آخر الزمان: تفاوت میان نسخه‌ها

'''آخر الزمان''' [[دوره پایانی دنیا]] و مرتبط با [[بعثت]] [[پیامبر خاتم]]{{صل}} و [[ظهور]] [[امام مهدی|منجی موعود]]{{ع}} است. [[تاریخ]] دقیق آخر الزمان نامعلوم است و تنها می‌‌توان آن را به بخش واپسین روزگار که به [[قیامت]] متّصل می‌‌گردد تعریف نمود<ref>[http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/1/10.htm [[علی معموری|معموری، علی]]، دائرة المعارف قرآن کریم، ص ۱۱۴-۱۲۴]</ref>.

* [[دوره پایانی دنیا]] و زمان شکل‌‏گیری [[ظهور]] و [[حکومت]] [[امام مهدی|مهدی موعود]]{{ع}}‏ "آخر الزمان" ترکیبی اضافی و به معنای بخش پایانی [[زندگی]] [[دنیا]] است. توجه به "آخر الزمان" در [[فرهنگ]] بیشتر دین‏ها و آیین‌‏های بزرگ - به ویژه در [[ادیان]] ابراهیمی- به چشم می‌‏خورد. این توجه در [[فرهنگ]] [[اسلامی]] از اهمیت ویژه‏‌ای برخوردار است<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۱۵.</ref>

* [[دوره پایانی دنیا]] و زمان شکل‌‏گیری [[ظهور]] و [[حکومت]] [[امام مهدی|مهدی موعود]]{{ع}}‏ "آخر الزمان" ترکیبی اضافی و به معنای بخش پایانی [[زندگی]] [[دنیا]] است. توجه به "آخر الزمان" در [[فرهنگ]] بیشتر دین‏ها و آیین‌‏های بزرگ - به ویژه در [[ادیان]] ابراهیمی- به چشم می‌‏خورد. این توجه در [[فرهنگ]] [[اسلامی]] از اهمیت ویژه‏‌ای برخوردار است<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۱۵.</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۱۵ - ۲۳.</ref>.

*واژه آخر الزمان در [[قرآن]] به کار نرفته است؛ اما مطالب گوناگونی در باره آن، از [[آیات]] قابل استفاده است. [[قرآن کریم]] به طور کلّی، جهانیان را به دو بخش پیشینیان و پسینیان تقسیم کرده‏ و برای هریک ویژگی‌‏هایی بیان نموده است. به نظر می‌‏رسد بتوان پسینیان را بخشی از انسان‏‌های آخر الزمان دانست<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۱۵ - ۲۳.</ref>..

*درباره آغاز شکل‌‏گیری و چگونگی انجام [[جهان]]، [[سخن]] روشنی در [[آیات]] و [[روایات]] به چشم نمی‌‏خورد؛ اما آن‏گاه که سخن از دوران آخر الزمان به میان می‌‏آید، همواره به دو پدیده بسیار مهم و بزرگ اشاره می‌‏شود<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۱۵ - ۲۳.</ref>:

*از این‌‏رو شکی نیست اینک ما در دوران "آخر الزمان" به سر می‏‌بریم. این دوران، دارای دو ویژگی مهمّ و اساسی است<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۱۵ - ۲۳.</ref>:

* [[پیشوایان]] [[معصوم]]{{عم}}، با [[الهام]] از [[وحی الهی]] و سرچشمه‏‌های آن، پیوند [[مهدویت]] و آخر الزمان را به روشنی بیان کرده‏‌اند:

*در [[آیات]] [[قرآن]] و سخنان [[معصومان]]{{عم}} نشانه‌‏هایی برای آخر الزمان گفته شده است که در اصطلاح "علایم آخر الزمان" خوانده می‌‏شود. ختم [[نبوت]] و [[نزول]] واپسین [[شریعت]] که با [[ظهور]] [[پیامبر خاتم|پیامبر اسلام]]{{صل}} پدیدار شد، نخستین [[نشانه]] آخر الزمان به شمار می‏رود؛ لذا [[مفسران]]، مقصود از نشانه‏های [[قیامت]] را در ذیل آیه‏{{متن قرآن|فَهَلْ يَنظُرُونَ إِلاَّ السَّاعَةَ أَن تَأْتِيَهُم بَغْتَةً فَقَدْ جَاءَ أَشْرَاطُهَا فَأَنَّى لَهُمْ إِذَا جَاءَتْهُمْ ذِكْرَاهُمْ}}<ref> پس آیا جز چشم به راه رستخیزند که ناگهان بر آنان فرا می‌رسد؟ و به راستی نشانه‌های آن در رسیده است و چون به سراغشان بیاید یادکردشان، آنان را چگونه سود خواهد داشت؟؛ سوره محمد، آیه: ۱۸.</ref>. [[بعثت]] [[پیامبر]]{{صل}} دانسته‌‏اند که در مقایسه با [[عمر]] [[جهان]]، فاصله بسیار کمی تا [[قیامت]] دارد.

*در آخر الزمان، پدیده‏‌های فراوان دیگری نیز پیش‏‌بینی شده است، که بیشتر به دوره پایانی آن "آستانه [[ظهور]] [[امام مهدی|مهدی]]{{ع}} مربوط می‌‏شود که برخی از آن‏ها بدین قرارند<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۱۵ - ۲۳.</ref>:

#'''[[بحران معنویت‏]]:''' [[پیش از ظهور]] [[امام مهدی|امام زمان]]{{ع}} جوّ [[حاکم]] بر [[جهان]]، جوّ [[ستم]]، [[گناه]] و [[فساد]] خواهد بود: {{متن قرآن|اقْتَرَبَ لِلنَّاسِ حِسَابُهُمْ وَهُمْ فِي غَفْلَةٍ مُّعْرِضُونَ }}<ref> هنگام حساب مردم نزدیک شده است و آنان در ناآگاهی رو گردانند؛ سوره انبیاء، آیه:۱.</ref>. در این [[آیه]]، [[مردم]] آخر الزمان، به‏ [[غفلت]] و [[اعراض]] از [[خداوند]] متّصف شده‏‌اند. در [[روایات]] نیز منظور از "[[اشراط الساعة"]] که در [[آیه]] ۱۸ [[سوره]] [[محمد]]{{صل}}، به آن اشاره شده است، رواج بیش از حدّ [[کفر]]، [[فسق]] و [[ظلم]] دانسته شده و موارد متعدّدی از آن برشمرده شده است. [[پیامبر گرامی اسلام]]{{صل}} درباره ویژگی‏‌های انسان‏‌های این دوران فرمود: "زمانی بر [[مردم]] خواهد آمد... که درهم‏‌های آنان دینشان خواهد بود و [[همّت]] ایشان شکمشان و [[قبله]] آن‏ها زنانشان. برای طلا و نقره، [[رکوع]] و [[سجود]] به جای می‌‏آورند. آنان همواره در [[سرگردانی]] و مستی خواهند بود. نه بر [[مذهب]] مسلمانی‏‌اند و نه بر مسلک [[نصرانی]]"<ref>{{عربی|"عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ إِذَا سَمِعْتَ بِاسْمِ رَجُلٍ خَيْرٌ مِنْ أَنْ تَلْقَاهُ فَإِذَا رَأَيْتَهُ لَقِيتَهُ خَيْراً مِنْ أَنْ تُجَرِّبَهُ وَ لَوْ جَرَّبْتَهُ أَظْهَرَ لَكَ أَحْوَالًا دِينُهُمْ‏ دَرَاهِمُهُمْ‏ وَ هَمُّهُمْ‏ بُطُونُهُمْ‏ وَ قِبْلَتُهُمْ‏ نِسَاؤُهُمْ‏ يَرْكَعُونَ‏ لِلرَّغِيفِ‏ وَ يَسْجُدُونَ‏ لِلدِّرْهَمِ‏ حَيَارَى‏ سُكَارَى‏ لَا مُسْلِمِينَ‏ وَ لَا نَصَارَى‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏ ‏‏"}}، محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج ۷۱، ص ۱۶۶، ح ۳۱؛ ر. ک: صحیح مسلم، ج ۱، ص ۱۳۱</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۱۵ - ۲۳.</ref>.  

#'''[[وقوع اختلاف‌ها و درگیری‌های بسیار]]:''' یکی دیگر از نشانه‏‌های آخر الزمان، اختلاف‏‌ها و درگیری‌‏های فراوان میان گروه‌‏های گوناگون است: {{متن قرآن|فَاخْتَلَفَ الأَحْزَابُ مِن بَيْنِهِمْ فَوَيْلٌ لِّلَّذِينَ كَفَرُوا مِن مَّشْهَدِ يَوْمٍ عَظِيمٍ }}<ref> آنگاه از میان ایشان چند دسته اختلاف ورزیدند؛ وای بر کافران از دیدارگاه روزی سترگ!؛ سوره مریم، آیه: ۳۷.</ref>. [[روایات]]، این [[آیه]] را به [[ظهور]] فرقه‌‏های گوناگون در [[جهان اسلام]] مربوط دانسته‌‏اند که در آخر الزمان پدید آمده، موجب اختلاف‌‏های بسیار خواهند شد. آیه‏{{متن قرآن|قُلْ هُوَ الْقَادِرُ عَلَى أَن يَبْعَثَ عَلَيْكُمْ عَذَابًا مِّن فَوْقِكُمْ أَوْ مِن تَحْتِ أَرْجُلِكُمْ أَوْ يَلْبِسَكُمْ شِيَعًا وَيُذِيقَ بَعْضَكُم بَأْسَ بَعْضٍ انظُرْ كَيْفَ نُصَرِّفُ الآيَاتِ لَعَلَّهُمْ يَفْقَهُونَ}}<ref> بگو: او تواناست که عذابی آسمانی یا زمینی بر شما برانگیزد یا شما را گروه گروه به جان هم اندازد و رنج برخی از شما را به برخی دیگر بچشاند؛ بنگر چگونه آیات را گونه گون می‌آوریم باشد که آنان دریابند؛ سوره انعام، آیه: ۶۵.</ref> نیز به وقوع اختلاف‏‌ها و [[کشتار]] در آخر الزمان [[تفسیر]] شده است. در این دوران، انسان‌‏های فراوانی به کژی می‌‏گرایند، اما این گونه نیست که تمام انسان‏‌ها در مسیر [[باطل]] گام بردارند؛ بلکه برخی به سبب ویژگی‌‏ها و صفاتی که در خود پدید می‏‌آورند، از نجات‌‏یافتگان این مرحله خواهند بود. در این‏ باره وقتی [[پیامبر گرامی]]{{صل}} از چهره‏‌های [[پیروز]] این دوران یاد می‌‏کند، با شگفتی‏ تمام به [[امام علی|حضرت علی]]{{ع}} چنین می‏‌فرماید: "ای [[علی]]! بدان شگفت ‏آورترین [[مردم]] در [[ایمان]] و بزرگ‏ترین آنان در [[یقین]]، مردمی هستند که در آخر الزمان- با آنکه [[پیامبر]] خود را ندیده و از [[امام]] خود در پرده‏‌اند- به نوشته که خطی سیاه بر صفحه‌‏ای سپید است، [[ایمان]] می‌‏آورند<ref>{{عربی|"يَا عَلِيُ‏ أَعْجَبُ‏ النَّاسِ‏ إِيمَاناً وَ أَعْظَمُهُمْ‏ يَقِيناً قَوْمٌ‏ يَكُونُونَ‏ فِي‏ آخِرِ الزَّمَانِ‏ لَمْ‏ يَلْحَقُوا النَّبِيَ‏ وَ حُجِبَ‏ عَنْهُمُ‏ الْحُجَّةُ فَآمَنُوا بِسَوَادٍ عَلَى‏ بَيَاضٍ‏ ‏‏"}}، شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۳۶۶؛ همو، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۲۸۸، باب ۲۵، ح ۸</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۱۵ - ۲۳.</ref>.  

#'''[[ظهور دجال]]‏:''' در هر سه [[دین]] آسمانی [[یهود]]، [[مسیحیت]] و [[اسلام]]، [[ظهور]] فاسدترین و مخرّب‌‏ترین جریان منحط در طول [[تاریخ]]، پیش‏بینی و از خطر آن [[پرهیز]] داده شده است. [[دجّال]] که تجسّم [[کفر]]، [[فریب]] و [[گمراهی]] است، در آخر الزمان ظاهر شده، [[مردم]] را به [[پرستش]] خویش می‌‏خواند. این پدیده سرانجام به دست [[حضرت عیسی|عیسی]]{{ع}} محو و نابود خواهد شد<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۱۵ - ۲۳.</ref>.

#'''[[وقوع مصائب|وقوع مصیبت‏‌های بزرگ]]‏:''' برخی از [[آیات]]، [[عذاب]] بر [[کافران]] و گنه‏‌کاران آخر الزمان که [[نزول]] [[عذاب]] را [[انکار]] می‌‏کنند، [[تطبیق]] داده شده است: {{متن قرآن|قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَتَاكُمْ عَذَابُهُ بَيَاتًا أَوْ نَهَارًا مَّاذَا يَسْتَعْجِلُ مِنْهُ الْمُجْرِمُونَ  }}<ref> بگو: مرا خبر دهید که اگر عذابش (ناگهان) شباهنگام یا روز به سراغتان آید (دیگر) گنهکاران از او چه چیزی را به شتاب می‌خواهند؟؛ سوره یونس، آیه: ۵۰.</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۱۵ - ۲۳.</ref>.

#'''[[خروج سفیانی‏]]:'''بیشتر مفسّران، از [[ظهور]] لشکری طغیان‌گر که آخر الزمان در [[کشورهای اسلامی]] به [[ستم]] و تعدّی پرداخته، سرانجام در صحرایی بیرون از [[مکه]]، گرفتار [[عذاب الهی]] می‏‌شود، خبر داده و [[آیه]]: {{متن قرآن|وَلَوْ تَرَى إِذْ فَزِعُوا فَلا فَوْتَ وَأُخِذُوا مِن مَّكَانٍ قَرِيبٍ  }}<ref> و کاش آنگاه را می‌دیدی که هراسان شده باشند، دیگر (راه) گریزی نیست و از جایی نزدیک فرو گرفته می‌شوند؛ سوره سبأ، آیه: ۵۱.</ref> را درباره آن [[لشکر]] دانسته‌‏اند. در [[روایات]] [[شیعه]] و [[اهل سنت|سنّی]]، نام [[رهبر]] این [[لشکریان]]، [[سفیانی]] ذکر شده است<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۱۵ - ۲۳.</ref>.

#'''[[ظهور منجی|ظهور منجی بزرگ بشر]]:''' مهم‏ترین رخداد آخر الزمان، [[ظهور]] دوازدهمین [[امام]] [[شیعیان]] برای [[رهایی]] انسان‏‌ها است: {{متن قرآن|وَقُلْ جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقًا }}<ref> و بگو حقّ آمد و باطل از میان رفت؛ بی‌گمان باطل از میان رفتنی است؛ سوره اسراء، آیه: ۸۱.</ref>. این [[آیه]] که از [[پیروزی]] چشمگیر [[حق]] بر [[باطل]] [[سخن]] می‏‌گوید، در [[روایات]]، به [[ظهور]] [[امام مهدی|مهدی]]{{ع}} [[تأویل]] شده است.<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۱۵ - ۲۳.</ref>.

#'''[[نزول عیسی]]{{ع}}:‏''' یکی از رخدادهای آخر الزمان، فرود آمدن [[حضرت عیسی|عیسی]]{{ع}} است. مفسّران با استفاده از آیات‏ {{متن قرآن|وَإِنَّهُ لَعِلْمٌ لِّلسَّاعَةِ فَلا تَمْتَرُنَّ بِهَا }}<ref> و چنین است که او نشان آگاهی (به روز) رستخیز است از این روی هیچ‌گاه در آن (روز) تردید نورزید؛ سوره زخرف، آیه: ۶۱.</ref> و {{متن قرآن|وَإِن مِّنْ أَهْلِ الْكِتَابِ إِلاَّ لَيُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ يَكُونُ عَلَيْهِمْ شَهِيدًا }}<ref> و کسی از اهل کتاب نیست مگر آنکه پیش از مرگش به وی ایمان می‌آورد و در روز رستخیز بر آنان گواه است؛ سوره نساء، آیه: ۱۵۹.</ref> [[ظهور]] دوباره [[حضرت عیسی|عیسی]]{{ع}} در آخر الزمان را پیش‏بینی کرده‏‌اند. در [[روایات]] نیز تصریح شده است که وی در [[بیت]] المقدّس به [[نماز]] [[امام مهدی|امام زمان]]{{ع}} [[اقتدا]] و در جنگ‏های ایشان نیز شرکت خواهد کرد. بر اساس این [[تفسیر]]، فرود آمدن [[حضرت عیسی|عیسی]]{{ع}}، یکی از نشانه‏‌های نزدیکی [[قیامت]] شمرده شده و از [[ایمان]] آوردن همه [[اهل کتاب]] به [[حضرت عیسی]]{{ع}} در آخر الزمان که یکی از [[فرماندهان]] [[امام مهدی|امام زمان]]{{ع}} به شمار می‌‏رود، خبر داده شده است<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۱۵ - ۲۳.</ref>.

#'''[[رجعت‏]]:''' در آخر الزمان، برخی از [[نیکوکاران]] و بدکاران زمان‏‌های گذشته، دوباره زنده می‏‌شوند: {{متن قرآن|وَيَوْمَ نَحْشُرُ مِن كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجًا مِّمَّن يُكَذِّبُ بِآيَاتِنَا فَهُمْ يُوزَعُونَ}}<ref> و (یاد کن) روزی (را) که از هر امتی دسته‌ای از آنان را که نشانه‌های ما را دروغ می‌شمردند گرد می‌آوریم و آنگاه آنان را به هم می‌پیوندند؛ سوره نمل، آیه: ۸۳.</ref>. این [[آیه]]، فقط به [[برانگیخته شدن]] عدّه‌‏ای از مکذّبان و نه همه آن‏ها اشاره کرده است؛ بدین [[دلیل]]، [[روایات]] و مفسّران [[شیعه]]، میان مصداق این [[آیه]] و [[قیامت]]، تفاوت قائل شده و [[آیه]] را به آخر الزمان مربوط دانسته‏‌اند که عدّه‌‏ای از [[نیکوکاران]] و بدکاران اعصار گذشته، زنده شده، هریک نتیجه [[دنیایی]] [[اعمال]] خویش را خواهد دید<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۱۵ - ۲۳.</ref>.

*با توجه به ویژگی‏‌ها و نشانه‏‌های یاد شده و سخنان بزرگان [[دین]]، سیمای [[زندگی]] در آخر الزمان را می‏‌توان این‏گونه ترسیم کرد<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۱۵ - ۲۳.</ref>:

*"آخر" به بخش پایانی هر مجموعه گفته،<ref>الکلیات، ج‌۱، ص‌۸۳‌.</ref> و "زمان" در لغت بر وقت کم یا زیاد اطلاق می‌شود <ref>لسان‌العرب، ج ۶، ص ۸۶، «زمن».۸۳‌.</ref> و مقصود از آن در اینجا روزگار و [[عمر]] [[جهان]] است. "آخر الزمان" ترکیبی اضافی و به معنای "بخش پایانی [[حیات]] [[دنیا]]" است<ref>[http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/1/10.htm [[علی معموری|معموری، علی]]، دائرة المعارف قرآن کریم، ص ۱۱۴-۱۲۴]</ref>.

*اگر چه واژۀ «آخر الزمان» در [[قرآن]] به کار نرفته؛ اما مطالب گوناگونی دربارۀ آن، از [[آیات قرآن]] قابل استفاده است. این تعبیر در [[منابع روایی]] [[شیعه]]<ref>الکافی، ج۱، ص۹۱، ح۳، ص۵۵، ح۱؛ من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۳۹۰، ج۴، ص۳۶۵؛ الغیبة للطوسی، ص۱۳۶، ص۱۷۸؛ الغیبة للنعمانی، ص۳۱۱، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۲۸۸، ح۸، ج۱، ص۳۳۰۳، ح۱۴.</ref> و [[اهل سنت]] <ref> مسند احمد، ج۱، ص۸۱؛ صحیح بخاری، ج۴، ص۱۷۹، ج۶، ۱۱۵؛ صحیح مسلم، ج۱، ص۹، ص۱۴، ج۸، ص۱۸۵؛ سنن ابن ماجه، ج۱، ص۵۹، سنن أبی داود، ج۲، ص۲۹۱، ص۴۲۹؛ سنن ترمذی، ج۳، ص۳۷۰؛ ج۴، ص۳۰.</ref> [[نقل]] شده است. دربارۀ چگونگی شکل‌گیری و انجام [[جهان]]، [[سخن]] روشنی در [[آیات]] و [[روایات]] به چشم نمی‌خورد؛ اما گاه که سخن از این دوران به میان می‌‌آید، همواره به دو پدیدۀ بسیار مهم و بزرگ اشاره می‌شود<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D9%85%D9%87%D8%AF%D9%88%DB%8C%D8%AA_%D8%AC%DB%B3_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) درسنامه مهدویت: ج۳، ص ۱۰۲.]</ref>:

==آخر الزمان در [[قرآن]] ==

*واژه "آخر الزمان" در [[قرآن]] به کار نرفته؛ اما مطالب گوناگونی درباره این موضوع از [[آیات]] قابل استفاده است. [[قرآن]] به طور کلی، جهانیان را به دو بخش {{متن قرآن|الأَوَّلِینَ }}<ref> پیشینیان؛ سوره واقعه، آیه ۱۳.</ref> و {{متن قرآن|الآخِرِينَ}}<ref> پسینیان؛ سوره واقعه، آیه ۳۹.</ref>، {{متن قرآن|الْمُسْتَأْخِرِينَ }}<ref> پیشینیان؛ سوره حجر، آیه ۲۴.</ref>افزون بر آن، آیاتی در [[قرآن]] از میراث‌بری [[زمین]] به وسیله [[صالحان]] و [[مستضعفان]]، [[پیروزی]] نهایی [[حق]] بر [[باطل]] و گسترش [[اسلام]] در سرتاسر [[جهان]] [[سخن]] می‌گوید که پس از وقوع [[بلاها]] و فتنه‌های بسیار محقق می‌شود.

تعبیر "الیوم‌ الآخر" که در [[قرآن]] فراوان به کار رفته، با [[جهان]] [[آخرت]] مرادف و ناظر به این واقعیت است که زندگانی آن [[جهان]]، در پی [[حیات]] [[دنیایی]]، سرانجامِ نهایی آن است <ref> التحقیق، ج‌۱، ص‌۴۶، «أخر».</ref>؛ در نتیجه، این اصطلاح نیز به بحث "آخر الزمان" مربوط نمی‌شود. از آنجا که مفهوم "آخر" نسبی است و در [[تاریخ]] انقراض [[دنیا]] [[اختلاف]] فراوانی وجود دارد <ref>هزاره‌گرایی، ص‌۲۱.</ref> و [[قرآن]] نیز از [[تعیین]] وقتی مشخص برای آن [[پرهیز]] کرده:

* اصطلاح آخر الزمان در [[روایات]] [[اسلامی]] در دو معنا به کار رفته است:

# در بسیاری از [[روایات]] [[اسلامی]] <ref>المستدرک علی الصحیحین، ج۴، ص ۴۹۱؛ کشف الغمّه، ج۳، ص ۲۶۵ و عقد الدرر، ص ۹۱</ref> اصطلاح آخر الزمان عبارت است از زمانی که در آن [[منجی بشریت]] [[مهدی موعود]]{{ع}} [[ظهور]] می‌کند <ref>صحیح ترمذی، ج۲، ص ۴۶</ref> و رویدادهای خاصی در سه مقطع زمانی روی می‌دهد:

* در [[روایات]] و [[تفاسیر]]، بسیاری از [[نشانه‌های آخر الزمان]] از [[اشراط ‌الساعة]] نیز شمرده شده است؛<ref>روح‌المعانی، مج۱۴، ج۲۶، ص‌۸۰ ـ۸۲‌؛ نمونه، ج۲۱، ص‌۴۴۹ ـ ۴۵۱.</ref> از این رو برای جدایی این دو موضوع مباحث آخر الزمان به "حوادث و [[تحولات اجتماعی]] در واپسین دوره [[حیات]] بشری" اختصاص یافته که معمولا در کتاب‌هایی تحت عنوان "[[الملاحم و الفتن|الْمَلاحِمُ والْفِتَن]]" <ref>الفتن والملاحم فی‌ آخر الزمان، ابن‌کثیر؛ الملاحم والفتن، ابن‌طاووس.</ref> و کتاب‌های مربوط به [[غیبت امام زمان]]{{ع}} <ref>الغیبه، طوسی.</ref> بررسی می‌شوند و [[اشراط ‌الساعة]] به حوادث طبیعی و دگرگونی‌های کیهانی در [[آستانه قیامت]]، مانند: [[طلوع خورشید از مغرب]]، [[پوشیده شدن آسمان از دود]]، [[تاریک شدن خورشید و ماه و ستارگان]]، [[متلاشی شدن کوه‌ها]] و... محدود شده ‌است<ref>الکشاف الموضوعی، ج۱، ص‌۹۷ ـ ۱۰۲.</ref><ref>[http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/1/10.htm [[علی معموری|معموری، علی]]، دائرة المعارف قرآن کریم، ص ۱۱۴-۱۲۴]</ref>.

==آخر الزمان و [[ظهور منجی]] ==

==آخر الزمان و [[برپایی قیامت]]==

در بسیاری از منابع [[اهل سنت]] و برخی [[جوامع حدیثی شیعه]]، [[نشانه‌های ظهور مهدی]]{{ع}} با علامت‌های نزدیک شدن [[برپایی قیامت]] آمیخته شده است و حتی گاهی اصل [[ظهور مهدی]]{{ع}} به عنوان "علامت [[قیامت]]" یاد می‌شود. به طور کلی، صاحبان [[جوامع حدیثی اهل سنت]] بابی با عنوان [[اشراط الساعة]] گشوده‌اند <ref>بحار الأنوار، ج۵۲، ص ۱۸۱؛ صحیح مسلم، ج۴، ص ۲۲۴۸</ref>. البته اگر چه مضمون این [[روایات]]، مطالب مشترک بسیاری با [[روایات آخر الزمان]] دارد و بسیاری از علائم در هر دو دسته از [[روایات]] ذکر شده است، ولی همواره مسئله آخر الزمان به صورت آشکاری، از [[قیامت]] تفکیک شده است؛ زیرا آخر الزمان ناظر به قسمت پایانی همین عالم است ولی [[اشراط الساعة]] [[نشانه‌های برپایی قیامت]] می‌باشد <ref>[http://lib.eshia.ir/23021/1/2 [[محمد جواد اصغری|اصغری، محمد جواد]]، دانشنامه کلام اسلامی، ج ۱، ص ۲]</ref>.

==محدوده آخر الزمان==

محدوده آخر الزمان به دقت قابل اندازه‌گیری نیست؛ با این حال، با استفاده از [[روایات]]<ref>بحارالأنوار، ج‌۴۰، ص‌۱۷۷؛ ج‌۲، ص‌۸۷‌؛ ج‌۹، ص‌۳۱۹؛ ج‌۱۲، ص‌۲۸۲؛ ج‌۱۴، ص‌۸۳ و ۸۴‌؛ ج‌۱۵، ص‌۲۰۳؛ ج‌۱۶، ص‌۱۸ ـ ۲۱؛ ج‌۲۰، ص‌۲۲۲؛ ج‌۲۱، ص‌۳۱۷ و ۳۵۱.</ref> می‌توان [[بعثت پیامبر خاتم]] را سرآغاز دوره "آخر الزمان" دانست<ref>التحریر والتنویر، ج‌۲۶، ص‌۱۰۴.</ref>؛ البته در بیش‌تر [[روایات]]، آخر الزمان به دوره پایانی که با [[ظهور مهدی]]{{ع}} مقارن است، اطلاق شده است. [[بشر]] به مقتضای [[حبّ]] ذات و [[طبیعت]] جست و جو گر خود، همواره به سرانجام [[دنیا]] می‌اندیشیده است <ref>تاریخ ابن‌خلدون، ج‌۱، ص‌۳۰۳.</ref> همه [[ادیان الهی]] و بیش‌تر مکاتب بشری، درباره [[پایان تاریخ]]، اظهار نظر کرده‌اند<ref>نجات بخشی در ادیان، ص‌۱۳ و ۱۴؛ علی و پایان تاریخ، ص۱۵و۲۵.</ref> در همه پیش‌گویی‌های مربوط به آخر الزمان، خبرهای وحشتناک و نگران‌کننده‌ای وجود دارد؛<ref>هزاره‌گرایی، ص‌۲۵.</ref> ولی اغلب بر این امر [[اتفاق نظر]] است که پایان کار [[بشر]]، روشن و سعادت‌آمیز است<ref>نجات‌بخشی در ادیان، ص‌۱۳ و ۱۴.</ref>. در تمام [[فرقه‌ها]] و [[مذاهب اسلامی]]، کم و بیش سرانجام سعادت‌مند [[بشر]] [[پیش‌بینی]] شده است<ref>قیام و انقلاب مهدی، ص‌۵‌.</ref><ref>[http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/1/10.htm [[علی معموری|معموری، علی]]، دائرة المعارف قرآن کریم، ص ۱۱۴-۱۲۴]</ref>.

==آخر الزمان در آیین‌های دیگر ==

* در [[ادیان ابراهیمی]]، بیش از [[آیین‌ها]] و مکاتب دیگر بر [[دوره طلایی بشر]] در [[پایان تاریخ]]، تأکید شده است. در [[عهد عتیق]]، برقراری [[سعادت]] و [[عدالت]] در سرتاسر [[جهان]] [[پیش‌بینی]] شده که به وسیله "[[مشیح]]" محقّق می‌شود<ref>کتاب مقدس، اشعیاء ۱۱ و ۱۲، یوئیل ۳ و ۴، زکریا ۹، دانیال ۲: ۴۴، و‌۷: ۱۳ و ۲۷.</ref> در [[عهد]] [[جدید]] نیز به این مطلب پرداخته شده <ref>کتاب مقدس، متی ۲۴: ۱۵ ـ ۴۴، و‌رسل ۲: ۱۷ ـ ۲۱.</ref> و [[مکاشفه]] [[یوحنا]] به طور کامل به حوادث ناگوار آخر الزمان، اختصاص یافته و در پایان آن، به [[برقراری صلح]] و [[آرامش]] [[جهان]] تحت [[حاکمیت]] [[مؤمنان]] اشاره شده است <ref>کتاب مقدس، مکاشفه یوحنا ۴ ـ ۲۲؛ نجات بخشی در ادیان، ص‌۱۱۳ و ۱۳۳.</ref><ref>[http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/1/10.htm [[علی معموری|معموری، علی]]، دائرة المعارف قرآن کریم، ص ۱۱۴-۱۲۴]</ref>.

*در ميان [[مسيحيان]] از دورانى سخن گفته مى‌شود كه در آن بازگشت [[حضرت عيسى]]{{ع}} روى خواهد داد. [[رجعت مسيح]] در كتاب [[مقدس]] بيش از سيصد بار ذكر شده است و چندين باب كامل به اين موضوع اختصاص دارد. <ref>انجيل متى۲۴ و ۲۵، انجيل مرقس ۱۳، انجيل لوقا ۲۱</ref>. حتى بعضى ادعا كرده‌اند كه درك صحيح [[رجعت مسيح]]، كليد كتاب [[مقدس]] است <ref>الاهيات مسيحى، ص ۳۲۷</ref>. طبق عقيده ايشان، مسيح دوباره در آخر الزمان مى‌آيد و برنامه [[نجات]] را كامل خواهد كرد <ref>يوحنا ۴:۴۲ عبرانيان ۹:۲۸</ref> آنان بر اين باورند كه در [[بازگشت مسيح]]، [[جهان]] روى [[سعادت]] را خواهد ديد و [[جهان]] پس از [[ظهور]] آن [[منجى]] در [[صلح]] و صفاى كامل به سر خواهد برد <ref>اشعيا۲:۷</ref>. و [[جنگ]] و [[خون]] ريزى از [[جهان]] رخت برمى‌بندد و امتى بر امتى شمشير نخواهد كشيد <ref>اشعيا۲:۴</ref>. در [[فرهنگ]] مسيحى و كتاب [[مقدس]] [[اعتقاد]] [[غلبه]] [[حق]] بر [[باطل]] در اين دوران روشن است <ref>يوحنا۴: ۴۲</ref> و از ديدگاه ايشان منجى كل، [[مسيح]] مى‌باشد. <ref>اشعيا۲:۷ مرقس۹:۱۱ـ ۱۳</ref> و اوست كه پايان [[جهان]] را بسيار نزديك مى‌ديد و [[مردمان]] را به [[توبه]] و بازگشت به سوى [[خدا]] [[دعوت]] مى‌كرد و مى‌گفت تنها كسانى بخشوده و [[رستگار]] خواهند شد كه پيش از رسيدن آن روز، خود را از [[گناه]] شسته و شايسته برخوردارى از [[رحمت]] الهى باشند<ref>مرقس۱:۱۴ـ ۱۵، متى ۳:۲و۶</ref><ref>[http://lib.eshia.ir/23021/1/2 [[محمد جواد اصغری|اصغری، محمد جواد]]، دانشنامه کلام اسلامی، ج ۱، ص ۲]</ref>.

* در متون زرتشتی "از آیین‌های باستان" به صراحت از [[دوره طلایی بشر]] در [[پایان جهان]] یاد شده که به [[آشوب‌ها]] و بلاهای بسیار مسبوق خواهد بود و با [[ظهور]] واپسین [[منجی]] "[[سوشیانس]]" محقّق می‌شود<ref>اوستا، گاهان، یسنه ۴۶، ب‌۳ و یَشتها، اردیبهشت، ب‌۱۰ ـ ۱۷ و فروردین، ب‌۱۲۹؛ نجات‌بخشی در ادیان، ص‌۳ ـ ۷۱.</ref><ref>[http://maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/1/10.htm [[علی معموری|معموری، علی]]، دائرة المعارف قرآن کریم، ص ۱۱۴-۱۲۴]</ref>. در آيين [[زردشت]] به [[ظهور مصلح]] و [[ظهور منجى|منجى]] آخر الزمان تأكيد شده است. در كيش زردشتى اين مسئله با توجه به [[اعتقادات]] ايشان، به نحو خاصى مطرح مى‌شود. در اين آيين، يك [[قدرت]] كيهانى يا [[روح]] خير به نام "اهورامزدا" و يك [[قدرت]] كيهانى متضاد يا [[روح]] بزرگ [[شر]] به نام "اهريمن" خودنمايى مى‌كند. در طول تاريخ، اين دو نيرو با هم تا آخر الزمان در ستيز هستند و در آن زمان خوبى بر [[شرّ]] [[غلبه]] مى‌كند و دوره [[صلح]] و پاكى و اعتلاى اهورامزدا فرا مى‌رسد و با [[ظهور]] [[سوشيانس]]، آخر الزمان آغاز مى‌شود <ref>تاريخ جامع اديان، ص ۳۱۸</ref> <ref>[http://lib.eshia.ir/23021/1/2 [[محمد جواد اصغری|اصغری، محمد جواد]]، دانشنامه کلام اسلامی، ج ۱، ص ۲]</ref>.

==[[مردم]] آخر الزمان==

# [[امت اسلام]] در آخر الزمان؛

# حالات [[مردم]] در آخر الزمان؛

# [[روابط]] [[مردم]] در آخر الزمان؛

# [[دین]] [[مردم]] در آخر الزمان؛

==آخر الزمان در موعودنامه==

*در [[اخبار]] آخر الزمان آمده است: وقتی [[فاسق]] [[مردمان]] بر آنها [[حکومت]] کند، اشرار از [[ترس]] شرارت‌شان، مورد [[احترام]] قرار می‌گیرند و [[غنا]] و موسیقی علنی می‌گردد... در چنین زمانی [[منتظر]] [[باد سرخ]] باشید<ref>تحف العقول، ص ۳۱؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۲۵۹ و ۲۶۳.</ref>. [[پیامبر اکرم]]{{صل}} فرمود: هنگامی که [[سنت]] را ترک کنید، [[بدعت]] ظاهر می‌شود، در چنین زمانی [[منتظر]] [[باد سرخ]]، [[خسف]]، [[مسخ]] و [[غلبه]] [[دشمن]] باشید<ref>بشارة الاسلام، ص ۲۲.</ref>. شاید منظور از [[باد سرخ]]، طوفان‌های همراه با گرد و غبار و رعب‌آور باشد<ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۱۵۵.</ref>.

* [[انسان]] با توجه به طبع جستجوگرش، همواره به سرانجام [[دنیا]] می‌اندیشیده است. همه [[ادیان الهی]] و بیشتر مکاتب بشری درباره [[پایان تاریخ]] اظهارنظر کرده‌اند. در همه پیشگویی‌های مربوط‍‌ به آخر الزمان، خبرهای نگران‌کننده‌ای وجود دارد، ولی اغلب بر این امر اتفاق دارند که پایان کار [[بشر]]، روشن و [[امیدوارکننده]] است. در متون زرتشتی به صراحت از دوره طلایی [[بشر]] در [[پایان جهان]] یاد شده که به [[آشوب‌ها]] و بلاهای بسیار مسبوق می‌گردد و با [[ظهور]] [[سوشیانس]] (واپسین [[منجی]]) محقق می‌شود. در [[ادیان]] ابراهیمی، بیش از [[آیین‌ها]] و مکاتب دیگر بر دوره طلایی [[بشر]] در [[پایان تاریخ]]، تأکید شده است. در [[عهد عتیق]]، برقراری [[سعادت]] و [[عدالت]] در سراسر [[جهان]] [[پیش بینی]] شده که به وسیله "[[ماشیح]]" محقق می‌شود. در [[عهد]] [[جدید]] نیز به این مطلب پرداخته شده است. در [[مکاشفه]] [[یوحنّا]] نیز به [[برقراری صلح]] و [[آرامش]] [[جهان]] در پایان آن اشاره شده است. دیدگاه [[قرآن]] نیز درباره سرانجام [[بشر]]، خوش‌بینانه است و در آن، پایان [[دنیا]] روشن و سعادت‌آمیز دانسته شده است<ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۱۹۱.</ref>.

==آخر الزمان در فرهنگ‌نامه [[دینی]]==