محل سکونت امام مهدی در غیبت کبری کجاست؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها

محل سکونت امام مهدی در غیبت کبری کجاست؟ (پرسش) (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۲ آوریل ۲۰۲۰، ساعت ۱۶:۱۵

۲۳٬۱۲۴ بایت اضافه‌شده ، ‏۱۲ آوریل ۲۰۲۰

←‏پاسخ‌های دیگر

دیداریویکی‌متن

Msadeq

مدیران

۱۱۵٬۱۸۳

ویرایش

@@ خط ۴۹: / خط ۴۹: @@
 ::::::[[امام صادق]] {{ع}} فرمود: "زمانی فرا رسد که [[مردم]] [[امام]] خود را نبینند، [[امام]] آنها، ایام [[حج]] آنها را می‌بیند، ولی آنها او را نمی‌توانند ببینند"<ref>کافی، ج ۱، ص ۳۳۷، و ص ۳۳۹؛ [[غیبت]] نعمانی، ص ۲۰۴.</ref>.
 ::::::بسیاری از [[علما]] در [[کربلا]]، [[نجف]]، [[کوفه]]، [[مدینه]]، [[مکه]]، [[مسجد الحرام]] و شهرهایی که دارای مکان‌های مقدس است، [[امام مهدی|امام]] {{ع}} را [[زیارت]] کرده‌اند<ref>[[محمد جواد مروجی طبسی|مروجی طبسی، محمد جواد]]، [[بامداد بشریت (کتاب)|بامداد بشریت]]، ص ۱۱۱-۱۱۵.</ref>.
+{{پایان جمع شدن}}
+{{جمع شدن|۳. حجت الاسلام و المسلمین الهامی؛}}
+[[پرونده:92816972.jpg|100px|right|بندانگشتی|[[داوود الهامی]]]]
+::::::حجت الاسلام و المسلمین '''[[داوود الهامی]]'''، در کتاب ''«[[آخرین امید (کتاب)|آخرین امید]]»'' در این‌باره گفته است:
+::::::«برخی از علمای [[اهل سنت]] گفته‌اند: [[شیعیان]] [[عقیده]] دارند که: [[امام زمان]] در [[شهر]] [[سامرا]] در همان سردابی که منسوب به اوست، [[غائب]] شده و در همان‌جا [[زندگی]] می‌‌کند و از همان‌جا [[ظهور]] خواهد کرد، سپس زبان به [[اعتراض]] گشوده می‌‌گویند: اگر در آن [[سرداب]] است پس چرا دیده نمی‌شود؟! چه کسی برای او [[آب]] و [[غذا]] می‌‌برد؟ چرا از آنجا خارج نمی‌شود؟!
+::::::مسلّماً این نسبت به [[شیعه]] [[دروغ]] محض است و [[شیعیان]] چنین عقیده‌ای ندارند. در هیچ روایتی گفته نشده است که [[امام غائب]] در [[سرداب]] [[زندگی]] می‌‌کند و هیچ‌یک از [[علما]] و [[دانشمندان شیعه]] چنین سخنی نگفته‌اند، آنچه در [[منابع شیعه]] آمده است، این است که [[سرداب مقدس]] محل ابتداء [[غیبت]] بوده، نه اینکه [[امام]] در طول این مدت در آن [[سرداب]] [[زندگی]] می‌‌کند، به این معنی که آخرین [[دیدار امام زمان]]{{ع}} با [[شیعیان]] روزی بود که در مراسم [[تشییع جنازه]] پدرش برای آنان ظاهر شده و بر جنازه پدرش [[نماز]] خوانده و سپس ناپدید گردیده، دیگر بعد از آن، [[ملاقات]] رسمی و عمومی نداشت. این [[دیدار]] در [[سامرا]] و در [[خانه]] پدرش [[امام حسن عسکری]]{{ع}} انجام یافت.
+::::::[[خانه]] [[امام حسن عسکری]]{{ع}} شامل غرفه‌ای برای مردان و غرفه‌ای برای [[زنان]] و زیر آنها [[سرداب]] بود، [[سرداب]] نیز دو قسمت بود، یک قسمت آن برای مردان و قسمت دیگر آن برای [[زنان]] بود، این [[سرداب]] [[محل زندگی]] [[امام هادی]] و [[امام عسکری]] و [[حضرت بقیة الله]]{{ع}} بود و تمام [[دیدارها]] با [[حضرت ولی عصر]] در [[عهد]] [[پدر]] در همین منزل و در همین [[سرداب]] انجام یافته بود، به همین جهت [[شیعیان]] پس از [[رحلت]] [[امام حسن عسکری]]{{ع}} به [[سامرا]] آمدند، بعد از [[زیارت]] [[قبر]] آن دو [[امام]]، در محل [[عبادت]] سه [[امام]] بزرگوار نیز تبرکاً [[نماز]] می‌‌خواندند و آنجا را [[زیارت]] می‌‌کردند.
+::::::ظاهراً تنها در یک روایتی از [[سرداب]] اسمی برده شده است، طبق همین [[روایت]] مأموران [[خلیفه]] به منزل آن [[حضرت]] [[هجوم]] آورده، در [[سرداب]] را گرفته بودند، [[حضرت]] در همان موقع از [[سرداب]] بیرون آمدند و در جلو چشم مأموران تشریف بردند. پس از آنکه مأموران همه رسیدند، [[فرمانده]] آنها [[دستور]] ورود به [[سرداب]] را داد مأمورانی که بیرون آمدن آن [[حضرت]] را دیده بودند گفتند: مگر آن کس نبود که از اینجا بیرون رفت و از مقابل تو هم عبور کرد؟ گفت: من او را ندیدم، چرا او را رها کردید؟ گفتند ما [[گمان]] کردیم تو او را می‌‌بینی<ref>منتخب الاثر، ص۳۷۳.</ref>. از [[احادیث]] استفاده می‌‌شود که آن [[حضرت]] در بین [[مردم]] [[زندگی]] می‌‌کند.
+::::::[[سدیر]] صیرفی از [[امام صادق]]{{ع}} [[روایت]] کرده که فرمود: [[صاحب‌الامر]]{{ع}} از این جهت با [[حضرت یوسف]] شباهت دارد که [[برادران]] [[یوسف]] با اینکه [[عاقل]] و [[دانا]] بودند و قبلاً هم با وی [[معاشرت]] داشتند، وقتی وارد بر او شدند تا خود را معرفی ننمود او را نشناختند و با اینکه بین او و [[یعقوب]] بیش از هیجده روز راه فاصله نبود، [[یعقوب]] از وی اطلاعی نداشت، پس چرا این [[مردم]] [[انکار]] می‌‌کنند که [[خدا]] همین عمل را نسبت به [[حجت]] خود [[حضرت]] [[صاحب‌الامر]] نیز انجام دهد؟! آن [[حضرت]] هم، در بین [[مردم]] تردد کند و در بازارشان راه برود و بر فرششان قدم بگذارد ولی او را نشناسند و به همین وضع [[زندگی]] کند تا هنگامی که [[خدا]] اذنش دهد تا خودش را معرفی نماید<ref>بحار، ج۵۲، ص۱۵۴.</ref>. به موجب همین [[روایات]] [[امام عصر]]{{ع}} در تحت [[عنایات]] خاص [[الهی]] در اقطار و اکناف این [[جهان]] در گردش است و همه‌ساله در موسم [[حج]] به [[زیارت]] [[خانه خدا]] تشریف می‌‌برند و در مراسم [[حج]] شرکت می‌‌کنند ولی انبوه [[حجاج]] او را نمی‌بینند<ref>صدوق، کمال الدین، ص۳۴۷ – ۳۵۱؛ بحار، ج۵۲، ص۱۵۱.</ref> و یا می‌‌بینند ولی او را نمی‌شناسند <ref>بحار، ج۵۲، ص۱۵۲.</ref>. به همین جهت شیفتگان روی او، در طول [[غیبت]] آن [[خورشید]] عالم‌تاب سراغ گمشده خود را در موسم [[حج]] در [[مکه]] گرفته‌اند و در مراسم [[حج]] به جستجوی جای پای او پرداخته‌اند و سعادتمندانی نیز [[توفیق]] [[تشرف]] به پیشگاه آن [[قبله]] مقصود را در موسم [[حج]] در [[مکه]] یافته‌اند<ref>غیبت طوسی، ص۱۵۸.</ref>.
+::::::آنچه از [[روایات]] استفاده می‌‌شود این است که [[امام غائب]] در [[غیبت کبری]] در مکان خاص و در [[شهر]] معینی اقامت دائم ندارند که از آن مکان و آن [[شهر]] خارج نگردند و به محل دیگر تشریف ببرند، بلکه برای انجام [[وظائف]] و تکالیفی به [[مسافرت]] و سیر و حرکت و انتقال از مکانی به مکان دیگر، می‌‌پردازند. و در احادیثی که به اقامتگاه [[امام]]{{ع}} اشاره شده از [[مدینه]] نیز ذکری به میان آمده است.
+::::::[[امام صادق]]{{ع}} هنگامی که از [[غیبت کبری]] [[سخن]] به میان می‌‌آورد، می‌‌فرماید: "چه [[جایگاه]] خوبی است [[مدینه]]"<ref>{{متن حدیث|نِعْمَ الْمَنْزِلُ طَيْبَةُ}}؛ غیبت طوسی، ص۱۰۲؛ بحار، ج۵۲، ص۱۵۷.</ref>. و نیز هنگامی که از [[امام حسن عسکری]]{{ع}} می‌‌پرسند، اگر حادثه‌ای بر شما روی داد، سراغ [[فرزند]] بزرگوار شما را در کجا بگیریم؟ فرمود: در [[مدینه]]<ref>غیبت طوسی، ص۱۳۹.</ref>.
+::::::بعضی [[روایات]] سراغ آن [[حضرت]] را در [[حجاز]] و ریگزارهای [[عوالی]] می‌دهد طبق آن [[روایت]] [[ابراهیم بن مهزیار]] توسط فرستاده [[امام عصر]]{{ع}} به [[خدمت]] آن بزرگوار فراخوانده می‌‌شود، از [[طائف]] می‌‌گذرد و به [[دشت حجاز]] که [[عوالی]] نامیده می‌‌شود، [[هدایت]] شده و در آنجا به [[خدمت]] آن [[حضرت]] می‌‌رسد، در این [[دیدار امام]]{{ع}} به پسر مهزیار می‌‌فرماید: پدرم با من [[پیمان]] بسته است که در مخفی‌ترین و دورترین سرزمین‌ها مسکن گزینم، تا از تیررس اهل [[ضلالت]] در [[امان]] باشم، این [[پیمان]] مرا به این ریگزارهای [[عوالی]] ([[دشت حجاز]] از نجد تا تهامه) انداخته است<ref>کمال الدین، ج۲، ص۴۴۷.</ref>.
+::::::از بعضی [[روایات]] نیز معلوم می‌‌شود که [[اقامتگاه حضرت]] [[ولی عصر]]{{ع}} در سرزمین‌های دوردست می‌‌باشد و به همین مناسبت در [[توقیع]] شریفی که در سال ۴۱۰ [[هجری]] از [[ناحیه مقدسه]] به [[افتخار]] [[شیخ مفید]] صادر شده است، چنین آمده است: اگرچه ما در سرزمین دوردستی سکنی گزیده‌ایم که از [[جایگاه]] [[ستمگران]] بدوریم زیرا که [[خداوند]] [[مصلحت]] ما و [[شیعیان]] [[مؤمن]] ما را در این دیده که تا [[حکومت]] [[دنیا]] در دست [[تبهکاران]] است در این نقطه دوردست مسکن نمائیم. ولی از [[اخبار]] شما آگاهیم و هرگز چیزی از [[اخبار]] شما بر ما پوشیده نمی‌ماند. و می‌‌دانیم که چه گرفتاری و [[پریشانی]] بر شما رسیده است، از آن وقتی که بسیاری از شماها به کارهایی دست زدند که پیشینیان [[صالح]] شما از آنها به دور بودند و پیمانی را که [[خداوند]] از آنها گرفته بود، پشت سر انداختند، گویی که از آن بی‌خبر بودند. ما شما را رها نکرده و یاد شما را از خاطر نبرده‌ایم وگرنه [[سختی‌ها]] به شما روی می‌‌آورد و [[دشمنان]] شما را از ریشه و بن برمی‌کندند<ref>احتجاج طبرسی، ص۴۹۷.</ref>.
+::::::و نیز در [[نصوص]] معتبر که از طرف [[ائمه اطهار]]{{عم}} رسیده، آمده است که [[جایگاه حضرت مهدی]]{{ع}} هم در [[دوران غیبت صغری]] و هم در [[دوران غیبت کبری]] [[کوه رضوی]] و [[ذی‌طوی]] است چنان‌که [[شیخ طوسی]] با [[سند]] خود [[نقل]] کرده از [[عبدالاعلی مولی]] که گفت: با [[حضرت صادق]]{{ع}} به طرف [[ناحیه]] روحا بیرون رفتم و هنگامی که در آنجا فرود آمدیم، آن [[حضرت]] به کوهی که مشرف بر آن [[ناحیه]] است، نگاه کرد به من فرمود:این کوه را می‌‌بینی؟ این کوهی است که آن را [[رضوی]] می‌‌گویند و از نوع کوه‌های [[فارس]] است، [[خداوند]] ما را [[دوست]] داشته که آن را به جانب ما [[نقل]] داده است در این کوه هر نوع درخت خوراکی وجود دارد و محل آن شخص [[غائب]] است که دو بار [[غائب]] می‌‌شود، محل [[امن]] خوبی است<ref>{{متن حدیث|تَرَى هَذَا الْجَبَلَ؟ هَذَا جَبَلٌ يُدْعَى رَضْوَى مِنْ جِبَالِ فَارِسَ...}}</ref>؛ برای [[صاحب]] این امر ([[امام عصر]]) در آن کوه [[دو غیبت]] وجود دارد: یکی کوتاه و دیگری طولانی<ref>{{متن حدیث|أَمَا إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ فِيهِ غَيْبَتَيْنِ وَاحِدَةٌ قَصِيرَةٌ وَ الْأُخْرَى طَوِيلَةٌ}}؛ غیبت، طوسی، ص۱۰۳؛ غیبت نعمانی، ص۱۶۳.</ref>.
+::::::[[ابوعبدالله نعمانی]] در [[کتاب الغیبة]] به [[سند]] خود [[روایت]] کرده از [[اسماعیل بن جابر]] که گفت: [[حضرت باقر]]{{ع}} فرمود: "برای [[صاحب]] این امر ([[حضرت قائم]]) در بعضی از این شعب‌ها غیبتی است (اشاره به جانب [[ذی طوی]] فرمود) تا موقعی که زمان خروجش فرا رسد، شخصی از [[دوستان]] که در [[خدمت]] اوست می‌‌آید و بعضی از یارانش را می‌‌بیند، می‌‌گوید شما در اینجا چند نفر هستید؟ می‌‌گویند: حدود [[چهل]] مرد، می‌‌گوید: چه حالی پیدا خواهید کرد اگر صاحبتان را ببینید؟ می‌‌گویند: قسم به [[خدا]] اگر او خواسته باشد ما را در این کوه‌ها ببرد و جا بدهد البته که ما در خدمتش هستیم و اطاعتش می‌کنیم"<ref>{{متن حدیث|يَكُونُ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَيْبَةٌ فِي بَعْضِ هَذِهِ الشِّعَابِ وَ أَوْمَأَ بِيَدِهِ إِلَى نَاحِيَةِ ذِي طُوًى حَتَّى إِذَا كَانَ قَبْلَ خُرُوجِهِ أَتَى الْمَوْلَى الَّذِي كَانَ مَعَهُ حَتَّى يَلْقَى بَعْضَ أَصْحَابِهِ فَيَقُولُ كَمْ أَنْتُمْ هَاهُنَا فَيَقُولُونَ: نَحْوٌ مِنْ أَرْبَعِينَ رَجُلًا، فَيَقُولُ: كَيْفَ أَنْتُمْ لَوْ رَأَيْتُمْ صَاحِبَكُمْ؟ فَيَقُولُونَ: وَ اللَّهِ لَوْ نَاوَى بِنَا الْجِبَالُ لَنَاوَيْنَاهَا مَعَهُ}}؛ غیبت، نعمانی، ص۱۸۲ - چاپ صدوق.</ref>. و همچنین در باب دیگر از [[ابی‌بصیر]] [[روایت]] کرده که گفت: [[امام باقر]]{{ع}} فرمود: "[[حضرت قائم]] از گردنه [[کوه ذی طوی]] همراه با عده‌ای به تعداد اهل [[بدر]] (۳۱۳) مرد فرود می‌‌آید و به [[حجرالاسود]] تکیه می‌‌زند و آن پرچمی را که بایستی بر تمام [[دنیا]] [[پیروز]] شود به اهتزاز در می‌‌آورد"<ref>{{متن حدیث|أَنَّ الْقَائِمَ يَهْبِطُ مِنْ ثَنِيَّةِ ذِي طُوًى فِي عِدَّةِ أَهْلِ بَدْرٍ ثَلَاثِمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا حَتَّى يُسْنِدَ ظَهْرَهُ إِلَى الْحَجَرِ الْأَسْوَدِ وَ يَهُزُّ الرَّايَةَ الْغَالِبَةَ}}؛ غیبت، نعمانی، ص۳۱۵.</ref>. و در معجم البلدان ذوطوی به ضم اول اسم محلی در [[مکه]] است.
+::::::پس با توجه به این سه [[حدیث]] اخیر معنی این فقره در [[دعای ندبه]] {{متن حدیث|أَ بِرَضْوَى أَمْ غَيْرِهَا أَمْ ذِي طُوًى}} نیز روشن می‌‌گردد و جمع بین آن دو چنین می‌‌شود که احتمالاً مقر آن [[حضرت]] ابتدا در [[کوه رضوی]] و اواخر [[غیبت]] و نزدیک [[ظهور]] [[ذی‌طوی]] است و نیز این جمله هیچ دلالتی بر اینکه این دو مکان، یا یکی از آنها، اقامتگاه دائمی آن [[حضرت]] است، ندارد و نیز معلوم می‌‌شود چرا [[شیعیان]] با [[خواندن]] [[دعای ندبه]] به سراغ [[حضرت مهدی]]{{ع}} در [[ذی طوی]] و [[کوه رضوی]] می‌‌گردند، پس اینکه [[کیسانیه]] [[کوه رضوی]] را مقر [[محمد حنفیه]] [[امام زمان]] خود می‌‌دانند، به اصالت [[دعای ندبه]] خدشه وارد نمی‌کند، بلکه [[شاهد]] و مؤید خوبی است بر صحت احادیثی که مقر آن [[حضرت]] را در [[کوه رضوی]] معرفی می‌‌کند و چه بسا کسانی از آنها در [[اخبار]] [[مهدی]]{{ع}} دیده‌اند که در دوران غیبتش محل او [[کوه رضوی]] است و آن را برای [[صاحب]] خود [[محمد حنفیه]] اضافه کرده‌اند، زیرا منشأ هر [[شبهه]]، مطلب حقی است که بی‌جا به کار می‌‌برند<ref>در این‌باره به مقاله عالمانه علامه شیخ محمد تقی شوشتری که در پاسخ مرحوم دکتر شریعتی نوشته است، مراجعه شود. (شخصیت و اندیشه دکتر علی شریعتی، به کوشش جعفر سعیدی، از ص۶۴ تا ۶۹).</ref>.
+::::::و همچنین اخباری که خبر می‌‌دهد آن [[حضرت]] همه‌جا حاضر می‌‌شود، مثل خبری که [[نعمانی]] در کتاب خود از [[سدیر صیرفی]] [[نقل]] کرده، منافاتی با آن اخباری که گفته شد، ندارد؛ زیرا آن [[حضرت]]، [[ انسان]] است، هم اسکان دارد و هم سیر و سیاحت و هر کدام در وقتی جداگانه وگرنه کسی که همیشه در همه‌جا بوده و مکان نداشته باشد، تنها ذات [[اقدس]] [[حضرت]] احدیت می‌‌باشد. [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: برای [[صاحب]] این امر، خانه‌ای است که به آن بیت‌الحمد گفته می‌‌شود در آن [[خانه]] چراغی است که از روز ولادت آن [[حضرت]] روشن است این چراغ همچنان روشن است تا روزی که به [[شمشیر]] [[قیام]] نماید<ref>غیبت نعمانی، ص۱۲۶.</ref>.
+::::::آری، همین مطالب از فقرات [[دعای ندبه]] نیز استفاده می‌‌شود آنجا که می‌‌خوانیم: {{متن حدیث|لَيْتَ شَعْرِي أَيْنَ اسْتَقَرَّتْ بِكَ النَّوَى بَلْ أَيُّ أَرْضٍ تُقِلُّكَ أَوْ ثَرَى أَ بِرَضْوَى أَمْ غَيْرِهَا أَمْ ذِي طُوًى}}"<ref>کاش می‌‌دانستم که کجا [[دل‌ها]] به [[ظهور]] تو قرار و آرام خواهد یافت، آیا در کدامین سرزمین اقامت داری در [[زمین]] [[رضوی]] یا غیر آن در دیار [[ذی طوی]] متمکن گردیده‌ای؟"</ref>.
+::::::بعضی از عبارات دعای [[شریف]] [[ندبه]] دلالت دارد بر اینکه ایشان در بین [[مردم]] می‌‌باشند مثل این جمله:
+{{متن حدیث|بِنَفْسِي أَنْتَ مِنْ مُغَيَّبٍ لَمْ يَخْلُ مِنَّا، بِنَفْسِي أَنْتَ مِنْ نَازِحٍ مَا نَزَحَ عَنَّا}}<ref>جانم به قربانت! ای [[حقیقت]] پنهانی که از ما دور نیستی، و ای دور از وطن که کنار از ما نیستی</ref>.
+::::::پس، از مجموع روایاتی که در این‌باره وارد شده معلوم می‌‌شود که محل سکونت آن [[حضرت]] معین نشده و به طور ناشناس در بین [[مردم]] [[زندگی]] می‌‌کند، در موسم [[حج]] حاضر می‌‌شود و در [[اعمال]] [[حج]] شرکت می‌‌جوید، او [[مردم]] را می‌‌شناسد اما [[مردم]] او را نمی‌شناسند، و طبق بعضی نقل‌ها بیشتر محل آمد و رفت و تردد آن [[حضرت]] در [[مکه]] و [[مدینه]] و [[عتبات عالیات]] و سایر [[اماکن مقدسه]] می‌‌باشد، و از مواضع دیگر استفاده می‌‌شود که او در هر کجاست، محل او مانند خودش از انظار مخفی و [[پنهان]] است و کسی او و مکانش را نمی‌بیند. چنان‌که علمای [[عامه]] درباره [[بهشت]] شداد چنین عقیده‌ای دارند. و نیز از بررسی [[روایات]] استفاده می‌‌شود که [[امام عصر]]{{ع}} در محل اقامت خود تنها نیست بلکه عده‌ای از [[اوتاد]] در محضر آن [[حضرت]] هستند که در این دوران [[عزلت]]، [[وسیله]] رفع غبار [[غربت]] از چهره آن وجود [[مبارک]] می‌‌باشند، [[امام صادق]]{{ع}} تعداد آنان را سی نفر فرموده‌اند<ref>غیبت شیخ طوسی، ص۱۰۲؛ نعمانی، ص۹۹.</ref>.
+::::::[[مرحوم مجلسی]] در ذیل همین [[روایت]] می‌‌گوید: این [[روایت]] دلالت می‌کند بر اینکه همواره سی تن از [[شیعیان]] و [[نزدیکان]] در حضور آن بزرگوار هستند که هرگاه یکی از آنها از [[دنیا]] رفت کسی دیگر جای او را پر می‌‌کند<ref>بحار، ج۵۲، ص۱۵۷-۱۵۸.</ref>.
+::::::مرحوم [[محدث نوری]] می‌‌گوید: اگر مقدر نباشد که این سی نفر چون [[امام زمان]] از [[عمر طولانی]] برخوردار باشند، لازم است که در هر قرنی عوض بشوند و افراد جدیدی جای آنها را بگیرند، به هرحال در هر قرنی ۳۰ نفر از [[مؤمنان]] [[پرهیزکار]] [[سعادت]] [[همنشینی]] آن ‌‌حضرت را دارند<ref>جنة المأوی به نقل بحار، ج۵۳، ص۳۲۰.</ref>.
+::::::[[امام صادق]]{{ع}} می‌فرماید: در [[غیبت کبری]] کسی از اقامتگاه [[امام]]{{ع}} اطلاع ندارد به جز [[خواص]] [[شیعیان]]<ref>کلینی، کافی، ج۱، ص۲۴۰؛ غیبت نعمانی، ص۸۹؛ بحار، ج۵۲، ص۱۵۵.</ref>. و در [[حدیثی]] دیگر فرمود: به جز خدمتکاری که متصدی امور آن [[حضرت]] است<ref>غیبت نعمانی، ص۸۹.</ref>.
+::::::پس از این [[روایات]] استفاده می‌‌شود که [[حضرت ولی عصر]]{{ع}} در [[دوران غیبت کبری]] تنها نیستند، بلکه جمعی از [[اولیاء]] و [[صلحاء]] و خدمتگزاران در حضور آن [[حضرت]] می‌‌باشند»<ref>[[داوود الهامی|الهامی، داوود]]، [[آخرین امید (کتاب)|آخرین امید]]، ص ۳۵۴-۳۶۳</ref>.
 {{پایان جمع شدن}}