ازدواج در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

خواستگاری، پیشنهاد برای [[تشکیل خانواده]]<ref>حقوق زن در دوران ازدواج چیست؟، ص‌۱۱.</ref> و از مستحبّات است <ref>جامع‌المقاصد، ج‌۱۲، ص‌۴۶.</ref> و به‌طور معمول از سوی مرد یا [[خانواده]] او صورت می‌گیرد. از برخی آیات استفاده می‌شود که خواستگاری از هر زنی، تحت هر شرایطی، روا نیست: {{متن قرآن|وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا عَرَّضْتُمْ بِهِ مِنْ خِطْبَةِ النِّسَاءِ أَوْ أَكْنَنْتُمْ فِي أَنْفُسِكُمْ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ سَتَذْكُرُونَهُنَّ وَلَكِنْ لَا تُوَاعِدُوهُنَّ سِرًّا إِلَّا أَنْ تَقُولُوا قَوْلًا مَعْرُوفًا وَلَا تَعْزِمُوا عُقْدَةَ النِّكَاحِ حَتَّى يَبْلُغَ الْكِتَابُ أَجَلَهُ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا فِي أَنْفُسِكُمْ فَاحْذَرُوهُ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَفُورٌ حَلِيمٌ}}<ref>«و در خواستگاری از زنان (شوی مرده یا طلاق گرفته‌ای که در عدّه به سر می‌برند) در آنچه دو پهلو  بر زبان آورید یا در دل پنهان بدارید، بر شما گناهی نیست، خداوند می‌داند که بی‌گمان شما به زودی از آنان یاد خواهید کرد، اما با آنها وعده نهانی ازدواج ننهید مگر آنکه سخنی شایسته بگویید و آهنگ پیوند زناشویی مکنید تا زمان مقرر (عدّه) سرآید و بدانید که خداوند آنچه را در درون شما می‌گذرد می‌داند پس از او بترسید  و بدانید که خداوند آمرزنده‌ای بردبار است» سوره بقره، آیه ۲۳۵.</ref> [[قدر]] مسلّم از این [[آیه]]، جواز خواستگاری با کنایه، از زنی است که در عدّه [[وفات]] باشد؛ زیرا آیه پیشین، درباره [[زنان]] شوهر مرده است؛ ولی گروهی آن را شامل هر زنی که در عدّه [[طلاق]] بائن باشد نیز دانسته‌اند.<ref> الحدائق، ج‌۲۴، ص‌۹۱.</ref> [[اسلام]]، [[دستور]] حساب شده‌ای، درباره خواستگاری این‌گونه زنان داده که همه جوانب در آن مراعات شده است. از طرفی، به‌طور طبیعی، [[زن]] با فوت شوهر یا جدا شدن از او، درباره [[آینده]] خویش دغدغه دارد و از طرفی باید [[حریم]] زوجیّت پیشین نیز [[حفظ]] شود؛ بدین سبب از خواستگاریِ صریح یا [[ملاقات]] و [[وعده]] پنهانی با آنان، [[نهی]] شده است: {{متن قرآن|وَلَكِنْ لَا تُوَاعِدُوهُنَّ سِرًّا إِلَّا أَنْ تَقُولُوا قَوْلًا مَعْرُوفًا}}. قول معروف، به خواستگاری با رمز و کنایه [[تفسیر]] شده است؛<ref> التبیان، ج‌۲، ص‌۲۶۷.</ref> البتّه اگر [[انسان]] در [[دل]]، به [[ازدواج]] با این‌گونه زنان [[تصمیم]] داشته باشد، این تصمیم، همانند اظهار با کنایه، جایز است: {{متن قرآن|أَوْ أَكْنَنْتُمْ فِي أَنْفُسِكُمْ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ سَتَذْكُرُونَهُنَّ}} موارد دیگر خواستگاری که با توجّه به [[آیات قرآن]]، مورد نظر [[فقیهان]] قرار گرفته است، عبارت‌اند از: خواستگاری صریح یا غیر صریح از [[زن]] شوهردار یا زنی که در عدّه [[طلاق]] رجعی به سر می‌برد، و خواستگاری صریحِ مرد از زنی که او را سه بار طلاق داده یا در عدّه [[وفات]] به سر می‌برد جایز نیست.<ref>جواهرالکلام، ج‌۳۰، ص‌۱۱۹‌ـ‌۱۲۰.</ref> خواستگاری مرد از زنی که او را ۹ بار طلاق داده، حتّی با رمز و کنایه، [[ممنوع]] است؛ زیرا آن زن بر او [[حرام]] همیشگی است؛ ولی برای غیر شوهر، در [[زمان]] عدّه، فقط به‌صورت کنایه، جایز است.<ref>الحدائق، ج‌۲۴، ص‌۹۰‌ـ‌۹۱.</ref> نمونه‌هایی از خواستگاریِ کنایی که [[آیه]] بدان اشاره دارد، درروایات و کتاب‌های [[فقهی]] ذکر شده است.<ref> الحدائق، ج‌۲۴، ص‌۹۲؛ نورالثقلین، ج‌۱، ص‌۲۳۲.</ref> خواستگاری، معمولاً از سوی مرد یا [[خانواده]] او انجام می‌پذیرد و زن به این کار [[اقدام]] نمی‌کند؛ چنان‌که در آیه‌ {{متن قرآن|وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا عَرَّضْتُمْ بِهِ مِنْ خِطْبَةِ النِّسَاءِ أَوْ أَكْنَنْتُمْ فِي أَنْفُسِكُمْ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ سَتَذْكُرُونَهُنَّ وَلَكِنْ لَا تُوَاعِدُوهُنَّ سِرًّا إِلَّا أَنْ تَقُولُوا قَوْلًا مَعْرُوفًا وَلَا تَعْزِمُوا عُقْدَةَ النِّكَاحِ حَتَّى يَبْلُغَ الْكِتَابُ أَجَلَهُ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا فِي أَنْفُسِكُمْ فَاحْذَرُوهُ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَفُورٌ حَلِيمٌ}}<ref>«و در خواستگاری از زنان (شوی مرده یا طلاق گرفته‌ای که در عدّه به سر می‌برند) در آنچه دو پهلو  بر زبان آورید یا در دل پنهان بدارید، بر شما گناهی نیست، خداوند می‌داند که بی‌گمان شما به زودی از آنان یاد خواهید کرد، اما با آنها وعده نهانی ازدواج ننهید مگر آنکه سخنی شایسته بگویید و آهنگ پیوند زناشویی مکنید تا زمان مقرر (عدّه) سرآید و بدانید که خداوند آنچه را در درون شما می‌گذرد می‌داند پس از او بترسید  و بدانید که خداوند آمرزنده‌ای بردبار است» سوره بقره، آیه ۲۳۵.</ref>، خواستگاری به مردان نسبت داده شده است. این بدان جهت است که پاسخ رد شنیدن زن از مرد، به نوعی [[شکست]] [[عاطفی]] در [[زندگی]] [[زن]] است که اثر آن هنگام [[تشکیل خانواده]] و اداره آن و نیز در [[تربیت]] [[فرزندان]] ظاهر می‌شود؛ در‌حالی ‌که خواستگاری از سوی مرد، و شنیدن پاسخ ردّ شکست در زندگی به‌شمار نمی‌رود؛ بنابراین اگر در موردی، زن و خانواده او با قاطعیّت بدانند که از [[مرد]]پاسخ رد نخواهند شنید، خواستگاری آنها امری معقول و روا خواهد بود.<ref> تشکیل خانواده در اسلام، ص‌۱۳۱.</ref> از داستان [[حضرت شعیب]] و [[موسی]] {{ع}} در [[قرآن]] استفاده می‌شود که خواستگاری از‌ طرف خانواده دختر نیز صورت می‌پذیرد. طبق آیه‌ {{متن قرآن|قَالَ إِنِّي أُرِيدُ أَنْ أُنْكِحَكَ إِحْدَى ابْنَتَيَّ هَاتَيْنِ عَلَى أَنْ تَأْجُرَنِي ثَمَانِيَ حِجَجٍ فَإِنْ أَتْمَمْتَ عَشْرًا فَمِنْ عِنْدِكَ وَمَا أُرِيدُ أَنْ أَشُقَّ عَلَيْكَ سَتَجِدُنِي إِنْ شَاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّالِحِينَ}}<ref>«(شعیب) گفت: می‌خواهم یکی از این دو دخترم را همسر تو کنم بنابر آنکه هشت سال برای من کار کنی و اگر به ده سال رساندی آن دیگر با توست و من نمی‌خواهم بر تو سخت بگیرم؛ اگر خدا بخواهد مرا از شایستگان خواهی یافت» سوره قصص، آیه ۲۷.</ref>، حضرت شعیب به موسی{{ع}} پیشنهاد [[ازدواج]] با یکی از دخترانش را در مقابل ۸ یا ۱۰ سال کار می‌دهد. برخی، از آیه {{متن قرآن|ا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ}}<ref>«ای مردم! ما شما را از مردی و زنی آفریدیم و شما را گروه‌ها و قبیله‌ها کردیم تا یکدیگر را باز شناسید، بی‌گمان گرامی‌ترین شما نزد خداوند پرهیزگارترین شماست، به راستی خداوند دانایی آگاه است» سوره حجرات، آیه ۱۳.</ref> استفاده کرده‌اند که اگر شخص شایسته‌ای توان تأمین [[نفقه]] را دارد و از دختری خواستگاری کرد، [[اجابت]] خواسته او [[واجب]] است. کنزالعرفان می‌نویسد: استفاده این مطلب، از [[آیه]]، مشکل است، مگر با کمک [[روایت]] [[پیغمبر]]{{صل}} که فرمود: دخترانتان همانند میوه هستند که اگر هنگام رسیدن چیده نشود، [[فاسد]] می‌گرد <ref>الکافی، ج‌۵، ص‌۳۳۷.</ref>. جای دیگر فرمود: دخترانتان را به [[ازدواج]] کسانی درآورید که از نظر [[ایمانی]] به آنان [[اطمینان]] دارید: {{متن حدیث|إِذَا جَاءَكُمْ مَنْ تَرْضَوْنَ خُلُقَهُ وَ دِينَهُ فَزَوِّجُوهُ «إِلاّٰ تَفْعَلُوهُ تَكُنْ فِتْنَةٌ فِي اَلْأَرْضِ وَ فَسٰادٌ كَبِيرٌ }}. شاید بتوان از آیه {{متن قرآن|وَأَنْكِحُوا الْأَيَامَى مِنْكُمْ وَالصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ إِنْ يَكُونُوا فُقَرَاءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ}}<ref>«و بی‌همسران  (آزاد) و بردگان و کنیزان شایسته‌تان را همسر دهید، اگر نادار باشند خداوند از بخشش خویش به آنان بی‌نیازی می‌دهد و خداوند نعمت‌گستری داناست» سوره نور، آیه ۳۲.</ref>. نیز بر این مطلب [[استدلال]] کرد؛ زیرا با [[اجابت]] خواستگار، زمینه ازدواج، فراهم‌ می‌شود.<ref>[[سید مصطفی اسدی|اسدی، سید مصطفی]]، [[ازدواج (مقاله)|مقاله «ازدواج»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۲ |دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۲.</ref>