ابلیس در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

*[[ابن عباس]]، [[ابن مسعود]]، [[قتاده]]، [[سعید بن مسیب]]، [[ابن جریح]]، [[ابن انباری]]، [[ابن جریر طبری]]، [[شیخ طوسی]]، [[بیضاوی]] و گروهی دیگر، [[ابلیس]] را از ملائک دانسته‌اند<ref>التبیان، ج ۱، ص ۱۵۰؛ بیضاوی، ج ۱، ص ۲۹۴؛ جامع البیان، مج ۱، ج ۱، ص۳۲۱.</ref>. آلوسی این [[رأی]] را به بیش‌تر [[صحابه]] و [[تابعان]] نسبت داده است<ref>روح المعانی، مج ۱، ج ۱، ص ۳۶۵.</ref><ref>[[علی محمدی آشنائی|محمدی آشنائی، علی]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱، ص 564.</ref>.

*صاحبان این دیدگاه، [[مسؤولیت]] [[ابلیس]] را (پیش از تمرد) [[رئیس]] [[فرشتگان]] [[دنیا]]، [[سلطان]] [[دنیا]]، [[سلطان]] [[زمین]]، و [[خزانه]] دار [[بهشت]]<ref>التبیان، ج ۱، ص ۱۵۱.</ref> شمرده‌اند. صاحبان این نظر، افزون بر [[روایات]]<ref>تاریخ بلعمی، ج ۱، ص ۱۶؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۹۲، ص ۳۸۶ - ۳۸۷؛ جامع البیان، مج۱، ج۱، ص۳۲۱.</ref>، به ظاهر آیاتی مانند: {{متن قرآن|وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا}}<ref>«و (یاد کنید) آنگاه را که به فرشتگان گفتیم: برای آدم فروتنی کنید، همه فروتنی کردند  جز ابلیس که سرباز زد و سرکشی کرد و از کافران شد» سوره بقره، آیه ۳۴.</ref>[[تمسک]] کرده و گفته‌اند: اگر [[ابلیس]] از ملائک نبود، [[فرمان الهی]] شامل او نمی‌شد و می‌توانست به این بهانه از [[سجده]] سرباز زند؛ هم چنین استثنای [[ابلیس]] از [[فرشتگان]] در چند [[آیه]]، نشان می‌دهد که [[ابلیس]] از ملائک بوده است؛ در غیر این صورت باید استثنا را منقطع بدانیم که مستلزم حمل بر مجاز و بر خلاف ظاهر و نیز مستلزم<ref>التبیان، ج ۱، ص ۱۵۳.</ref> تخصیص عمومات است که محذور آن بیش‌تر از آن است که [[ابلیس]] را از ملائک بدانیم<ref>التفسیر الکبیر، ج ۲، ص ۲۱۵؛ مجمع البحرین، ج ۱، ص ۲۳۹.</ref>. صاحبان این [[رأی]]، از [[آیه]] {{متن قرآن|كَانَ مِنَ الْجِنِّ}}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که به فرشتگان گفتیم برای آدم فروتنی کنید! (همه) فروتنی کردند جز ابلیس که از پریان بود و از فرمان پروردگارش سر پیچید؛ با این حال آیا شما او و فرزندانش را به جای من به سروری برمی‌گزینید با آنکه آنان دشمن شمایند؟ بد جایگزینی برای ستمگرا» سوره کهف، آیه ۵۰.</ref> پاسخ‌هایی را گفته‌اند: برخی برآنند که تفاوت میان [[فرشتگان]] و [[جن]]، تفاوت نوعی نیست؛ بلکه [[جن]]، صنفی از ملائک است. شاید بتوان قدیم‌ترین مأخذ این [[عقیده]] را [[روایت]] [[ابن عباس]] دانست که می‌گوید: ابلیس از طایفه‌ای از ملائک بوده که آنان را {{متن قرآن|الْجِنِّ}} می‌نامیدند و از میان ملائک، فقط این گروه، از "نارالسموم" آفریده شده بود و اما این که چگونه ممکن است فرشته‌ای از [[فرمان الهی]] سر باز زند، گفته می‌شود از [[قرآن]] فقط [[عصمت]] برخی از [[فرشتگان]] و نه همه آنان فهمیده می‌شود<ref>التبیان، ج ۱، ص ۱۵۲.</ref>. [[علت]] نام گذاری این [[فرشتگان]] به [[جن]]، به [[دلیل]] [[خزانه]] داری جنت یا پنهانی از دیدگان بوده است<ref>جامع البیان، مج۱، ج۱، ص۳۲۲؛ التبیان، ج۱، ص۱۵۲؛ روح المعانی، مج۱، ج۱، ص۳۶۵.</ref> بر اساس نظر برخی، [[ابلیس]] ابتدا از ملائک بود؛ اما پس از [[نافرمانی]]، [[مسخ]] و از جنیان شد<ref>روح المعانی، مج ۱، ج ۱، ص ۳۶۵.</ref>. صاحبان این [[رأی]]، [[آیه]] {{متن قرآن|كَانَ مِنَ الْجِنِّ}}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که به فرشتگان گفتیم برای آدم فروتنی کنید! (همه) فروتنی کردند جز ابلیس که از پریان بود و از فرمان پروردگارش سر پیچید؛ با این حال آیا شما او و فرزندانش را به جای من به سروری برمی‌گزینید با آنکه آنان دشمن شمایند؟ بد جایگزینی برای ستمگرا» سوره کهف، آیه ۵۰.</ref> را به معنای {{عربی|صَارَ مِنَ الْجِنِّ}} گرفته‌اند. شاید بتوان [[کلام]] [[زمخشری]] را به این [[رأی]] ناظر دانست که بر اساس آن، جمله«فَاخرُج مِنهَا» را به [[خروج]] از [[آفرینش]] نخستین معنا کرده است؛ یعنی پس از آن که سفید، زیبا و [[نورانی]] بود، او را سیاه، [[زشت]] و ظلمانی گردانید<ref>الکشاف، ج ۴، ص ۱۰۷.</ref>. از بررسی مجموع [[ادله]] و [[روایات]] بر می‌آید که [[ابلیس]] از [[جن]] بوده؛ ولی به [[دلیل]] [[عبادت]] فراوان، در جای گاه قدسی ملائک قرار داشته؛ از همین رو امر به [[سجده]] او را نیز در بر گرفته است <ref>[[علی محمدی آشنائی|محمدی آشنائی، علی]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱، ص 564.</ref>.

==منابع==