ كَانَ مِنْ الْمُسَبِّحِينَ لَلَبِثَ فِي بَطْنِهِ إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ}} }}<ref> و اگر او از نیایشگران نبود،بی‌گمان در شکم آن (ماهی)، تا روزی که (همگان) برانگیخته می‌گردند می‌ماند؛ سوره صافات، آیه: ۱۴۳- ۱۴۴.</ref>؛ {{عربی| {{متن قرآن|فَلَوْلاَ كَانَتْ قَرْيَةٌ آمَنَتْ فَنَفَعَهَا إِيمَانُهَا إِلاَّ قَوْمَ يُونُسَ لَمَّا آمَنُواْ كَشَفْنَا عَنْهُمْ عَذَابَ الْخِزْيِ فِي الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَمَتَّعْنَاهُمْ إِلَى حِينٍ}} }}<ref> پس چرا (مردم) هیچ شهری بر آن نبودند که (به هنگام) ایمان آورند تا ایمانشان آنان را سودمند افتد جز قوم یونس که چون (به هنگام) ایمان آوردند عذاب خواری را در زندگانی این جهان از آنان برداشتیم و تا روزگاری آنان را (از زندگی) بهره‌مند ساختیم؛ سوره یونس، آیه:۹۸.</ref> در آیۀ نخست اظهار‌ می‌دارد‌ که قرار بود یونس تا روز قیامت در شکم ماهی بماند ولی او‌ در‌ شکم‌ ماهی به تسبیح خدا پرداخت و خدا این قضا را تغییر داد و او را از شکم‌ ماهی‌ بیرون آورد و از آیۀ بعدی فهمیده می‌شود که قرار بود بر قوم‌ یونس‌ بلا‌ نازل شود ولی این قوم وقتی آثار بلا را دیدند ایمان آوردند و آن بلا از‌ آنان‌ برداشته‌ شد و تا مدتها در رفاه و آسایش بودند<ref>[[یعقوب جعفری|جعفری، یعقوب]]، [[بحثى در باره لوح محفوظ و لوح محو و اثبات (مقاله)|بحثى در باره لوح محفوظ و لوح محو و اثبات]]، [[کلام اسلامی (نشریه)|فصلنامه کلام اسلامی]]، ش ۳۴، ص ۹۳.</ref>.  

*علاوه بر چنین آیاتی که‌ دربارۀ‌ شخص یا قوم خاصی نازل شد، در چندین آیه از [[قرآن]] به طور کلی تغییر قضای‌ الهی‌ و سرنوشت مردم به وسیلۀ کارهای خوب یا بد آنها مورد تأکید واقع‌ شده‌ است: {{عربی| {{متن قرآن|لَهُ مُعَقِّبَاتٌ مِّن بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ يَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لاَ يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُواْ مَا بِأَنفُسِهِمْ وَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِقَوْمٍ سُوءًا فَلاَ مَرَدَّ لَهُ وَمَا لَهُم مِّن دُونِهِ مِن وَالٍ}} }}<ref> او را  از پیش رو و پشت سر فرشتگانی پیگیرند که به فرمان خداوند، نگهبان وی‌اند. بی‌گمان خداوند آنچه را که گروهی دارند دگرگون نمی‌کند (و از آنان نمی‌ستاند) مگر آنها آنچه را که در خویش دارند دگرگون سازند و چون خداوند برای گروهی بلایی بخواهد بازگشتی ندارد و آنان را در برابر وی سروری نیست؛ سوره رعد، آیه: ۱۱.</ref>؛ {{عربی| {{متن قرآن|وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُواْ وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِم بَرَكَاتٍ مِّنَ السَّمَاء وَالأَرْضِ وَلَكِن كَذَّبُواْ فَأَخَذْنَاهُم بِمَا كَانُواْ يَكْسِبُونَ }} }}<ref> و اگر مردم آن شهرها ایمان می‌آوردند و پرهیزگاری می‌ورزیدند بر آنان از آسمان و زمین برکت‌هایی می‌گشودیم اما (پیام ما را) دروغ شمردند بنابراین برای آنچه می‌کردند آنان را فرو گرفتیم؛ سوره اعراف، آیه: ۹۶.</ref>.

*همچنین‌ در‌ روایات بسیاری، از تأثیر اعمال خوب یا بد مانند حسن خلق و صلۀ رحم‌ و صدقه‌ دادن و یا گناهان ویژه در‌ سرنوشت‌ انسان‌ و فراخی و تنگی روزی‌ و بلندی‌ و کوتاهی عمر مطالب روشن‌ کننده‌ای‌ آمده است. جایگاه این تغییرات که در قضای الهی صورت می‌گیرد، همان لوح محو‌ و اثبات‌ است و آن کتابی است که حوادث‌ روزمره‌ و اتفاقاتی که‌ برای‌ بشر‌ رخ می‌دهد در آن‌ ثبت شده و شاید در آیاتی که در زیر می‌خوانیم منظور از کتاب همان لوح محو‌ و اثبات‌ باشد: {{عربی| {{متن قرآن|وَاللَّهُ خَلَقَكُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ جَعَلَكُمْ أَزْوَاجًا وَمَا تَحْمِلُ مِنْ أُنثَى وَلا تَضَعُ إِلاَّ بِعِلْمِهِ وَمَا يُعَمَّرُ مِن مُّعَمَّرٍ وَلا يُنقَصُ مِنْ عُمُرِهِ إِلاَّ فِي كِتَابٍ إِنَّ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ}} }}<ref> و خداوند شما را از خاکی آفرید سپس از نطفه‌ای، آنگاه شما را جفت‌هایی (نر و ماده) قرار داد و هیچ مادینه‌ای باردار نمی‌گردد و نمی‌زاید مگر با آگاهی وی و هیچ سالمندی کهنسال نمی‌گردد و از عمر کسی کم نمی‌شود مگر که در کتابی آمده است؛ بی‌گمان این بر خداوند آسان است؛ سوره فاطر، آیه: ۱۱.</ref>؛ {{عربی| {{متن قرآن|مَا أَصَابَ مِن مُّصِيبَةٍ فِي الأَرْضِ وَلا فِي أَنفُسِكُمْ إِلاَّ فِي كِتَابٍ مِّن قَبْلِ أَن نَّبْرَأَهَا إِنَّ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ}} }}<ref> هیچ گزندی در زمین  و به جان‌هایتان نمی‌رسد مگر پیش از آنکه آن را پدید آوریم، در کتابی (آمده) است؛ این بر خداوند آسان است؛ سوره حدید، آیه: ۲۲.</ref><ref>[[یعقوب جعفری|جعفری، یعقوب]]، [[بحثى در باره لوح محفوظ و لوح محو و اثبات (مقاله)|بحثى در باره لوح محفوظ و لوح محو و اثبات]]، [[کلام اسلامی (نشریه)|فصلنامه کلام اسلامی]]، ش ۳۴، ص ۹۳.</ref>.  

*در‌ برخی از روایات در تفسیر آیۀ شریفۀ  {{عربی| {{متن قرآن|يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاء وَيُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ}} }}<ref> خداوند هر چه را بخواهد (از لوح محفوظ) پاک می‌کند و (یا در آن) می‌نویسد و [[لوح محفوظ]]  نزد اوست؛ سوره رعد، آیه:۳۹.</ref> تصریح شده است طبق این آیه قضای الهی قابل تغییر و دگرگونی است‌ و برخی‌ از اعمال‌ خوب یا بد، سرنوشت انسان را تغییر می‌دهد و خداوند هر چه را بخواهد مقدّم و آنچه را که‌ بخواهد مؤخر می‌کند و او هر گونه تغییری را که بخواهد می‌دهد‌: "از [[امام علی|امیرالمؤمنین‌]]{{ع}} نقل شده که او از [[پیامبر خاتم|پیامبر خدا]] دربارۀ آیۀ {{عربی| {{متن قرآن|يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاء وَيُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ}} }} پرسید‌، آن حضرت فرمود: چشمان تو را با تفسیر آن روشن خواهم کرد و چشمان امت خود را نیز با تفسیر آن روشن خواهم کرد: صدقه دادن درست و نیکی به پدر و مادر و انجام‌ کار خوب، شقاوت را تبدیل به سعادت می‌کند و بر عمر می‌افزاید و از حوادث بد حفظ می‌کند"<ref>{{عربی|اندازه=120%|" عن‌ علی‌{{ع}} أنّه سأل رسول الله{{صل}} عن هذه الآیة  {{متن قرآن|يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاء وَيُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ}} ، فقال: لاقرّنّ عینیک بتفسیرها و لاقرّنّ عین اُمّتی بعدی بتفسیرها: الصدقة علی‌ وجهها‌ و برّ‌ الوالدین و اصطناع المعروف یحوّل الشقاء سعاة و یزید فی العمر و یقی مصارع السوء‏ ‏‏"}}؛ سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور، ج ۴، ص۶۶.</ref>؛ [[امام صادق]]{{ع}} در مورد این آیه فرمود: "آیا جز این است که‌ آنچه‌ را که ثابت بوده محو می‌کند و آنچه را که نبوده ثابت می‌کند؟<ref>{{عربی|اندازه=120%|" عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ {{ع}} قَالَ: فِي هَذِهِ الْآيَةِ  {{متن قرآن|يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاء وَيُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ}} ‏ قَالَ فَقَالَ وَ هَلْ‏ يُمْحَى‏ إِلَّا مَا كَانَ‏ ثَابِتاً وَ هَلْ‏ يُثْبَتُ إِلَّا مَا لَمْ يَكُنْ‏ ‏‏"}}؛ کلینی، محمد بن یعقوب، ج ۱، ص ۱۴۶.</ref>؛ [[امام سجاد]]{{ع}} می‌فرمود‌: "اگر‌ آیه‌ای‌ در [[قرآن]] نبود شما را‌ از‌ آنچه‌ شده و آنچه تا روز قیامت خواهد شد خبر می‌دادم. گفتم:  کدام آیه؟ فرمود:  آیۀ {{عربی|اندازه=120%| {{متن قرآن|يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاء وَيُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ}} }}<ref> {{عربی|اندازه=120%|" لَوْ لَا آيَةٌ فِي‏ كِتَابِ‏ اللَّهِ‏ لَحَدَّثْتُكُمْ‏ بِمَا يَكُونُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ فَقُلْتُ أَيَّةُ آيَةٍ قَالَ  {{متن قرآن|يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاء وَيُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ}} ‏‏"}}؛ تفسیر عیاشی، ج ۲، ص ۲۱۵</ref><ref>[[یعقوب جعفری|جعفری، یعقوب]]، [[بحثى در باره لوح محفوظ و لوح محو و اثبات (مقاله)|بحثى در باره لوح محفوظ و لوح محو و اثبات]]، [[کلام اسلامی (نشریه)|فصلنامه کلام اسلامی]]، ش ۳۴، ص ۹۴.</ref>.

*آن لوح خداوند است که مثبتات و مندرجاتش قابل تغییر باشد. برگرفته از آیه کریمه {{عربی| {{متن قرآن|يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاء وَيُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ}} }}<ref>سوره رعد، ۳۹.</ref> است. مرحوم مجلسی گفته: آیات و اخبار دلالت دارند که خداوند دو لوح را آفریده که همه حوادث و وقایع عالم در آن دو لوح ثبت است. یکی [[لوح محفوظ‍‌]]، که هیچ‌گونه تغییر در آن راه ندارد و آن مطابق علم خداوند است. دیگری لوح محو و اثبات، که در آن چیزی ثبت می‌گردد و سپس محض مصالح بسیاری که بر خردمندان پنهان نیست، چیز دیگری برخلاف آن به ثبت می‌رسد. دگرگونی‌هایی که در این لوح به وجود می‌آید، "بداء" نامیده می‌شود<ref>[[مجتبی تونه‌ای|مجتبی تونه‌ای]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص:۶۰۵.</ref>.