تقیه در فقه اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

*[[تقیه]] در لغت عبارت است از نگاه داشتن، [[پرهیز]] کردن و پنهان نمودن و در اصطلاح [[شرع]]، صیانت خویش از صدمه دیگری با ابراز همسویی با او در گفتار یا [[رفتار]] [[مخالف]][[ حق]]<ref>التقیة (شیخ انصاری)، ص۳۷؛ لسان العرب، واژه «وقی».</ref>؛ و به تعبیر برخی، پنهان کردن [[حق]] و پوشاندن [[اعتقاد]] به آن در برابر [[مخالفان]] به منظور [[تحفظ]] از زیان [[دینی]] و [[دنیایی]]<ref>تصحیح اعتقادات الإمامیة، ص۱۳۷.</ref>.

در [[تقیه]] بر خلاف [[نفاق]] - که موضوع آن پنهان کردن [[شرک]] و [[باطل]] و [[تظاهر]] به [[حق]] است - [[مؤمن]] به [[دلیل]] [[بیم]] از رسیدن ضرر به او از اظهار [[حقیقت]] خودداری می‌کند.[[ تقیه]] در [[حقیقت]] از یک سو، سپر [[دفاعی]] برای [[مؤمن]] جهت مصون ماندن از تعرض [[دشمن]] و [[تحفظ]] از خطرهایی همچون [[حبس]]، [[تبعید]]، [[قتل]] و [[محرومیت]] از [[حقوق]] قانونی است و از سوی دیگر، عامل [[حفظ وحدت]] و مانع پراکندگی [[مؤمنان]] است<ref>دانشنامه جهان اسلام، ج۷، ص۸۹۲.</ref>. لفظ [[تقیه]] بدین صورت در [[قرآن]] به کار نرفته، اما آیاتی چند متعرض مفهوم آن شده است. در [[روایات]] نیز اصطلاح [[تقیه]] کاربرد رایجی داشته و مفهوم و شرایط و آثار آن مطرح شده است<ref>وسائل الشیعة، ج۱۶، ص۲۰۳-۲۳۷.</ref>. در کتاب‌های مربوط به [[قواعد]] [[فقهی]] از [[تقیه]] به عنوان یک قاعده نام برده شده و برخی [[فقها]] رساله‌ای مستقل تحت عنوان "التقیه" تألیف کرده‌اند. علاوه بر آن از [[تقیه]] در باب‌هایی نظیر [[طهارت]]، [[صوم]] و [[حج]] به مناسبت سخن رفته است<ref>مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی ، [[فرهنگ فقه فارسی (کتاب)|فرهنگ فقه فارسی]]، ج2، ص584-588</ref>.

*در هر موردی که [[مؤمن]] برای [[حفظ جان]]، [[مال]] یا [[عِرض]] خود یا مؤمنی دیگر ناگزیر از پنهان داشتن [[حقیقت]] و اظهار گفتار یا [[رفتار]] [[مخالف]][[ حق]] باشد، به اندازه‌ای که دفع ضرر گردد [[تقیه]] [[واجب]] است. موارد زیر از این [[حکم]] استثنا شده است:

#'''[[عقل]]''': عقل [[آدمی]] [[حکم]] می‌‌کند [[انسان]] برای [[حفظ]] سرمایه‌ای مهم، با [[دولت]] جائری که برای [[حفظ قدرت]] خود از ارتکاب هیچ اقدامی ابا ندارد، [[مدارا]] کند. در صورت [[لزوم]] برای [[حفظ جان]]، [[مال]] و [[آبرو]] عقیده‌اش را پنهان کرده و در عمل مماشات نماید، مگر آنکه رعایت [[تقیه]] موجب [[فساد اجتماعی]] و [[سیاسی]] شده و جریان [[حق]] از سوی [[ستمگران]] در معرض نابودی قرار گیرد. ملاک [[حکم عقل]] و [[داوری]] عقلا بر جواز یا [[وجوب]] [[تقیه]] یا "قاعده اهم و مهم" است یا "قاعده دفع ضرر".[[ انسان]] برای [[مراقبت]] از امر اهمّی [[تقیه]] می‌کند یا برای دفع ضرر از خود یا گروهی که بدان تعلق دارد،[[ تقیه]] می‌‌نماید.

#'''[[سیره عقلا]]''': هرگاه [[انسان]] به خاطر ابراز [[عقیده]] یا [[انجام وظیفه]] خویش در معرض ضرر و خطر قطعی یا ظنی قرار گیرد و [[مفسده]] ضرر و خطر از [[مصلحت]] [[انجام وظیفه]] و ابراز و اظهار بیشتر باشد و [[انسان]] بتواند با [[کتمان]] و یا اظهارِ خلاف آن، ضرر و خطر را از خود دور کند، همه عقلا اجازه [[کتمان]] می‌‌دهند و حتی در بعضی از موارد آن را [[واجب]] می‌‌شمارند که این همان [[تقیه]] است<ref>قزوینی رازی، کتاب النقض، ص ۱۲۸.</ref>. وجود [[تقیه]] در میان [[اقوام]] و [[ملل]] گذشته و عدم تقبیح تقیه‌کنندگان از سوی عقلا، نشانه وجود چنین سیره‌ای در میان [[مردم]] است. [[آیات]] متعدد [[قرآن]] نیز این [[سیره]] را نشان می‌‌دهد. [[اصحاب کهف]] ابتدا با [[کتمان]] [[ایمان]] خود و سپس [[پناه]] بردن به [[غار]] خود را [[نجات]] دادند. چون امکان [[تقیه]] فراهم نبود و ایمانشان آشکار شده بود و جانشان در معرض خطر بود. [[قرآن]] [[اصحاب کهف]] را [[ستایش]] می‌‌کند. کسانی که در دربار [[دقیانوس]] دارای [[مقام]] و [[منصب]] [[سیاسی]] و [[اجتماعی]] بوده و از طبقات اعیان و اشراف زمان خود بودند،[[ ایمان]] خود را پنهان کرده و تنها در صورتی که ایمانشان آشکار شد، برای [[نجات]] [[جان]] و [[ایمان]] خود به [[غار]] [[پناهنده]] شدند. پس از [[بیداری]] هم باز دغدغه [[جان]] و [[ایمان]] خود را داشتند و به‌دنبال راهکاری بودند که با ورود به [[شهر]] شناخته نشوند<ref>{{متن قرآن|وَكَذَلِكَ بَعَثْنَاهُمْ لِيَتَسَاءَلُوا بَيْنَهُمْ قَالَ قَائِلٌ مِنْهُمْ كَمْ لَبِثْتُمْ قَالُوا لَبِثْنَا يَوْمًا أَوْ بَعْضَ يَوْمٍ قَالُوا رَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَا لَبِثْتُمْ فَابْعَثُوا أَحَدَكُمْ بِوَرِقِكُمْ هَذِهِ إِلَى الْمَدِينَةِ فَلْيَنْظُرْ أَيُّهَا أَزْكَى طَعَامًا فَلْيَأْتِكُمْ بِرِزْقٍ مِنْهُ وَلْيَتَلَطَّفْ وَلَا يُشْعِرَنَّ بِكُمْ أَحَدًا * إِنَّهُمْ إِنْ يَظْهَرُوا عَلَيْكُمْ يَرْجُمُوكُمْ أَوْ يُعِيدُوكُمْ فِي مِلَّتِهِمْ وَلَنْ تُفْلِحُوا إِذًا أَبَدًا}} «و بدین‌گونه ما آنان را (از خواب) برانگیختیم تا از هم باز پرسند؛ یکی از آنان گفت: چقدر درنگ داشته‌اید؟ گفتند: یک روز یا پاره‌ای از یک روز درنگ داشته‌ایم؛ گفتند: پروردگارتان از اندازه درنگی که داشته‌اید آگاه‌تر است؛ اکنون از خویش یک تن را با این درهمتان به شهر گسیل دارید که بنگرد کدام خوراک پاکیزه‌تر است تا برایتان از آن رزقی آورد و باید نرمی کند و کسی را از (بودن) شما نیاگاهاند * که آنان اگر بر شما دست یابند، سنگسارتان می‌کنند، یا به آیین خویش برمی‌گردانند و در آن صورت، هرگز، هیچ‌گاه رستگار نخواهید شد» سوره کهف، آیه ۱۹-۲۰.</ref>. [[مؤمن آل فرعون]] هم که ایمانش را [[کتمان]] کرده و در دربار [[فرعون]] [[خدمت]] می‌‌کرد، مورد [[ستایش]] [[قرآن]] قرار گرفته، وی با [[تقیه]] از [[فرصت]] استفاده کرده و در پی [[نجات]] [[جان]] یک [[انسان]] [[موحد]] [[مظلوم]] بود<ref>{{متن قرآن|وَقَالَ رَجُلٌ مُؤْمِنٌ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَكْتُمُ إِيمَانَهُ أَتَقْتُلُونَ رَجُلًا أَنْ يَقُولَ رَبِّيَ اللَّهُ وَقَدْ جَاءَكُمْ بِالْبَيِّنَاتِ مِنْ رَبِّكُمْ وَإِنْ يَكُ كَاذِبًا فَعَلَيْهِ كَذِبُهُ وَإِنْ يَكُ صَادِقًا يُصِبْكُمْ بَعْضُ الَّذِي يَعِدُكُمْ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ كَذَّابٌ}} «و مردی مؤمن از فرعونیان که ایمانش را پنهان می‌داشت گفت: آیا مردی را می‌کشید که می‌گوید: پروردگار من، خداوند است و برهان‌ها (ی روشن) برایتان از پروردگارتان آورده است؟ و اگر دروغگو باشد، دروغش به زیان خود اوست و اگر راستگو باشد برخی از آنچه به شما وعده می‌دهد بر سرتان خواهد آمد؛ بی‌گمان خداوند کسی را که گزافکاری بسیار دروغگوست راهنمایی نمی‌کند» سوره غافر، آیه ۲۸.</ref>.