حکمت در اخلاق اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

*انسان‌های غیر مهذب از [[حکمت]] بهره‌ای نمی‌برند. بروز رفتارهایی که [[شرع]] [[مقدس]]، ما را از آن بازداشته، همان‌طور که [[نشانه]] [[ناپاکی]] نفس از [[رذیلت‌های اخلاقی]] است، در تعامل با نفس موب [[استحکام]] ریشه‌ای [[ناپاکی]] در [[جان آدمی]] نیز می‌شود. [[قرآن کریم]] می‌فرماید: {{متن قرآن|كَلَّا بَلْ رَانَ عَلَى قُلُوبِهِمْ مَا كَانُوا يَكْسِبُونَ}}<ref>«نه چنین است؛ بلکه آنچه می‌کرده‌اند بر دل‌هاشان زنگار بسته است» سوره مطففین، آیه ۱۴.</ref>.

*[[رسول خدا]]{{صل}} می‌فرمود: "گاهی [[بنده]] گناهی می‌کند و به خاطر آن دانشی را که پیش‌تر فراگرفته، فراموش می‌کند"<ref>{{متن حدیث| إِنَّ اَلْعَبْدَ لَيُذْنِبُ اَلذَّنْبَ فَيَنْسَى بِهِ اَلْعِلْمَ اَلَّذِي كَانَ قَدْ عَلِمَهُ }}؛ احمد بن فهد حلی، عدة الداعی، ص۱۹۷.</ref>. طبق [[حدیث]] دیگری که از آن [[حضرت]] [[نقل]] شده، [[گناه]] پی در پی یکی از عوامل [[مرگ]] [[قلب]] [[انسان]] است<ref>علی بن حسین صدوق، خصال، ص۲۲۸.</ref>.

*از استغفارهای [[امامان]]{{ع}} نیز استفاده می‌شود که برخی [[گناهان]] موجب [[مرگ]] [[قلب]] می‌شوند و به طور کلی باب [[حکمت]] را به روی [[انسان]] می‌بندند. یکی از چیزهایی که [[علی]]{{ع}} به خاطر آن از [[خدا]] طلب [[آمرزش]] می‌کرد، [[گناهان]] کشنده [[قلب]] است: "خدایا من از تو پوزش می‌خواهم به خاطر هر گناهی که [[قلب]] را می‌میراند"<ref>{{متن حدیث|اَللَّهُمَّ أَنِّي أَسْتَغْفِرُكَ لِكُلِّ ذَنْبٍ يُمِيتُ اَلْقَلْبَ}}؛ محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج۸۴، ص۳۳۴. </ref>.

*علاوه بر این، عناوين عام دیگری مثل [[اسراف]]، [[ظلم]] و [[فسق]] و [[تعدی]] که بر [[گناه]] و [[تجاوز]] از حدود الاهی دلالت دارند، در [[قرآن کریم]] از موانع [[هدایت]] پذیری و [[گمراهی]] به شمار آمده‌اند از جمله می‌فرماید: {{متن قرآن|يُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الْآخِرَةِ وَيُضِلُّ اللَّهُ الظَّالِمِينَ}}<ref>«خداوند، مؤمنان را در زندگی این جهان و جهان واپسین با گفتار استوار پا برجا می‌دارد و خداوند ستمگران را بیراه می‌گذارد و خداوند هر چه بخواهد انجام می‌دهد» سوره ابراهیم، آیه ۲۷.</ref>

*[[تجاوز]] از حدود الاهی سبب بسته شدن [[دل]] به روی حقایق و [[معارف]] است. [[قرآن کریم]] می‌فرماید: {{متن قرآن|كَذَلِكَ نَطْبَعُ عَلَى قُلُوبِ الْمُعْتَدِينَ}}<ref>«بدین‌گونه بر دل تجاوزگران مهر می‌نهیم» سوره یونس، آیه ۷۴.</ref>.

*در [[منابع اهل سنت]] از [[رسول خدا]]{{صل}} [[روایت]] شده است: "مهر زننده (طابع) به یکی از ستون‌های [[عرش]] وابسته است، هنگامی که [[حرمت]] شکسته می‌شود و [[گناه]] اتفاق میافتد و [[پروردگار]] [[نافرمانی]] می‌شود، [[خداوند]] او را می‌فرستد تا بر [[قلب]] [[گناهکار]] مهر بزند بعد از آن چیزی نمی‌فهمد<ref>عبدالرحمان بن ابی‌بکر سیوطی، الجامع الصغیر، ج۲، ص۱۴۰.</ref>.

*در [[روایت]] دیگری از آن [[حضرت]] آمده است: وقتی رحم [[شکایت]] کند و [[معصیت]] عملی شود و بر [[خدا]] [[جسارت]] کنند، [[خداوند]] مهر زننده را می‌فرستد<ref>علی بن ابی‌بکر هیثمی، مجمع الزوائد، ج۷، ص۲۶۹.</ref>.

*به نظر می‌رسد منظور از مهرزننده در این سخن [[شریف]]، تأثیر [[تکوینی]] [[گناه]] است. [[فسق]] که در [[قرآن کریم]] به معنی تمرد و [[خروج]] از [[طاعت خدا]]<ref>محمد بن حسن طوسی، التبیان، ج۱، ص۳۶۵ و ج۳، ص۴۸۹؛ عبدالله بن عمر بیضاوی، انوار التنزیل واسرار التأویل (تفسیر بیضاوی)، ج۳، ص۴۳۶.</ref> استعمال شده و با [[ظلم]] مترادف است<ref>محمد بن عمر رازی، تفسیر کبیر، ج۲، ص۹۱؛ ابوحیان، البحر المحیط، ج۱، ص۳۸۷.</ref>؛ نیز [[مانع]] [[هدایت]] و راهیابی [[انسان]] است. [[قرآن کریم]] می‌فرماید: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ}}<ref>«برای آنان برابر است چه برایشان آمرزش بخواهی چه نخواهی هرگز خداوند آنان را نمی‌آمرزد؛ بی‌گمان خداوند نافرمانان را راهنمایی نمی‌کند» سوره منافقون، آیه ۶.</ref>.

*[[اسراف]] نیز که در [[قرآن کریم]] به معنی [[معصیت]] و [[تجاوز]] از حدود الاهی به کار آمده<ref>محمد بن حسن طوسی، التبیان، ج۹، ص۷۳؛ فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان، ج۸، ص۴۳۸.</ref>، موجب [[ضلالت]] و [[گمراهی]] و [[مانع]] [[هدایت]] و رهیابی شمرده شده است. [[قرآن کریم]] می‌فرماید: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ كَذَّابٌ}}<ref>«بی‌گمان خداوند کسی را که گزافکاری بسیار دروغگوست راهنمایی نمی‌کند» سوره غافر، آیه ۲۸.</ref>.

*و می‌فرماید: {{متن قرآن|كَذَلِكَ يُضِلُّ اللَّهُ مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ مُرْتَابٌ}}<ref>«بدین‌گونه خداوند کسی را که گزافکاری بدگمان است در گمراهی می‌نهد» سوره غافر، آیه ۳۴.</ref>.

*علاوه بر آنچه [[گذشت]]، برخی رفتارهای خاص نیز در [[روایات]] به عنوان [[مانع]] [[حکمت]] شمرده

شده‌اند، که از آن جمله می‌توان [[بیهودگی]]، شراب‌خواری، [[پرخوری]] و مجالست با [[ثروتمندان]] را نام برد.

*[[امام علی بن ابی طالب]]{{ع}} می‌فرماید: "هرکس [[لهو]] و بیهودگی‌اش زیاد شود، احمق می‌شود"<ref>{{متن حدیث|مَنْ كَثُرَ لَهْوُهُ اُسْتُحْمِقَ}}؛ على بن محمد لیثی واسطی، عیون الحکم والمواعظ، ص۴۳۰.</ref>.

*یکی از مصداق‌های بارز [[بیهودگی]]، [[خنده]] فراوان است که در [[روایات]] از عوامل [[مرگ]] [[قلب]] شمرده شده است.

*[[رسول خدا]]{{صل}} می‌فرماید: "از [[خنده]] فراوان بپرهیز که [[قلب]] را می‌میراند"<ref>{{متن حدیث|إِيَّاكَ وَ كَثْرَةَ اَلضَّحِكِ فَإِنَّهُ يُمِيتُ اَلْقَلْبَ}}؛ علی بن حسین صدوق، معانی الأخبار، ص۳۳۵؛ علی بن حسین صدوق، خصال، ص۵۲۶.</ref>.

*توجه به این نکته ضروری است که منظور از [[خنده]] در این سخن، [[خوش‌رویی]] و [[نشاط]] و [[شادمانی]] نیست؛ خنده‌ای موجب [[مرگ]] [[قلب]] است که مصداق [[بیهوده]] کاری و از حد متعارف خارج باشد.

#'''[[پرخوری]]:''' [[پرخوری]] یکی از رفتارهای ناشایست و در عین حال شایع است. به همین [[دلیل]] در [[اخلاق اسلامی]] مورد توجه ویژه قرار گرفته و آثار [[سوء]] آن به تفصیل [[یادآوری]] شده است. از مهم‌ترین پیامدهای. [[رسول]] [[پرخوری]]، بسته شدن مجاری [[فهم]] و [[درک]] [[انسان]] و [[خاموشی]] چراغ [[حکمت]] در وجود [[آدمی]] است. [[رسول خدا]]{{صل}} می‌فرماید: "[[پرخوری]] نکنید که [[نور]] [[معرفت]] در قلوب‌تان خاموش می‌شود"<ref>{{متن حدیث|لاَ تَشْبَعُوا فَيُطْفَأَ نُورُ اَلْمَعْرِفَةِ مِنْ قُلُوبِكُمْ}}؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ص۴۵۷؛ میرزا حسین بن محمدتقی نوری، مستدرک الوسائل، ج۱۶، ص۲۱۸؛ طبرسی، مکارم الاخلاق، ص۱۵۰.</ref>. و می‌فرماید: "پرخوری نکنید که [[نور]] [[حکمت]] در سینه‌هاتان خاموش می‌شود"<ref>{{متن حدیث|لا تشبعوا فيطفأ نور الحكمة من صدوركم}}؛ متقی هندی، کنزالعمال ج۱۵، ص۸۷۵.</ref>.

#'''[[هم‌نشینی]] با [[ثروتمندان]]:''' "[[هم‌نشینی]] با [[ثروتمندان]] از عوامل و اسباب [[دنیا دوستی]] است.[[رسول خدا]]{{صل}} فرموده است: کسی که با [[ثروتمندان]] [[هم‌نشینی]] کند، [[خداوند]] [[محبت]] و [[شوق]] به [[دنیا]] را در قلبش می‌افزاید و هر کس با [[فقیران]] [[همنشینی]] کند، [[شکر]] و [[رضایت]] را بهره می‌برد <ref>شهید ثانی، منیة المرید، ص۱۲۳.</ref>.

*به همین [[دلیل]] [[همنشینی]] با [[اغنیا]]، از عوامل [[مرگ]] [[قلب]] شمرده شده است<ref>محمد بن یعقوب کلینی، کافی، ج۲، ص۶۴۱؛ حسن بن علی ابن‌شعبه حرانی، تحف العقول عن آل الرسول، ص۵۱.</ref>. [[رسول خدا]]{{صل}} می‌فرماید: "[[هم‌نشینی]] با [[ثروتمندان]] [[قلب]] را می‌میراند"<ref>{{متن حدیث|الجلوس مع الاغنیا یمیت القلب}}؛ سید عبدالله جزائری، التفحة السنیة، ص۳۳۱.</ref><ref>[[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱ (کتاب)|اخلاق الاهی]]، ج۱،ص۳۰۱-۳۰۵.</ref>.