عدالت اجتماعی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۲۷ اکتبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۲:۳۵
، ۲۷ اکتبر ۲۰۲۰←مبانی عدالت اجتماعی
خط ۴۹: | خط ۴۹: | ||
#'''[[تساوی]] ذاتی [[انسانها]]''': یکی دیگر از مهمترین مبانی [[عدالت اجتماعی]]، اشتراک افراد [[جامعه]] از لحاظ [[شرافت]] و [[مقام]] [[انسانی]] است. [[پیامبر اکرم]]{{صل}} فرماید: {{متن حدیث|النَّاسُ سَوَاءٌ كَأَسْنَانِ الْمُشْطِ}}<ref>نهج الفصاحه، ص۴۸۴، ح۳۱۴۹.</ref> ([[مردم]] چونان دندانه شانه برابرند). [[امام خمینی]] از اصل [[اعتقادی]] "[[توحید]]" این نتیجه را حاصل میدانند که همه [[انسانها]] در پیشگاه [[خداوند متعال]] یکساناند و تنها امتیاز [[فرد]] نسبت به [[فرد]] دیگر، بر معیار و قاعده [[تقوی]] و [[پاکی]] از [[انحراف]] و خطاست. بنابراین با هر چیزی که [[برابری]] را در [[جامعه]] مخدوش میسازد و امتیازات پوچ و بیمحتوا را در [[جامعه]] [[حاکم]] میسازد، باید [[مبارزه]] کرد<ref>صحیفه امام، ج۵، ص۳۸۸.</ref>. [[امام خمینی]] در بیان دیگر به این نکته اشاره میکند که [[اسلام]] تمام [[تبعیضها]] را محکوم کرده و در [[پناه]] [[جمهوری اسلامی]]، [[حق]] [[اداره امور]] داخلی و رفع هرگونه [[تبعیض]] [[فرهنگی]]، [[اقتصادی]] و [[سیاسی]]، متعلق به تمام قشرهای [[ملت]] میباشد<ref>صحیفه امام، ج۱۱، ص۵۶.</ref>. | #'''[[تساوی]] ذاتی [[انسانها]]''': یکی دیگر از مهمترین مبانی [[عدالت اجتماعی]]، اشتراک افراد [[جامعه]] از لحاظ [[شرافت]] و [[مقام]] [[انسانی]] است. [[پیامبر اکرم]]{{صل}} فرماید: {{متن حدیث|النَّاسُ سَوَاءٌ كَأَسْنَانِ الْمُشْطِ}}<ref>نهج الفصاحه، ص۴۸۴، ح۳۱۴۹.</ref> ([[مردم]] چونان دندانه شانه برابرند). [[امام خمینی]] از اصل [[اعتقادی]] "[[توحید]]" این نتیجه را حاصل میدانند که همه [[انسانها]] در پیشگاه [[خداوند متعال]] یکساناند و تنها امتیاز [[فرد]] نسبت به [[فرد]] دیگر، بر معیار و قاعده [[تقوی]] و [[پاکی]] از [[انحراف]] و خطاست. بنابراین با هر چیزی که [[برابری]] را در [[جامعه]] مخدوش میسازد و امتیازات پوچ و بیمحتوا را در [[جامعه]] [[حاکم]] میسازد، باید [[مبارزه]] کرد<ref>صحیفه امام، ج۵، ص۳۸۸.</ref>. [[امام خمینی]] در بیان دیگر به این نکته اشاره میکند که [[اسلام]] تمام [[تبعیضها]] را محکوم کرده و در [[پناه]] [[جمهوری اسلامی]]، [[حق]] [[اداره امور]] داخلی و رفع هرگونه [[تبعیض]] [[فرهنگی]]، [[اقتصادی]] و [[سیاسی]]، متعلق به تمام قشرهای [[ملت]] میباشد<ref>صحیفه امام، ج۱۱، ص۵۶.</ref>. | ||
#'''[[یقین]] داشتن به [[آرمان]] [[عدالت]] و [[تدبیر]] عملی''': بیتردید در ورای هر عملی، [[فکر]] و [[اندیشه]] و سپس عنصر [[یقین]] و باورمندی به آن نهفته است. [[ایمان]] و [[یقین]] داشتن، لازمه تحقق و [[ظهور]] و بروز هر عملی است. [[پیامبر]]{{صل}} میفرماید: {{متن حدیث|الْإِيمَانُ وَ الْعَمَلُ قَرِينَانِ لَا يَصْلُحُ كُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا إِلَّا مَعَ صَاحِبِهِ}}<ref>نهج الفصاحه، ص۳۶۹، ح۱۰۷۱.</ref> ([[ایمان]] [باورمندی] و عمل همراه هماند؛ هیچ یک بدون دیگری [[درستی]] و [[صلاح]] نمیپذیرد). بر طبق همین اصل مهم میتوان گفت [[ایمان راستین]] و [[یقین]] داشتن به [[نیک]] بودن [[عدالت]] و آثار [[مبارک]] آن، [[فرد]] و [[جامعه]] را خواستار و آماده [[پذیرش]] [[عدالت]] میسازد. ثمره [[تعقل]] و [[باور]] صادقانه [[عدالت]]، [[شکوفایی]] [[اراده]] و [[همت]] و [[پشتکار]] نیروی [[انسانی]] است، تا عدالتی را که توسط [[فکر]] و [[اندیشه]] صحیح بدان راهبری شده و با عمق وجود خود به [[نیک]] و خیر بودن [[عدالت]] [[ایمان]] آورده است، اکنون به مرحله [[اجرا]] گذاشته و در [[زندگی فردی]] و [[اجتماعی]] خود آن را پیاده سازد. [[امام خمینی]] نقش [[باورها]] را در [[شکوفایی]] ارادهها بسیار مهم توصیف میکند و [[معتقد]] است در وهله اول باید [[باور]] کنیم که میتوانیم. وقتی این [[باور]] شکل گرفت، [[اراده]] میکنیم و زمانی که این [[اراده]] در ملتی پیدا شد، همگان به فعالیت و تکاپو میافتند<ref>صحیفه امام، ج۱۴، ص۱۱۷.</ref><ref>[[سلیمان خاکبان|خاکبان، سلیمان]]، [[رقیه یوسفی|یوسفی، رقیه]]، [[عدالت اسلامی (مقاله)|"عدالت اسلامی"]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]</ref>. | #'''[[یقین]] داشتن به [[آرمان]] [[عدالت]] و [[تدبیر]] عملی''': بیتردید در ورای هر عملی، [[فکر]] و [[اندیشه]] و سپس عنصر [[یقین]] و باورمندی به آن نهفته است. [[ایمان]] و [[یقین]] داشتن، لازمه تحقق و [[ظهور]] و بروز هر عملی است. [[پیامبر]]{{صل}} میفرماید: {{متن حدیث|الْإِيمَانُ وَ الْعَمَلُ قَرِينَانِ لَا يَصْلُحُ كُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا إِلَّا مَعَ صَاحِبِهِ}}<ref>نهج الفصاحه، ص۳۶۹، ح۱۰۷۱.</ref> ([[ایمان]] [باورمندی] و عمل همراه هماند؛ هیچ یک بدون دیگری [[درستی]] و [[صلاح]] نمیپذیرد). بر طبق همین اصل مهم میتوان گفت [[ایمان راستین]] و [[یقین]] داشتن به [[نیک]] بودن [[عدالت]] و آثار [[مبارک]] آن، [[فرد]] و [[جامعه]] را خواستار و آماده [[پذیرش]] [[عدالت]] میسازد. ثمره [[تعقل]] و [[باور]] صادقانه [[عدالت]]، [[شکوفایی]] [[اراده]] و [[همت]] و [[پشتکار]] نیروی [[انسانی]] است، تا عدالتی را که توسط [[فکر]] و [[اندیشه]] صحیح بدان راهبری شده و با عمق وجود خود به [[نیک]] و خیر بودن [[عدالت]] [[ایمان]] آورده است، اکنون به مرحله [[اجرا]] گذاشته و در [[زندگی فردی]] و [[اجتماعی]] خود آن را پیاده سازد. [[امام خمینی]] نقش [[باورها]] را در [[شکوفایی]] ارادهها بسیار مهم توصیف میکند و [[معتقد]] است در وهله اول باید [[باور]] کنیم که میتوانیم. وقتی این [[باور]] شکل گرفت، [[اراده]] میکنیم و زمانی که این [[اراده]] در ملتی پیدا شد، همگان به فعالیت و تکاپو میافتند<ref>صحیفه امام، ج۱۴، ص۱۱۷.</ref><ref>[[سلیمان خاکبان|خاکبان، سلیمان]]، [[رقیه یوسفی|یوسفی، رقیه]]، [[عدالت اسلامی (مقاله)|"عدالت اسلامی"]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]</ref>. | ||
====مبانی عدالت اجتماعی از دیدگاه [[سید علی حسینی خامنهای|آیتالله خامنهای]]==== | |||
*[[عدالت اجتماعی]] در دستگاه [[معرفتی]] [[سید علی حسینی خامنهای|آیتالله خامنهای]] بر [[مبانی دینی]] و [[عقلانی]] شکل گرفته است. این مبانی بر اساس [[خلقت]] [[نظام هستی]] قابل [[تأمل]] است. [[خلقت]] کائنات بر مبنای [[عدل]] بوده است و [[احکام دینی]] بر محوریت [[عدل]] [[ابلاغ]] شده است. بی تردید [[عدالت حاکم]] بر [[جهان]] با [[تفکر]] [[دینی]] و [[عقلانی]] قابل [[دفاع]] است. ایشان از [[دین]]، [[اخلاق]]، [[عقلانیت]]، [[بعثت پیامبران]] و... به عنوان مبانی [[عدالت اجتماعی]] یاد کردهاند. [[قرآن کریم]] در [[آیات]] متعددی به موضوع [[حق]] در [[عالم هستی]] پرداخته است که در اینجا به برخی از [[آیات]] اشاره میشود: {{متن قرآن|مَا خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا إِلَّا بِالْحَقِّ}}<ref>«و ما آسمانها و زمین و آنچه را میان آنهاست جز راستین نیافریدیم» سوره حجر، آیه ۸۵.</ref>. و در [[آیه]] دیگر {{متن قرآن|خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بِالْحَقِّ}}<ref>«و اوست آن کس که آسمانها و زمین را به درستی آفرید» سوره انعام، آیه ۷۳.</ref>. و باز در دو [[آیه]] دیگر: {{متن قرآن|خَلَقَ الله السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بِالْحَقِّ}}<ref>«خداوند آسمانها و زمین را راستین آفرید» سوره عنکبوت، آیه ۴۴.</ref>، {{متن قرآن|مَا خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا إِلَّا بِالْحَقِّ}}<ref>«و ما آسمانها و زمین و آنچه را میان آنهاست جز راستین نیافریدیم» سوره حجر، آیه ۸۵.</ref>، {{متن قرآن|مَا خَلَقْنَاهُمَا إِلَّا بِالْحَقِّ}}<ref>«ما آن دو را جز به حقّ نیافریدهایم ولی بیشتر آنان نمیدانند» سوره دخان، آیه ۳۹.</ref>. [[رهبر]] فرزانه [[انقلاب]] به استناد [[آیات]] مذکور در بیان مفهوم [[حق]] میفرمایند: "[[حق]] یعنی آن قرارِ حقیقیِ عالمِ وجود. همان که [[خدا]] آن چنان [[آفریده]] است که باید باشد. همان که محصول [[حکمت الهی]] است و باید چنان باشد و چنان [[سیر]] کند که [[مطابق واقع]] و [[حکمت الهی]] باشد. از این رو، حکایتِ [[حق]]، [[مطابق با واقع]] و قرار الهیِ [[صدق]]، و [[مخالف]] با واقع و قرار الهیِ [[کذب]] است که در بین گناهانِ فردیِ یک [[انسان]]، هیچ گناهی به [[عظمت]] آن نیست. در تعریف [[عدالت]] بیان شده است که قرار گرفتن هر چیزی سر جای خود، بنابراین میتوان گفت مبنای [[عدالت]]، [[حق]] است و برای همین مطابقت نعل به نعل است که [[حق]] و [[عدل]] با هم استعمال میشود هرجا که [[حق]] باشد [[عدالت]] آنجاست و هرجا [[عدالت]] باشد [[حق]] متبلور شده است. انفکاک [[حق]] از [[عدل]] امکان ندارد"<ref>حضرت آیت الله خامنهای، بیانات در دیدار رئیس، مسئولان و قضات «قوه قضائیه»، ۷/۴/۱۳۷۴.</ref>. | |||
*مطابق [[روایت]] [[معصوم]]{{ع}} {{متن حدیث|بِالْعَدْلِ قَامَتِ السَّمَوَاتُ وَ الْأَرْضُ}} [[قیام]] و قوام [[خلقت]] [[عالم هستی]] بر مبنای [[عدالت]] است. [[عدالت]] در بنیان عالم و [[آفرینش]] نقش اساسی دارد؛ [[سنت]] [[آفرینش]]، [[عدل]] است چون مبنای [[خلقت]] بر پایه [[عدل]] است، ضرورتاً [[نظام اجتماعی]] [[جامعه بشری]] نیز باید مبتنی بر [[عدالت]] باشد هر [[نظام اجتماعی]] اگر به دنبال این [[سنت]] طبیعی و [[قانون الهی]] [[آفرینش]] حرکت کرد، ماندگار و موفق و کامیاب است<ref>حضرت آیت الله خامنهای، بیانات در دیدار مسئولان قوه قضائیه، خانوادههای شهدای هفتم تیر و جمعی از قضات، ۷/۴/۱۳۸۰.</ref>. | |||
*[[سید علی حسینی خامنهای|آیتالله خامنهای]] به عنوان فردی دینشناس معتقدند: "در تمام آثار [[دینی]]، [[هدف]] و [[غایت]] برای حرکت [[جامعه اسلامی]]، [[تشکیل جامعه]] عادله است. راجع به [[امام زمان]] این همه اثر هست و در اغلب اینها گفته میشود که آن بزرگوار تشریف بیاورند تا این که [[جهان]] را پر از [[عدل]] کنند. بیش از آنچه که گفته شده "پر از [[دین حق]] کنند" گفته شده "پر از [[عدالت]] کنند". یعنی آنچه که در [[درجه]] اول مطرح است، "[[عدالت]]" است که باید انجام گیرد"<ref>حضرت آیت الله خامنهای، بیانات در دیدار «هیأت دولت» در آغاز کار دوره دوم ریاست جمهوری آقای هاشمی رفسنجانی، ۳/۶/۱۳۷۲.</ref>. [[سید علی حسینی خامنهای|آیتالله خامنهای]] بر این [[باور]] است که: [[عدالت اجتماعی]]، به مقدار زیادی وابسته به [[اخلاق]] میدانند هر چند بخش عمده آن مربوط به مقررا ت و [[قوانین]] [[جامعه]] است؛ ولی مقرارت بدون اینکه افراد از [[اخلاق الهی]] و [[اسلامی]] برخوردار باشند چندان کارساز نیست؛ چرا که در بسیاری موارد ممکن است [[قوانین]] و مقررات لازم برای احقاق [[حق]] و [[اجرای عدالت]] نباشد؛ در چنین شرایطی [[اخلاق]] میتواند امکان تحقق [[عدالت]] را فراهم آورد. [[سید علی حسینی خامنهای|آیتالله خامنهای]] در این خصوص میفرمایند امروز در [[جامعه]] ما هستند کسانی که درآمدهای زیادی دارند، حال یا تخصص آنها تخصص مورد نیازی است، یا افراد کمی آن تخصص را دارند. به هر [[دلیل]]، درآمدهای زیادی دارند. آیا این همه درآمد باید صرف خودشان شود؟ این [[اخلاق]] مادی و [[شیطانی]] است. به تعبیر درستتر، [[اخلاق]] حیوانی است. چرا که حیوان هر چه دارد برای خودش میخواهد. [[اخلاق]] [[انسانی]] و به خصوص [[اخلاق]] والای [[اسلامی]]، این طور [[حکم]] نمیکند. اقتضای [[اخلاق الهی]] [[حکم]] میکند به اندازه نیاز و [[ضرورت]] استفاده کنید؛ سپس به [[فکر]] دیگران باشید. در [[اخلاق اسلامی]] [[انسان]] [[مکلف]] به توجه برای [[همسایه]]، [[خویشاوند]] است. اگر امکان [[مالی]] دارد به [[فکر]] ساخت فضاهای [[آموزشی]]، رسیدگی به عقب افتادهها و معلولین جسمی و [[ذهنی]] باشند. بنابراین لحاظ مبنای [[اخلاقی]] یک [[فریضه]] است<ref>حضرت آیت الله خامنهای، بیانات در دیدار کارکنان «وزارت آموزش و پرورش»، «سازمان بهزیستی» و «سازمان تأمین اجتماعی»، ۲۳/۴/۱۳۷۲.</ref>. | |||
*[[سید علی حسینی خامنهای|آیتالله خامنهای]]، تمامی [[ظلمها]] و ستمهایی که در سطح [[دنیا]] توسط [[مستکبران]] در همه ابعاد [[اقتصادی]]، [[سیاسی]]، [[فرهنگی]]، معیشتی واقع میشود را ریشه در فقدان [[اخلاق]] در [[جامعه]] میدانند. ایشان معتقدند اگر در ریشه و پایه همه آنها دقت شود، یک عنصر [[سوء]] [[اخلاق]] وجود دارد. تربیتها و اخلاقهای غلط است که امروز ملتهایی را در [[دنیا]] دچار مصیبتهای بزرگ کرده است. ایشان در بررسی علت [[خوی]] استکباری [[رژیم]] [[آمریکا]] بیان میکنند همه اینها ریشه در [[اخلاق]] [[فاسد]]، ریاکاری و [[دروغگویی]] دارد. [[خوی]] استکباری که امروز [[رژیم]] ایالات متحده [[آمریکا]] دارد، در بن و بنیاد، یک مسأله [[اخلاقی]] است و ریشه [[اخلاقی]] دارد. [[استکبار]] هم یک امر [[اخلاقی]] است؛ یک [[اخلاق]] [[فاسد]] است. اگر بر مبنای [[اخلاق]] [[رفتار]] کنند با ملتهای [[دنیا]] این طور عمل نمیکردند<ref>حضرت آیت الله خامنهای، بیانات در دیدار کارکنان «وزارت آموزش و پرورش»، «سازمان بهزیستی» و «سازمان تأمین اجتماعی»، ۲۳/۴/۱۳۷۲.</ref>. | |||
*از مبانی [[عدالت اجتماعی]] میتوان به [[بعثت]] [[انبیاء الهی]] برای تأمین [[عدالت]] در [[جامعه بشری]] اشاره کرد. [[قرآن کریم]] در [[آیه]] {{متن قرآن|لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ}}<ref>«ما پیامبرانمان را با برهانها (ی روشن) فرستادیم و با آنان کتاب و ترازو فرو فرستادیم تا مردم به دادگری برخیزند» سوره حدید، آیه ۲۵.</ref> [[فلسفه]] [[قیام]] [[انبیاء]] را برپایی [[قسط]] که همان [[عدالت اجتماعی]] است بیان فرموده است<ref>حضرت آیت الله خامنهای، بیانات در دیدار کارگزاران، در روز «عید مبعث»، ۲۹/۹/۱۳۷۴.</ref>. [[سید علی حسینی خامنهای|آیتالله خامنهای]] در [[تبیین]] [[بعثت]] [[پیامبر اسلام]]{{صل}} میفرماید: "مسأله [[بعثت]]، یک [[حقیقت]] طبیعیِ این عالم و یک حالت قطعی و حتمی برای [[بشریت]] است. آن [[عدل]] و حقی که با [[بعثت]] [[خاتم الانبیاء]]{{صل}} در عالم مطرح شد، برای این نبود که جمعی از [[مردم]] در برههای از زمان، آن را قبول بکنند و بخش عظیمی از [[تاریخ]] [[بشر]] و [[انسانها]]، آن را نپذیرند؛ بلکه مطرح شد تاعالم و [[انسان]] را طبق پیشنهاد خود بسازد و [[بشریت]] و همه وجود را از این [[راه]] به کمال برساند و این خواهد شد؛ اگر نشود، [[نقض غرض]] خواهد بود"<ref>حضرت آیت الله خامنهای، بیانات در با قاریان چهل کشور جهان و جمعی از روشن ضمیران، در سالروز بعثت رسول اکرم{{صل}}، ۴/۱۲/۱۳۶۸.</ref><ref>[[محمد زارع قراملکی|زارع قراملکی، محمد]]، [[عدالت اسلامی (مقاله)|عدالت اسلامی]]، [[منظومه فکری آیتالله خامنهای (کتاب)|منظومه فکری آیتالله خامنهای]]</ref>. | |||
==ارکان [[عدالت اجتماعی]]== | ==ارکان [[عدالت اجتماعی]]== |