ریا در اخلاق اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

==مقدمه==

==مراتب [[رذیلت]] [[خودنمایی]]==

===مرتبه ضعیف [[خودنمایی]]===

*نخستین مرتبه [[خودنمایی]]، آن است که [[آدمی]] در عین آنکه به مبدأ و [[معاد]] [[اعتقاد]] دارد، امّا [[افعال]] خود را به‌گونه‌ای انجام دهد، که در نظر دیگران جلوه کرده، او را از مرتبتی رفیع برخوردار سازد.

*این [[رذیلت]] در سرحدّ [[کفر]] بوده، و تمامی بزرگان [[دانش]] فقاهت، بر بطلان اعمالی که بر اساس آن انجام شود، هماوا بوده‌اند.

*این مرتبه، خود از عرضی وسیع برخوردار بوده مراتبی چند را در خود خواهد داشت. ما در اینجا به سه مرتبه از این مراتب اشاره می‌کنیم:

#[[رذیلت]] [[خودنمایی]]، آن است که [[آدمی]] عمل خود را تنها برای [[خداوند]] انجام دهد، اما انگیزه او در این عمل، آن باشد که با نشان دادن فعل خود به [[مردمان]]، منزلتی در [[قلوب]] آنان بیابد و از پایگاهی رفیع در میان آنان برخوردار شود. در اینجا [[نیّت]] [[الهی]]، امّا انگیزه ریائی خواهد بود. پر واضح است که این عمل مصداق بارز [[ریاء]] و [[خودنمایی]] است؛ از این رو در [[آیات]] و روایاتی که در همین سطور بدان اشاره کردیم، به [[سختی]] مورد [[نهی]] واقع شده است. این‌گونه عمل نه تنها [[فاسد]] است، که در شمار [[گناهان]] بزرگ نیز شمرده شده است. از این‌ رو، ادّعاء مطرح شده از سوی برخی از [[ناآگاهان]] - که این مرتبه را مصداق [[آیات]] و [[روایات]] پیش‌گفته ندانسته‌اند، بی‌اساس بوده؛ می‌توان ادّعا نمود که این مرتبه، همان مرتبه شایع در میان خودنمایان است، که [[شریعت اسلام]] به [[سختی]] به [[مبارزه]] با آن پرداخته است<ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۳ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۳، ص ۲۷۰.</ref>.

#[[رذیلت]] [[خودنمایی]]، آن است که [[آدمی]] عمل خود را تنها برای [[رضایت]] [[مردمان]] انجام دهد، و در آن هیچ نظری به [[رضایت]] [[حق]] نداشته باشد. این عمل بدون تردید [[باطل]]، و این شخص نیز در شمار [[کافران]] است؛ چه بسیاری از [[روایات]] صادر شده از [[اهل بیت]] [[عصمت]] و [[طهارت]]{{عم}}، به‌وضوح او را "[[کافر]]" خوانده است. به این [[حدیث]] منقول از [[امام صادق]]{{ع}} بنگرید: "از [[پیامبر اکرم]]{{صل}} سؤال شد: [[نجات]] در [[روز قیامت]] در چیست؟ فرمودند: [[نجات]] در آن است که به [[خداوند]] حقّه نزنید که او نیز به شما حقّه می‌زند، چرا که هرکس با [[خداوند]] [[فریب‌کاری]] کند [[خداوند]] نیز او را [[فریب]] خواهد دارد و [[ایمان]] را از او می‌ستاند، و او اگر [[آگاه]] باشد در می‌یابد که خود به [[فریب]] خود پرداخته است. به [[پیامبر اکرم]]{{صل}} عرض شد: چگونه [[خداوند]] [[فریب]] داده می‌شود؟ آن [[حضرت]] فرمودند: به آنچه [[خداوند]] امرکرده عمل می‌شود آنگاه کسی غیر از او در نظر گرفته می‌شود، از این رو [[تقوای الهی]] پیشه کنید و از [[ریاء]] بپرهیزید که [[ریاء]] [[شرک]] به [[خداوند]] است، خود نمایان را در [[قیامت]] با چهار نام صدا می‌زنند: ای [[کافر]]!، ای [[فاجر]]!، ای [[فریبکار]]!، ای زیانکار!، آنچه انجام دادی نابود شد و اَجرت [[باطل]] گشت و امروز هیچ بهره‌ای نخواهی داشت، از این رو اجر خود را از کسی که برایش کارهایت را انجام داده‌ای بخواه" <ref>{{متن حدیث|عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِيهِ{{ع}}‌ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ{{صل}} سُئِلَ فِي مَا النَّجَاةُ غَداً فَقَالَ إِنَّمَا النَّجَاةُ فِي أَنْ لَا تُخَادِعُوا اللَّهَ فَيَخْدَعَكُمْ فَإِنَّهُ مَنْ يُخَادِعِ اللَّهَ يَخْدَعْهُ وَ يَخْلَعْ مِنْهُ الْإِيمَانَ وَ نَفْسَهُ يَخْدَعُ لَوْ يَشْعُرُ. فَقِيلَ لَهُ وَ كَيْفَ يُخَادِعُ اللَّهَ قَالَ يَعْمَلُ بِمَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ ثُمَّ يُرِيدُ بِهِ غَيْرَهُ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ اجْتَنِبُوا الرِّيَاءَ فَإِنَّهُ شِرْكٌ بِاللَّهِ إِنَّ الْمُرَائِيَ يُدْعَى يَوْمَ الْقِيَامَةِ بِأَرْبَعَةِ أَسْمَاءٍ يَا كَافِرُ يَا فَاجِرُ يَا غَادِرُ يَا خَاسِرُ حَبِطَ عَمَلُكَ وَ بَطَلَ أَجْرُكَ وَ لَا خَلَاقَ لَكَ الْيَوْمَ فَالْتَمِسْ أَجْرَكَ مِمَّنْ كُنْتَ تَعْمَلُ لَهُ‌}}؛ بحار الأنوار، ج۶۹، ص۲۹۵.</ref>. پیش از این، اشاره کردیم که در شماری از [[روایات]] -و از جمله در همین [[حدیث شریف]] -، خودنمایان را "[[مشرک]]" خوانده‌اند. از آن گذشته، اینان "[[کافر]]" نیز هستند؛ چرا که نه [[خداوند]] که دیگری را در نظر گرفته‌اند؛ همان‌گونه که چون به‌ همراه [[خدا]]، دیگری را نیز مدّ نظر آوردند، [[مشرک]] شدند<ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۳ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۳، ص ۲۷۱-۲۷۲.</ref>.

===مرتبه [[میانه ]][[خودنمایی]]===

*از [[امیرمؤمنان]]{{ع}} درباره زیان بزرگ سؤال شد، ایشان فرمودند: "مراد کسی است که [[دنیا]] را برای [[دنیا]] ترک کند، او در این حال [[دنیا]] را از دست داده و [[آخرت]] را نیز به‌دست نیاورده است؛ نیز کسی که به [[نیّت]] [[ریاء]] و [[خودنمایی]] تلاش‌گرانه به [[عبادت]] و [[روزه]] بپردازد، این همان کسی است که از لذّات [[دنیا]] [[محروم]] مانده و به [[سختی]] و مشکلی دچار شده که اگر در آن مخلصانه عمل کرده بود، [[شایسته]] و سزاوار [[ثواب]] و اجر آن بود. او در حالی به صحرای [[محشر]] وارد می‌شود، که [[گمان]] می‌کند کارهایش مایه سنگینی کفّه ترازوی اوست، امّا هرآنچه انجام داده را نابود شده می‌یابد" <ref>{{متن حدیث|رَجُلٌ تَرَكَ الدُّنْيَا لِلدُّنْيَا فَفَاتَتْهُ الدُّنْيَا وَ خَسِرَ الْآخِرَةَ وَ رَجُلٌ تَعَبَّدَ وَ اجْتَهَدَ وَ صَامَ رِئَاءَ النَّاسِ فَذَلِكَ الَّذِي حُرِمَ لَذَّاتِ الدُّنْيَا وَ لَحِقَهُ التَّعَبُ الَّذِي لَوْ كَانَ بِهِ مُخْلِصاً لَاسْتَحَقَّ ثَوَابَهُ فَوَرَدَ الْآخِرَةَ وَ هُوَ يَظُنُّ أَنَّهُ قَدْ عَمِلَ مَا يَثْقُلُ بِهِ مِيزَانُهُ فَيَجِدُهُ هَبَاءً مَنْثُوراً}}؛ بحار الأنوار، ج۶۹، ص۳۰۰.</ref><ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۳ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۳، ص ۲۷۲-۲۷۳.</ref>.

*در همین سطور، به این [[حدیث شریف]]، که در آن [[پیامبر اکرم]]{{صل}} به وضوح از [[فریب‌کاری]] [[مردمان]] با [[خداوند متعال]] سخن گفته‌اند نیز، اشاره کردیم: "از پیامبراکرم{{صل}} سؤال شد: [[نجات]] در [[روز قیامت]] در چیست؟ فرمودند: [[نجات]] در آن است که به [[خداوند]] حقّه نزنید که او نیز به شما حقّه می‌زند، چرا که هرکس با [[خداوند]] [[فریب‌کاری]] کند [[خداوند]] نیز او را [[فریب]] خواهد دارد و [[ایمان]] را از او می‌ستاند، و او اگر [[آگاه]] باشد در می‌یابد که خود به [[فریب]] خود پرداخته است. به [[پیامبر اکرم]]{{صل}} عرض شد: چگونه [[خداوند]] [[فریب]] داده می‌شود؟ آن [[حضرت]] فرمودند: به آنچه [[خداوند]] امرکرده عمل می‌شود آنگاه کسی غیر از او در نظر گرفته می‌شود، از این رو [[تقوای الهی]] پیشه کنید و از [[ریاء]] بپرهیزید که [[ریاء]] [[شرک]] به [[خداوند]] است، خود نمایان را در [[قیامت]] با چهار نام صدا می‌زنند: ای [[کافر]]!، ای [[فاجر]]!، ای [[فریبکار]]!، ای زیانکار!، آنچه انجام دادی نابود شد و اَجرت [[باطل]] گشت و امروز هیچ بهره‌ای نخواهی داشت، از این رو اجر خود را از کسی که برایش کارهایت را انجام داده‌ای بخواه" <ref>{{متن حدیث|عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِيهِ{{ع}}‌ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ{{صل}} سُئِلَ فِي مَا النَّجَاةُ غَداً فَقَالَ إِنَّمَا النَّجَاةُ فِي أَنْ لَا تُخَادِعُوا اللَّهَ فَيَخْدَعَكُمْ فَإِنَّهُ مَنْ يُخَادِعِ اللَّهَ يَخْدَعْهُ وَ يَخْلَعْ مِنْهُ الْإِيمَانَ وَ نَفْسَهُ يَخْدَعُ لَوْ يَشْعُرُ. فَقِيلَ لَهُ وَ كَيْفَ يُخَادِعُ اللَّهَ قَالَ يَعْمَلُ بِمَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ ثُمَّ يُرِيدُ بِهِ غَيْرَهُ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ اجْتَنِبُوا الرِّيَاءَ فَإِنَّهُ شِرْكٌ بِاللَّهِ إِنَّ الْمُرَائِيَ يُدْعَى يَوْمَ الْقِيَامَةِ بِأَرْبَعَةِ أَسْمَاءٍ يَا كَافِرُ يَا فَاجِرُ يَا غَادِرُ يَا خَاسِرُ حَبِطَ عَمَلُكَ وَ بَطَلَ أَجْرُكَ وَ لَا خَلَاقَ لَكَ الْيَوْمَ فَالْتَمِسْ أَجْرَكَ مِمَّنْ كُنْتَ تَعْمَلُ لَهُ‌}}؛ بحار الأنوار، ج۶۹، ص۲۹۵.</ref><ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۳ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۳، ص ۲۷۳-۲۷۴.</ref>.

*[[راز]] این مطلب، در آن است که تمامی رذائل، بعد از آنکه در [[نفس]] [[آدمی]] به استقرار رسید، اندک اندک [[حجاب]] شده میان او و واقع عالم و [[حقیقت]] آن، حائل می‌گردد. از این رو [[انسان]] گویا [[ناشنوا]] است و [[نابینا]]، که نمی‌تواند به چیستی این عالم راه یابد. بدین ترتیب آنان که [[رذیلت]] [[کذب]] در جانشان [[استوار]] شده است، با [[آگاهی]] از آنکه مخاطب به دروغ‌زن بودن آنان واقف است، باز [[دروغ]] می‌گویند!؛ خودنما نیز به [[خودنمایی]] می‌پردازد، با آنکه می‌داند که [[خداوند]] از این [[رذیلت]] [[زشت]] او [[آگاهی]] دارد. تمامی [[رذائل اخلاقی]]، حالی همین‌گونه دارد؛ به این [[آیه شریفه]] بنگرید: {{متن قرآن|وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ كَثِيرًا مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لَا يَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْيُنٌ لَا يُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لَا يَسْمَعُونَ بِهَا أُولَئِكَ كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولَئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ}}<ref>«و بی‌گمان بسیاری از پریان و آدمیان را برای دوزخ آفریده‌ایم؛ (زیرا) دل‌هایی دارند که با آن درنمی‌یابند و دیدگانی که با آن نمی‌نگرند و گوش‌هایی که با آن نمی‌شنوند؛ آنان چون چارپایانند بلکه گمراه‌ترند ؛ آنانند که ناآگاهند» سوره اعراف، آیه ۱۷۹.</ref><ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۳ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۳، ص ۲۷۴.</ref>.

#[[ریاء]] [[واجب]].

*از مصادیق بارز '''[[ریاء]] [[حرام]]'''، انجام [[عبادات]] به‌ قصد [[خودنمایی]] در میان [[مردمان]] است: {{متن قرآن|أَرَأَيْتَ الَّذِي يُكَذِّبُ بِالدِّينِ * ... فَوَيْلٌ لِلْمُصَلِّينَ * الَّذِينَ هُمْ عَنْ صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ * الَّذِينَ هُمْ يُرَاءُونَ * وَيَمْنَعُونَ الْمَاعُونَ}}<ref>« آیا آن کس را که (روز) پاداش و کیفر را دروغ می‌شمارد دیده‌ای؟ * ... پس وای بر (آن) نمازگزاران * آنان که از نماز خویش غافلند * کسانی که ریا می‌ورزند * و زکات را باز می‌دارند» سوره ماعون، آیه ۱-۷.</ref>.

*[[روایات]] بسیاری نیز در دست است، که بر کراهت اظهار [[فقر]] دلالت می‌کند؛ بلکه از برخی از این [[روایات]]، می‌توان [[حرمت]] این عمل را استفاده نمود. از همین رو است که همه [[فقهای شیعه]] بر این نکته اتفاق دارند، که [[قاضی]] نباید [[شهادت]] کسی که اظهار [[فقر]] کرده در [[جامعه]] به تکدّی‌گری می‌پردازد را، بپذیرد.

*به‌ هر حال با توجّه به مکروه بودن اظهار [[فقر]]، کسی که با [[ریاء]] خود را [[فقیر]] می‌نمایاند، به عملی [[مکروه]] دست برده است.

*{{متن قرآن|ذَلِكَ بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيكُمْ وَأَنَّ اللَّهَ لَيْسَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِيدِ}}<ref>«این برای کارهایی است که کرده‌اید و (بدانید) که خداوند با بندگان، ستمگر نیست» سوره آل عمران، آیه ۱۸۲ و نیز انفال، آیه ۵۱. </ref><ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۳ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۳، ص ۲۸۳.</ref>.

*کوتاه سخن آنکه [[اعمال]] ما، هم در [[جان]] ما مؤثّر است و هم در [[جامعه]] ما؛ هم در [[دنیا]] و هم در [[آخرت]]. به نظر ما، از [[قرآن کریم]] و مجموعه [[روایات]] اهل بیت‌{{عم}}، این‌گونه استفاده می‌شود که محو [[گناهان]] و یا [[اعمال]] [[ثواب]] به‌وسیله [[اعمال]] مقابل آنها، در تمامی این چهار مرحله جریان خواهد داشت؛ تفصیل آنکه:

#در رابطه با تأثیر این [[اعمال]] در [[زندگی اجتماعی]] نیز، شماری از [[آیات]] بر حبط و محو [[اعمال]] پیشین به‌وسیله [[اعمال]] پسین دلالت می‌نماید؛ در این شمار است [[آیات]] شریفه: {{متن قرآن|وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا قَرْيَةً كَانَتْ آمِنَةً مُطْمَئِنَّةً يَأْتِيهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِنْ كُلِّ مَكَانٍ فَكَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذَاقَهَا اللَّهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَالْخَوْفِ بِمَا كَانُوا يَصْنَعُونَ}}<ref>«و خداوند شهری را مثل آورد که در امن و آرامش بود، روزی (مردم) اش از همه جا فراوان می‌رسید آنگاه به نعمت‌های خداوند ناسپاسی کرد و خداوند به کیفر آنچه (مردم آن) انجام می‌دادند گرسنگی و هراس فراگیر را به (مردم) آن چشانید» سوره نحل، آیه ۱۱۲.</ref>؛ {{متن قرآن|وَيَا قَوْمِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ يُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَيْكُمْ مِدْرَارًا وَيَزِدْكُمْ قُوَّةً إِلَى قُوَّتِكُمْ وَلَا تَتَوَلَّوْا مُجْرِمِينَ}}<ref>«و ای قوم من! از پروردگارتان آمرزش بخواهید و آنگاه به سوی او توبه آورید تا از آسمان بر شما بارانی یکریز فرستد و شما را نیرو بر نیرو بیفزاید و گناهکارانه رو مگردانید» سوره هود، آیه ۵۲.</ref>.

#در رابطه با تأثیر این [[اعمال]] در تجسّم برزخی- و به دیگر سخن: نشأه [[ظهور]] [[اعمال نیک]] و بد - نیز، [[آیات]] فراوانی به‌دست است. نمونه را به این [[آیات]] بنگرید: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَنُكَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَيِّئَاتِهِمْ وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَحْسَنَ الَّذِي كَانُوا يَعْمَلُونَ}}<ref>«و بی‌گمان از گناهان آنان که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند، درمی‌گذریم و بهتر از آنچه انجام می‌دادند به آنها پاداش خواهیم داد» سوره عنکبوت، آیه ۷.</ref>؛{{متن قرآن|مَنْ كَانَ يُرِيدُ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَزِينَتَهَا نُوَفِّ إِلَيْهِمْ أَعْمَالَهُمْ فِيهَا وَهُمْ فِيهَا لَا يُبْخَسُونَ}}<ref>«کسانی که زندگی این جهان و آراستگی آن را بخواهند (بر و بار) کارهایشان را در آن به آنان تمام خواهیم داد و در آن با آنان کاستی نمی‌ورزند» سوره هود، آیه ۱۵.</ref><ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۳ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۳، ص ۲۸۴.</ref>.

*بر این اساس، ما بر آنیم که محو شدن شماری از [[اعمال]] به‌واسطه اعمالی دیگر، نه تنها ممکن است، که قطعاً این‌گونه خواهد بود. [[ریاء]] نیز در شمار همین موارد است، که می‌تواند موجب [[باطل]] شدن [[اعمال عبادی]] [[انسان]] گشته، نه تنها عمل او را بی‌بهره از [[ثواب]] گرداند، که گناهی بزرگ در پرونده او ثبت نماید.

*[[کفر]]، [[شرک]] و [[نفاق]] نیز، صورتی همین‌گونه دارد؛ چه اگر مسلمانی [[کافر]]، [[مشرک]] و یا [[منافق]] شود، تمامی [[اعمال]] او از دست خواهد رفت:

===نکته پنجم===

*[[ریاء]] آن است که عملی را، یا برای غیر [[خدا]]، و یا با انگیزه‌ای غیر او - جلَّ وعلا! - انجام دهند. این مطلب، پیش از این به تفصیل گذشت.

*از این [[روایت]]، به‌خوبی فهمیده می‌شود که این [[عبادات]] هرچند نمی‌تواند [[آدمی]] را به بارگاه [[الهی]] رهنمون شود، و یا برای [[سلوک]] به‌سوی او [[نافع]] باشد؛ امّا [[تکلیف]] را برطرف کرده [[آدمی]] را در شمار کسانی که [[وظایف]] شرعی خود را به صورت ظاهری به جای آورده‌اند، قرار می‌دهد.

*آری! راه به سوی او - جلَّ وعلا! - دقیق‌تر از [[وهم]]، نازک‌تر از مو، تیزتر از [[شمشیر]]، و سوزان‌تر از [[آتش]] است!؛ [[امام سجاد]]{{ع}} می‌فرمایند: "[[شرک]] در [[مردم]]، مخفی‌تر از ردپای مورچه بر سنگ سیاه در شب تاریک است" <ref>{{متن حدیث|الشِّرْكُ فِي النَّاسِ أَخْفَى مِنْ دَبِيبِ النَّمْلِ عَلَى الْمِسْحِ الْأَسْوَدِ فِي اللَّيْلَةِ الْمُظْلِمَةِ}}؛ بحار الأنوار، ج۶۹، ص۲۹۸.</ref>: .

*از این رو، هرچند این [[اعمال]] در درگاه [[الهی]] پذیرفته نیست، امّا از آنجا که [[اسلام]] [[دینی]] آسان می‌باشد، این [[اعمال]] می‌تواند موجب رفع [[تکلیف]] [[آدمی]] گردد. [[رحمت]]، [[عفو]] و [[فضل]] [[خداوند متعال]] نیز، به‌گونه‌ای است که هیچ‌کس نمی‌تواند حتّی آن را در [[قوه خیال]] خود تصوّر نماید<ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۳ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۳، ص ۲۹۰.</ref>.

===نکته ششم===

*برخی از [[روایات]] بر این مطلب دلالت می‌نماید، که این‌گونه شادی‌ها موجب بطلان عمل و از بین رفتن [[ثواب]] آن نخواهد شد. در این رابطه تنها به همین یک [[روایت]] بنگرید:"یکی از [[یاران امام]] [[باقر]]{{ع}} گوید: از ایشان درباره کسی سوال کردم که عمل خیری انجام می‌دهد، آنگاه کسی او را می‌بیند و او به‌واسطه دیدن دیگران شادمان می‌شود، [[تکلیف]] این عمل او چیست؟ [[امام]] فرمودند: این [[شادی]] در صورتی که این عمل را برای نشان دادن به [[مردم]] انجام نداده باشد اشکالی ندارد، چرا که هیچ‌کس نیست مگر آنکه [[دوست]] می‌دارد که در میان [[مردم]] [[نیکی]] او [[آشکار]] و ظاهر شود"<ref>{{متن حدیث|عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ{{ع}} قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يَعْمَلُ الشَّيْ‌ءَ مِنَ الْخَيْرِ فَيَرَاهُ إِنْسَانٌ فَيَسُرُّهُ ذَلِكَ فَقَالَ لَا بَأْسَ مَا مِنْ أَحَدٍ إِلَّا وَ هُوَ يُحِبُّ أَنْ يَظْهَرَ لَهُ فِي النَّاسِ الْخَيْرُ إِذَا لَمْ يَكُنْ صَنَعَ ذَلِكَ لِذَلِكَ}}؛ اصول کافی، ج۲، ص۲۹۷.</ref>.

*شاد شدن به‌واسطه آنکه کسی نیکی‌های [[آدمی]] را بازنماید، و کارهای [[پسندیده]] او را برشمارد نیز، در همین شمار است<ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۳ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۳، ص ۲۹۱.</ref>.

*به‌ هر روی قاعده‌ای کلّی در این [[حدیث شریف]] به چشم می‌آید، که می‌تواند میان [[ریاء]] [[باطل]] کننده، و ریائی که عمل [[آدمی]] را [[باطل]] نمی‌کند، تفاوت نهد. آن قاعده، عبارت [[شریف]] در صورتی که این عمل را، برای نشان دادن به [[مردم]] انجام نداده باشد"<ref>{{متن حدیث|إِذَا لَمْ يَكُنْ صَنَعَ ذَلِكَ لِذَلِكَ}}.</ref> می‌باشد، که در تمامی موارد سؤال و ابهام، می‌تواند [[تکلیف]] را روشن فرماید.

*بدین ترتیب، می‌توان معنای آن دو دسته از [[روایات]] - که پیش از این بدان اشاره کردیم - را دریافت. بخشی از آن [[روایات]] برای عموم [[مردم]]، و بخشی دیگر برای [[خواصّ]] آنان صادر شده است<ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۳ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۳، ص ۲۹۲.</ref>.

===نکته هفتم===

*آری! تمامی این امور برای [[آخرت]] [[انسان]] بی‌فایده خواهد بود، و او را در این [[دنیا]] نیز به‌سوی کمال رهنمون نخواهد گشت. دردناک‌تر آنکه این [[اعمال]] اصلاً در صحنه [[قیامت]] دیده نخواهد شد، و [[آدمی]] با دستی خالی و پرونده‌ای لاغر در آن عرصه به حساب گرفته می‌شود؛ به این [[آیه شریفه]] بنگرید: {{متن قرآن|مَنْ كَانَ يُرِيدُ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَزِينَتَهَا نُوَفِّ إِلَيْهِمْ أَعْمَالَهُمْ فِيهَا وَهُمْ فِيهَا لَا يُبْخَسُونَ * أُولَئِكَ الَّذِينَ لَيْسَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ إِلَّا النَّارُ وَحَبِطَ مَا صَنَعُوا فِيهَا وَبَاطِلٌ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ}}<ref>«کسانی که زندگی این جهان و آراستگی آن را بخواهند (بر و بار) کارهایشان را در آن به آنان تمام خواهیم داد و در آن با آنان کاستی نمی‌ورزند * آنان کسانی هستند که در رستخیز جز آتش (دوزخ) نخواهند داشت و آنچه در آن کرده‌اند نابود و آنچه انجام می‌داده‌اند تباه است» سوره هود، آیه ۱۵-۱۶.</ref>.

*کوتاه سخن آنکه [[اعمال]] [[دنیایی]] [[انسان]]، در [[قیامت]] برای او فایده‌ای نخواهد بخشید؛ با این حال امّا این [[عمل حرام]] نبوده موجب سقوط بیشتر [[انسان]] را فراهم نخواهد کرد. آری! این‌گونه [[اعمال]] همچون حبابی است که فقط در [[زندگی]] مادّی [[انسان]] به چشم می‌آید، امّا پس از آن از هیچ واقعیّتی برخوردار نخواهد بود: {{متن قرآن|قُلْ كُلٌّ يَعْمَلُ عَلَى شَاكِلَتِهِ}}<ref>«بگو: هر کس به فرا خور خویش کار می‌کند» سوره اسراء، آیه ۸۴.</ref>.

*[[پیامبر اکرم]]{{صل}} نیز در این زمینه می‌فرمایند: "هرکس روشی [[نیکو]] در میان [[مردم]] نهد، از آن [[ثواب]] خواهد برد و [[ثواب]] هرکس که بدان عمل کند نیز بدون آنکه از [[ثواب]] آنان چیزی کم شود به او داده خواهد شد؛ و هرکس روشی [[ناپسند]] در میان [[مردم]] نهد، [[گناه]] آن را خواهد برد و [[گناه]] هرکس که بدان عمل کند نیز بدون آنکه از [[گناه]] آنان چیزی کم شود به او داده خواهد شد" <ref>{{متن حدیث|مَنِ اسْتَنَّ بِسُنَّةٍ حَسَنَةٍ فَلَهُ أَجْرُهَا وَ أَجْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا مِنْ غَيْرِ أَنْ يَنْقُصَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَيْ‌ءٌ وَ مَنِ اسْتَنَّ بِسُنَّةٍ سَيِّئَةٍ فَعَلَيْهِ وِزْرُهَا وَ وِزْرُ مَنْ‌ عَمِلَ‌ بِهَا مِنْ‌ غَيْرِ أَنْ‌ يَنْقُصَ مِنْ أَوْزَارِهِمْ شَيْ‌ءٌ}}؛ بحار الأنوار، ج۲، ص۲۴.</ref>.

===نکته هشتم===

*[[اهل دل]]، همواره [[شاگردان]] و [[یاران]] خویش را به [[خلوص]] [[دعوت]] می‌کرده‌اند؛ چه در نظر آنان، [[اخلاص]] اکسیری است که عمل [[آدمی]] را به طلا تبدیل می‌کند؛ و چون [[ریاء]] جای آن را گرفت، [[ارزش]] خاکْ بسیار بیشتر از آن خواهد بود.

*نیز پیاپی بدانان تذکّر می‌داده‌اند، که [[خالص]] ساختن عمل از شائبه‌ها و اوهام نفسانی، در نهایت [[سختی]] است.

*[[اهل دل]]، همیشه سالکان را سفارش می‌نموده‌اند، که مباد عملی را به‌خاطر آنکه از [[خلوص]] آن [[اطمینان]] نداشته‌اند، ترک گویند؛ چه [[شیطان]] وسوسه‌های خویش در این زمینه را همچون سدّی در مقابل [[انسان]] می‌نهد، تا با این [[خیال]] که عملِ بدون [[اخلاص]] ارزشی نخواهد داشت، او را از دست یازیدن به شماری از مستحبّات باز دارد. این حالت، از تفریطی درشت در مقابل ملکه [[ریاء]]، که خود [[افراط]] در [[خودنمایی]] است، برخوردار می‌باشد؛ و پر واضح است که [[افراط و تفریط]] هر دو [[مسیر کمال]] را مسدود کرده، [[آدمی]] را از حرکت در آن باز می‌دارد<ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۳ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۳، ص ۲۹۴-۲۹۵.</ref>.