نفس در معارف و سیره سجادی: تفاوت میان نسخه‌ها

*'''از زاویه ارزش‌های [[نفسانی]] ([[اخلاق]])''': نفس آدمی چنان‌چه به حال خود رها شود میل به سوی [[بدی]] دارد. [[قرآن]] می‌فرماید: نفس قطعاً به بدی امر می‌کند، مگر کسی را که [[خدا]] بر او [[رحم]] کند. [[امام سجاد]]{{ع}} نیز به این [[خصلت]] توجه داشته و از [[مکر]] و [[فریب]] نفس هشدار می‌دهد و به خدا [[پناه]] می‌برد: «بارخدایا، مرا به تو حاجتی است که [[کوشش]] من از دست‌یافتن به آن قاصر آمده بود و راه‌های چاره به سوی من بسته شده بود. نفس من مرا واداشت که برآوردن آن نیاز را از کسی خواهم که او خود به روا شدن [[حاجت]] [[نیازمند]] توست... سپس به هشدار تو از [[خواب غفلت]] بیدار شدم»<ref>نیایش سیزدهم.</ref>. [[امام]] در این [[مناجات]] از واژه «تسویل» که واژه‌ای [[قرآنی]] است<ref>{{متن قرآن|وَجَاءُوا عَلَى قَمِيصِهِ بِدَمٍ كَذِبٍ قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ أَمْرًا فَصَبْرٌ جَمِيلٌ وَاللَّهُ الْمُسْتَعَانُ عَلَى مَا تَصِفُونَ}} «و خونی دروغین را بر پیراهن او آوردند؛ (یعقوب) گفت: (نه چنین است که می‌گویید) بلکه (هوای) نفستان کاری را در چشمتان آراست، اکنون (کار من) شکیبی نیکوست و بر آنچه وصف می‌کنید از خداوند باید یاری جست» سوره یوسف، آیه ۱۸؛ {{متن قرآن|قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ أَمْرًا فَصَبْرٌ جَمِيلٌ عَسَى اللَّهُ أَنْ يَأْتِيَنِي بِهِمْ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ}} «(یعقوب) گفت: (نه چنین است) بلکه هوای نفستان کاری را در چشمتان آراست پس (کار من) شکیبی نیکو (خواهد بود)، باشد که خداوند همه آنان را به نزد من باز آورد، اوست که دانای فرزانه است» سوره یوسف، آیه ۸۳.</ref> بهره برده است. [[دانشمندان]] [[علم اخلاق]]، نفس را در این مرحله [[نفس اماره]] (امرکننده به [[بدی]]) و مُسوَّله ([[فریبنده]] و [[اغواگر]]) می‌نامند. بنابراین نفس [[آدمی]] در [[معرض]] هلاک است مگر آنکه عنایتی از جانب [[خدا]] وی را نگهداری کند<ref>نیایش بیستم.</ref>. اما در سایه [[الطاف الهی]] و [[مجاهدت]] [[بنده]]، نفس آدمی از این مراحل [[پریشانی]] و [[اضطراب]] و [[لغزش]] عبور کرده و سرانجام به مرحله [[نفس مطمئنه]] (آرام) و نفس [[راضیه]] ([[خشنود]]) می‌رسد. در [[سخنان امام]]{{ع}} اشاراتی به این مراحل وجود دارد: «بارخدایا [[آسودگی]] بر [[محمد و خاندانش]] [[درود]] بفرست و... [[حقیقت]] را روزی من ساز تا در حالت و [[خشنودی]] و [[خشم]] و زیان و سود، [[روحانیت]] خشنودی و [[آرامش]] [[جان]] خود را در انجام وظایفم نسبت به تو [[نیک]] [[احساس]] کنم»<ref>نیایش بیست‌و‌دوم.</ref>. این [[سخنان امام]] [[آیات]] پایانی [[سوره فجر]] را تداعی می‌کند: "ای [[نفس مطمئنه]]، [[خشنود]] و خداپسند به سوی پروردگارت باز گرد و در میان [[بندگان]] من درآی، و در [[بهشت]] من داخل شو"<ref>{{متن قرآن|يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ * ارْجِعِي إِلَى رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً * فَادْخُلِي فِي عِبَادِي * وَادْخُلِي جَنَّتِي}} «ای روان آرمیده! * به سوی پروردگارت خرسند و پسندیده بازگرد! * آنگاه، در جرگه بندگان من درآی! * و به بهشت من پا بگذار!» سوره فجر، آیه ۲۷-۳۰.</ref>.<ref>صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۹۴، چاپ نهم؛ فرهنگ معاصر عربی به فارسی، آذرتاش آذرنوش، نشر نی، ۱۳۷۹، چاپ اول؛ قرآن مجید، ترجمه محمدمهدی فولادوند؛ المفردات فی غریب القرآن، راغب اصفهانی، دفتر نشر الکتاب، ۱۴۰۴، چاپ دوم.</ref>.<ref>[[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «نفس»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۴۳۱.</ref>