|
|
| خط ۹: |
خط ۹: |
| <div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;"> | | <div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;"> |
|
| |
|
| ==مقدمه== | | ==چیستی [[تجسم اعمال]]== |
| *از موضوعات [[جهان]] پس از [[مرگ]] و شاخه‌ای از مباحث [[کیفر]] و [[پاداش اخروی]] است و پیوندی نیز با موضوع [[شاهدان]] [[قیامت]] دارد. منظور از تجسم [[اعمال]] نزد [[شیعیان]] این است که [[اندیشه]] و گفتار و [[کردار]] [[انسان]]- خوب یا بد- صورت و سیمایی در [[دنیا]] و [[آخرت]] دارد؛ ولی در [[دنیا]] [[آشکار]] نمی‌شود. در [[رستاخیز]]، پس از تحولات و تبدلات ژرف و شگرف، [[اندیشه]] و گفتار و [[کردار]] [[آدمی]] به صورت واقعیت [[اخروی]] جلوه می‌نماید و [[صاحب]] خویش را شاد یا [[غمگین]] می‌سازد<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 159-180.</ref>. | | *منظور از تجسم [[اعمال]] نزد [[شیعیان]] این است که [[اعمال انسان]] خوب یا بد، [[باطنی]] دارد که این [[باطن]] در [[دنیا]] [[آشکار]] نمی‌شود؛ بلکه [[باطن]] این [[اعمال]] بعد از تغییر و تبدلاتی، در عالم [[آخرت]] جلوه می‌‌کند<ref>فرهنگ شیعه، ص ۱۵۹-۱۸۰. </ref>. اما از نگاه [[علم کلام]] تجسم و تجسد [[اعمال]] یعنی رابطۀ میان عمل و جزا در [[آخرت]] نه قراردادی است و نه از نوع رابطۀ [[علی]] و معلولی، بلکه میان آنها رابطۀ عینیت و [[اتحاد]] [[حکم]] فرماست؛ یعنی آنچه در [[آخرت]] به عنوان [[پاداش]] یا [[کیفر]] به [[نیکوکاران]] و بدکاران اختصاص مییابد، تجسم خود عمل آنهاست<ref>ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۲۰۸.</ref>. |
| *[[دانشمندان شیعه]] درباره تجسم اعمال بر دو گروه‌اند: گروهی معتقدند که مجازات [[آدمی]] در [[قیامت]]، با تجسم اعمال صورت می‌پذیرد. [[اعمال]] در [[جهان آخرت]] با سیمایی [[نیک]] یا [[زشت]] ظاهر می‌شوند و به صاحبان خویش می‌رسند<ref>اربعین، ۶۲۳؛ المیزان؛ ریاض السالکین، ۳۹۹؛ الفردوس الأعلی، ۱۷۳.</ref>. گروه دیگر بر این باورند که خود [[اعمال]] جزای [[انسان]] نیستند؛ بلکه جزای او، آثار و لوازم [[اعمال]] است<ref>بحارالانوار، ۷/ ۲۳؛ مجمع البیان، ۱/ ۴۱۳.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 180.</ref>.
| | ==[[دلایل نقلی]] [[تجسم اعمال]]== |
| *گروه نخست برای مدعای خویش دلایلی دارند که عبارت‌اند از: [[آیات]]، [[روایات]] و [[اصول عقلی]] [[علمی]]: | | *[[دلایل نقلی]] اعم از [[آیات]] و [[روایات]] مبنی بر [[تجسم اعمال]] در [[آخرت]] اقامه شده است و [[دانشمندان]] [[علم کلام]] معتقدند تجسم عمل، [[پاداش]] [[اعمال انسان‌ها]] در [[آخرت]] است. |
| #'''[[آیات]]:''' [[آیات]] متعددی از [[قرآن کریم]] بر تجسم اعمال [[گواهی]] می‌دهند. این [[آیات]] را می‌توان بر سه دسته تقسیم کرد:
| | #[[قرآن]] می‌‌فرماید {{متن قرآن|وَلْتَنظُرْ نَفْسٌ مَّا قَدَّمَتْ لِغَدٍ}}<ref>«ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و هر کس باید بنگرد برای (روزی چون) فردا چه پیش فرستاده است» سوره حشر، آیه ۱۸.</ref>. {{متن قرآن|وَلْتَنظُرْ}} امر است و باید هر کس در آنچه برای فردا می‌‌فرستند، نظر کند. این صریح‌ترین تعبیر [[قرآن]] در این زمینه است و در [[حقیقت]] این [[آیه]] [[فرمان]] داده است که در کار و در عمل خودتان دربارۀ چیزهایی که برای فردا پیش می‌‌فرستید، دقت کنید. این لحن، گویای آن است که در [[قیامت]]، همان عمل به [[انسان]] برمی‌گردد<ref>ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۷۸-۷۹.</ref>. |
| ##آیاتی که با صراحت دلالت می‌کنند بر اینکه [[اعمال انسان]] در [[رستاخیز]]، تجسم می‌یابند و حاضر می‌شوند<ref>{{متن قرآن|يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ مَّا عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُّحْضَرًا وَمَا عَمِلَتْ مِن سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَيْنَهَا وَبَيْنَهُ أَمَدًا بَعِيدًا وَيُحَذِّرُكُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَاللَّهُ رَؤُوفُ بِالْعِبَادِ }}؛ سوره آل عمران، آیه ۳۰؛ {{متن قرآن|وَوُضِعَ الْكِتَابُ فَتَرَى الْمُجْرِمِينَ مُشْفِقِينَ مِمَّا فِيهِ وَيَقُولُونَ يَا وَيْلَتَنَا مَالِ هَذَا الْكِتَابِ لا يُغَادِرُ صَغِيرَةً وَلا كَبِيرَةً إِلاَّ أَحْصَاهَا وَوَجَدُوا مَا عَمِلُوا حَاضِرًا وَلا يَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَدًا }}؛ سوره کهف، آیه ۴۹؛ {{متن قرآن| الْجَوَارِ الْكُنَّسِ }}؛ سوره تکویر، آیه ۱۶؛ {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنظُرْ نَفْسٌ مَّا قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ }}؛ سوره حشر، آیه ۱۸ و ....</ref>.
| | #[[قرآن]] می‌‌فرماید: {{متن قرآن|فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ}}<ref>«پس هر کس همسنگ ذره‌ای نیکی ورزد، آن را خواهد دید، و هر کس همسنگ ذره‌ای بدی کند، آن را خواهد دید» سوره زلزال، آیه ۷.</ref>.<ref>ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۹۵-۹۷. </ref> |
| ##آیاتی که [[گواهی]] می‌دهند [[کیفر]] و [[پاداش]] به وسیله خود [[اعمال]] و تجسم آنها صورت می‌پذیرد<ref>{{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مَا أَنزَلَ اللَّهُ مِنَ الْكِتَابِ وَيَشْتَرُونَ بِهِ ثَمَنًا قَلِيلاً أُوْلَئِكَ مَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ إِلاَّ النَّارَ وَلاَ يُكَلِّمُهُمُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلاَ يُزَكِّيهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ}}؛ سوره بقره، آیه ۱۷۴ و {{متن قرآن| وَاتَّقُواْ يَوْمًا تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ مَّا كَسَبَتْ وَهُمْ لاَ يُظْلَمُونَ }}؛ آیه ۲۸۱؛ {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ كَفَرُوا لا تَعْتَذِرُوا الْيَوْمَ إِنَّمَا تُجْزَوْنَ مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ}}؛ سوره تحریم، آیه ۷؛ {{متن قرآن| وَجَاءَتْ كُلُّ نَفْسٍ مَّعَهَا سَائِقٌ وَشَهِيدٌ}}؛ سوره ق، آیه ۲۱؛ {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوَالَ الْيَتَامَى ظُلْمًا إِنَّمَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَيَصْلَوْنَ سَعِيرًا }}؛ سوره نساء، آیه ۱۰ و ....</ref>.
| | #[[قرآن]] می‌‌فرماید: {{متن قرآن|يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ مَّا عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُّحْضَرًا وَمَا عَمِلَتْ مِن سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَيْنَهَا وَبَيْنَهُ أَمَدًا بَعِيدًا}}<ref>«روزی که هر کس هر کار نیکی انجام داده است پیش رو مییابد و هر کار زشتی کرده است آرزو دارد کاش میان او و آن (کار زشت) فاصله‌ای دور می‌بود و خداوند شما را از خویش پروا می‌دهد و خداوند به بندگان مهربان است» سوره آل عمران، آیه ۳۰.</ref>.<ref>ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۷۸-۷۹.</ref> |
| ##آیاتی که مجازات [[اعمال انسان]] را [[بهشت]] و [[دوزخ]] دانسته‌اند<ref>{{متن قرآن| إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا فَلا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلا هُمْ يَحْزَنُونَ أُوْلَئِكَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ خَالِدِينَ فِيهَا جَزَاء بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ}}؛ سوره احقاف، آیه ۱۳ و ۱۴؛ {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ كَذَّبُواْ بِآيَاتِنَا وَاسْتَكْبَرُواْ عَنْهَا لاَ تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوَابُ السَّمَاء وَلاَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّى يَلِجَ الْجَمَلُ فِي سَمِّ الْخِيَاطِ وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُجْرِمِينَ لَهُم مِّن جَهَنَّمَ مِهَادٌ وَمِن فَوْقِهِمْ غَوَاشٍ وَكَذَلِكَ نَجْزِي الظَّالِمِينَ}}؛ سوره اعراف، آیه ۴۰ و ۴۱؛ {{متن قرآن|وَجَزَاهُم بِمَا صَبَرُوا جَنَّةً وَحَرِيرًا }}؛ سوره انسان، آیه ۱۲؛ {{متن قرآن| وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا أَوْ قَالَ أُوحِيَ إِلَيَّ وَلَمْ يُوحَ إِلَيْهِ شَيْءٌ وَمَن قَالَ سَأُنزِلُ مِثْلَ مَا أَنزَلَ اللَّهُ وَلَوْ تَرَى إِذِ الظَّالِمُونَ فِي غَمَرَاتِ الْمَوْتِ وَالْمَلائِكَةُ بَاسِطُواْ أَيْدِيهِمْ أَخْرِجُواْ أَنفُسَكُمُ الْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذَابَ الْهُونِ بِمَا كُنتُمْ تَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ غَيْرَ الْحَقِّ وَكُنتُمْ عَنْ آيَاتِهِ تَسْتَكْبِرُونَ }}؛ سوره انعام، آیه ۹۳؛ {{متن قرآن| إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُوْلَئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ جَزَاؤُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا رَّضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ ذَلِكَ لِمَنْ خَشِيَ رَبَّهُ }}؛ سوره بینه، آیه ۷ و ۸؛ {{متن قرآن|إِنَّمَا السَّبِيلُ عَلَى الَّذِينَ يَسْتَأْذِنُونَكَ وَهُمْ أَغْنِيَاء رَضُواْ بِأَن يَكُونُواْ مَعَ الْخَوَالِفِ وَطَبَعَ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لاَ يَعْلَمُونَ يَعْتَذِرُونَ إِلَيْكُمْ إِذَا رَجَعْتُمْ إِلَيْهِمْ قُل لاَّ تَعْتَذِرُواْ لَن نُّؤْمِنَ لَكُمْ قَدْ نَبَّأَنَا اللَّهُ مِنْ أَخْبَارِكُمْ وَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ سَيَحْلِفُونَ بِاللَّهِ لَكُمْ إِذَا انقَلَبْتُمْ إِلَيْهِمْ لِتُعْرِضُواْ عَنْهُمْ فَأَعْرِضُواْ عَنْهُمْ إِنَّهُمْ رِجْسٌ وَمَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ جَزَاء بِمَا كَانُواْ يَكْسِبُونَ }}؛ سوره توبه، آیه ۹۵- ۹۳ و ....</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 180.</ref>. | | #در روایتی [[پیامبر]] {{صل}} فرمودند: «همانا [[اعمال]] شما در [[آخرت]] به سوی شما بر می‌‌گردد»<ref>مجلسی، بحارالأنوار، ج۳، ص۹۰.</ref>.<ref>ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۷۸-۷۹.</ref> |
| #'''[[روایات]]:''' [[منابع روایی شیعه]]، [[احادیث]] فراوانی درباره تجسم اعمال از [[پیامبر]] {{صل}} و [[امامان]] {{عم}} [[نقل]] کرده‌اند<ref>بحارالانوار، ۷/ ۶۹؛ تفسیر برهان، ۴/ ۸۷؛ کافی، ۲/ ۹- ۱۱؛ محاسن برقی، ۱/ ۲۸۸؛ میزان الحکمة، ۲۹۶۱- ۲۱۳۸.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 180.</ref>. | | ==[[دلیل]] مخالفین [[تجسم اعمال]] در [[قیامت]]== |
| #'''[[دلیل عقلی]] و [[علمی]]:''' گروهی از [[دانشمندان]]، تجسم اعمال را به دو [[دلیل]] ناممکن دانسته و از این رو، [[آیات]] و [[روایات]] را [[تأویل]] و توجیه کرده‌اند: اول، عمل از مقوله عرض است و پس از صدور از [[انسان]] یا [[مرگ]] وی، معدوم می‌شود و در نتیجه، چیزی [[باقی]] نمی‌ماند تا در [[قیامت]] مجسم شود. دوم، تجسم عمل، از قبیل تبدیل عرض به جوهر است که ممکن نیست<ref>بحارالانوار، ۷/ ۲۳؛ مجمع البیان، ۱/ ۴۱۳.</ref>. در برابر، طرفداران تجسم اعمال، با استناد به متفاوت بودن [[دنیا]] و [[آخرت]] در بسیاری از [[شئون]] و مقتضیات، اشکال‌های مذکور را وارد نمی‌دانند و از [[نصوص]] و [[ظواهر]] [[آیات]] و [[روایات]] دست برنمی‌دارند<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 181.</ref>.
| | *البته این [[نظریه ]][[مورد اتفاق]] [[دانشمندان]] [[علم کلام]] نیست، بلکه [[اندیشمندان]] [[کلامی]] بر سر این مدعا [[اختلاف]] نظر دارند چراکه عده ای از [[دانشمندان]] معتقدند [[پاداش]] [[اعمال انسان‌ها]] در [[قیامت]] نمی‌تواند [[تجسم اعمال]] باشد زیرا [[اعمال انسان‌ها]] از مقولۀ عرض است یعنی (یک امر ذاتی نیست که دوام داشته باشد) و پس از صدور از [[انسان]] یا [[مرگ]] وی، معدوم می‌شود و در نتیجه، چیزی [[باقی]] نمی‌ماند تا در [[قیامت]] مجسم شود<ref> فرهنگ شیعه، ص ۱۸۱.</ref>. |
|
| |
|
| ==منابع== | | ==منابع== |
