جز
جایگزینی متن - 'محل' به 'محل'
جز (جایگزینی متن - 'محل' به 'محل') |
|||
خط ۴: | خط ۴: | ||
==آستانه حضرت معصومه== | ==آستانه حضرت معصومه== | ||
نهادی [[اداری]] و خدماتی و غیر دولتی، دارای فعالیتهای [[دینی]]، [[فرهنگی]]، [[اقتصادی]] و [[اجتماعی]] با [[وظیفه]] [[مدیریت]] برنامهها و سرمایههای [[حرم]] [[حضرت]] معصومه{{س}} در چارچوب چندین معاونت، سازمان، مؤسسه و شرکت. | نهادی [[اداری]] و خدماتی و غیر دولتی، دارای فعالیتهای [[دینی]]، [[فرهنگی]]، [[اقتصادی]] و [[اجتماعی]] با [[وظیفه]] [[مدیریت]] برنامهها و سرمایههای [[حرم]] [[حضرت]] معصومه{{س}} در چارچوب چندین معاونت، سازمان، مؤسسه و شرکت. | ||
[[فاطمه معصومه]]{{س}} دختر هفتمین پیشوای [[شیعیان]]، [[امام]] [[موسی بن جعفر]]{{ع}} (۱۲۸-۱۸۳ق) است. چون وی دختر بزرگ [[خانواده]] بود و [[خواهران]] دیگری به همین نام داشت، نام او را در کتابهای [[تاریخ]] و تراجم، [[فاطمه]] کبری نوشتهاند<ref>الإرشاد، ج۲، ص۲۴۴.</ref>. نویسندگان متأخر [[شیعه]] او را فاطمه معصومه{{س}} مینامند<ref>مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۸، ص۵۹۴؛ تراجم أعلام النساء، ج۲، ص۳۴۶.</ref> و در زبان [[مردم]] به حضرت معصومه{{س}} معروف است. [[سال]] [[تولد]] او را یکی از سالهای ۱۷۳، ۱۷۹ و ۱۸۳ق دانستهاند<ref>مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۸، ص۵۹۴.</ref>، اما این نکته [[مورد اتفاق]] است که وی پس از آنکه برادرش [[امام رضا]]{{ع}} در [[سال ۲۰۰ق]] به [[فرمان]] [[مأمون]] به [[مرو]] برده شد و در آنجا به [[ولایتعهدی]] رسید، به همراه دستهای از [[علویان]] و [[سادات]] در [[سال ۲۰۱ق]] راهی [[سرزمین]] [[ایران]] شد تا به برادرش بپیوندد. اما چون به [[ساوه]] رسید [[بیمار]] شد و [[خادم]] خود را فرمود تا او را به [[قم]] ببرد. در قم در سرای [[موسی بن خزرج بن سعد اشعری]] فرود آمد. پس از هفده [[روز]] از [[دنیا]] رفت و [[موسی]] او را در [[زمین]] یا باغ بابلان<ref>تاریخ قم، حسن قمی، ص۵۶۵، ۵۶۶؛ گنجینه آثار قم، ج۱، ص۴۰۷.</ref>، محلی که امروزه | [[فاطمه معصومه]]{{س}} دختر هفتمین پیشوای [[شیعیان]]، [[امام]] [[موسی بن جعفر]]{{ع}} (۱۲۸-۱۸۳ق) است. چون وی دختر بزرگ [[خانواده]] بود و [[خواهران]] دیگری به همین نام داشت، نام او را در کتابهای [[تاریخ]] و تراجم، [[فاطمه]] کبری نوشتهاند<ref>الإرشاد، ج۲، ص۲۴۴.</ref>. نویسندگان متأخر [[شیعه]] او را فاطمه معصومه{{س}} مینامند<ref>مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۸، ص۵۹۴؛ تراجم أعلام النساء، ج۲، ص۳۴۶.</ref> و در زبان [[مردم]] به حضرت معصومه{{س}} معروف است. [[سال]] [[تولد]] او را یکی از سالهای ۱۷۳، ۱۷۹ و ۱۸۳ق دانستهاند<ref>مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۸، ص۵۹۴.</ref>، اما این نکته [[مورد اتفاق]] است که وی پس از آنکه برادرش [[امام رضا]]{{ع}} در [[سال ۲۰۰ق]] به [[فرمان]] [[مأمون]] به [[مرو]] برده شد و در آنجا به [[ولایتعهدی]] رسید، به همراه دستهای از [[علویان]] و [[سادات]] در [[سال ۲۰۱ق]] راهی [[سرزمین]] [[ایران]] شد تا به برادرش بپیوندد. اما چون به [[ساوه]] رسید [[بیمار]] شد و [[خادم]] خود را فرمود تا او را به [[قم]] ببرد. در قم در سرای [[موسی بن خزرج بن سعد اشعری]] فرود آمد. پس از هفده [[روز]] از [[دنیا]] رفت و [[موسی]] او را در [[زمین]] یا باغ بابلان<ref>تاریخ قم، حسن قمی، ص۵۶۵، ۵۶۶؛ گنجینه آثار قم، ج۱، ص۴۰۷.</ref>، محلی که امروزه محل بارگاه آن حضرت است، به [[خاک]] سپرد و سقفی از [[بوریا]] برای آن ساخت<ref>أعیان الشیعة، ج۸، ص۳۹۱.</ref>. از آن تاریخ به بعد [[مرقد]] وی محل [[زیارت]] [[پیروان]] [[مذهب جعفری]] شد و رفته رفته با توسعه اماکن زیارتی و فضاهای ساختمانی و افزایش [[موقوفات]] و نذورات و به دنبال آن افزایش [[خادمان]] و [[کارگزاران]]، به سازمانی بزرگ تبدیل شد که اکنون در درون خود چندین شرکت و مؤسسه را جای داده است. | ||
آستانه حضرت معصومه{{س}} که به روایتی منقول در [[قرن دهم]]، بیرون [[شهر قم]] قرار داشت<ref>تاریخ ألفی، ج۶، ص۴۱۶۱.</ref>، در طول [[تاریخ]] به تدریج توسعه پیدا کرد و به دلیل احترامی که [[ایرانیان]] برای آن بانو قائل بودند، [[مزار]] او را همانند مزار [[امامان]] خود، با [[شکوه]] ساختهاند، چنان که اکنون آستانه وی، پس از آستانه [[امام رضا]]{{ع}}، شکوهمندترین و معروفترین [[زیارتگاه]] ایرانیان به شمار میرود<ref>آستانه حضرت فاطمه معصومه{{س}}، ص۲۹۶؛ قم دیروز و امروز، ص۷۱- ۹۱؛ قم از نگاه بیگانگان، ص۳۰.</ref>. شاردن در قرن هجدهم میلادی آن را در اوج [[زیبایی]] و به عنوان [[ملجأ]] و زیارتگاه [[مردم]] توصیف میکند و میستاید<ref>سفرنامه شاردن، ج۲، ص۵۲۵-۵۲۶ و ۵۳۰-۵۳۱.</ref>. [[حرم]] [[حضرت]] معصومه{{س}} که از دیرباز | آستانه حضرت معصومه{{س}} که به روایتی منقول در [[قرن دهم]]، بیرون [[شهر قم]] قرار داشت<ref>تاریخ ألفی، ج۶، ص۴۱۶۱.</ref>، در طول [[تاریخ]] به تدریج توسعه پیدا کرد و به دلیل احترامی که [[ایرانیان]] برای آن بانو قائل بودند، [[مزار]] او را همانند مزار [[امامان]] خود، با [[شکوه]] ساختهاند، چنان که اکنون آستانه وی، پس از آستانه [[امام رضا]]{{ع}}، شکوهمندترین و معروفترین [[زیارتگاه]] ایرانیان به شمار میرود<ref>آستانه حضرت فاطمه معصومه{{س}}، ص۲۹۶؛ قم دیروز و امروز، ص۷۱- ۹۱؛ قم از نگاه بیگانگان، ص۳۰.</ref>. شاردن در قرن هجدهم میلادی آن را در اوج [[زیبایی]] و به عنوان [[ملجأ]] و زیارتگاه [[مردم]] توصیف میکند و میستاید<ref>سفرنامه شاردن، ج۲، ص۵۲۵-۵۲۶ و ۵۳۰-۵۳۱.</ref>. [[حرم]] [[حضرت]] معصومه{{س}} که از دیرباز محل برآورده شدن [[حاجات]] بود<ref>تاریخ جهان آرای عباسی، ص۵۷۴.</ref>، دارای ساختمانی [[تاریخی]]، با معماری هنرمندانه و زیباییهای ویژهای است و با دگرگونیهای بسیاری که در ساختمان و تزئینات آن رخ داده، باز هم مجموعه گرانبهایی از آثار [[هنری]] و کاشیهای معرق عصر صفوی و پس از آن را در خود دارد<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۴۵۰.</ref>. از زمانی که [[مرقد]] حضرت معصومه{{س}} در میان [[شیعیان]] به عنوان زیارتگاه شناخته شد، به فراخور هر دوره، ساختمان آن هم گسترش یافت و طبعاً به نگهبانان و خدمتگزاران نیاز افتاد. نیز از زمانی که مردم برای [[اداره امور]] مرقد، [[اموال]] و املاکی [[وقف]] کردند، اداره این امور و [[نظارت]] بر [[موقوفات]] و [[مصرف]] و درآمد آنها [[نیازمند]] [[تعیین]] کسی بود که متصدی این [[وظایف]] باشد. به همین دلیل، در اوایل امر، بزرگان [[شیعه]] کسانی را به عنوان [[وکیل]] وقف، برای نظارت بر موقوفات آستانه، تعیین میکردند. [[وکالت]] موقوفات به مرور [[زمان]] به تولیت [[تغییر]] یافت و متولیان که بعدها اختیارات بیشتری پیدا کردند، از سوی [[امیران]] و [[فرمانروایان]] تعیین میشدند. کهنترین خبر درباره [[مدیریت]] بر وقف، [[روایت]] [[حسن بن محمد قمی]] است که در آن از [[احمد بن اسحاق اشعری]] به عنوان وکیل وقف یاد شده است<ref>تاریخ قم، حسن قمی، ص۵۵۹؛ تاریخ متولیان آستانه مقدسه حضرت معصومه{{س}}، ص۲۸۵.</ref>. آستانه [[حضرت]] معصومه{{س}}، تا اواخر [[قرن چهارم]]، بسیار با [[شکوه]] و مفصل بوده و [[موقوفات]] فراوانی داشته و تا آن [[زمان]]، [[چهل]] تن از [[ایرانیان]] و عربهای [[مهاجر]] مقیم [[قم]]، به عنوان متولیان [[وقف]]، به رتق و فتق امور میپرداختهاند<ref>تاریخ مذهبی قم، ص۲۰۹.</ref>. با این توضیح که از [[قرن دوم]] قمری به بعد، که در سراسر [[سرزمینهای اسلامی]] برای [[سادات]] بنیهاشمی [[نقیب]] [[تعیین]] شد، برای سادات مناطق شیعهنشین [[ایران]] مانند قم، [[ری]]، کاشان، [[ساوه]] و برخی دیگر از مناطق ایران هم نقیب تعیین شد. در مواقعی برخی از نقیبان فقط نقیب یکی از شهرهای شیعهنشین پیشگفته بودند و در برخی زمانها نیز برخی از [[نقبا]] به دلیل جلالت شأنی که داشتند، افزون بر [[نقابت]] [[شهر قم]]، نقابت ری و شهرهای اطراف را هم بر عهده داشتند<ref>سادات و نقبای قم، ص۱۹۴.</ref>.<ref>[[محمد حسین شمسایی|شمسایی، محمد حسین]]، [[آستانه حضرت معصومه - شمسایی (مقاله)|مقاله «آستانه حضرت معصومه»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۱، ص ۹۸.</ref> | ||
==[[مدیریت]] و تولیت آستانه حضرت معصومه{{س}}== | ==[[مدیریت]] و تولیت آستانه حضرت معصومه{{س}}== | ||
خط ۴۷: | خط ۴۷: | ||
در سال ۱۲۹۶ق ابراهیمخان امینالسلطان ساخت [[صحن]] جدید (صحن اتابکی) را آغاز کرد که در سال ۱۳۰۳ ق به دست پسرش علیاصغرخان به پایان رسید<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۵۷۹.</ref>. این صحن با [[شکوه]] دارای چهار ایوان شرقی، غربی، جنوبی و شمالی است و ایوان آیینه در [[غرب]] این صحن جای دارد<ref>راهنمای قم، ص۶۷.</ref>. صحن اتابکی یا صحنی که تالار آینه در آن قرار دارد، در عصر فتحعلی شاه و صحن بزرگ واقع در شمال حرم که محاذی [[مسجد]] اعظم قرار دارد، در دوران معاصر بنا شدهاند<ref>راهنمای قم، ص۴۱-۱۱۷؛ آستانه حضرت فاطمه معصومه{{س}}، ص۲۹۶-۳۰۳؛ قم دیروز و امروز، ص۸۸.</ref>. این صحن دارای دو قسمت است که قسمت کوچک از شکم دریدگی قسمت بزرگ تشکیل یافته است. در منتهای دو قسمت بر فراز نبشیهای طرفین، دو گلدسته مجوف و نسبتاً کوتاه ساخته شده است<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۵۸۱.</ref>. | در سال ۱۲۹۶ق ابراهیمخان امینالسلطان ساخت [[صحن]] جدید (صحن اتابکی) را آغاز کرد که در سال ۱۳۰۳ ق به دست پسرش علیاصغرخان به پایان رسید<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۵۷۹.</ref>. این صحن با [[شکوه]] دارای چهار ایوان شرقی، غربی، جنوبی و شمالی است و ایوان آیینه در [[غرب]] این صحن جای دارد<ref>راهنمای قم، ص۶۷.</ref>. صحن اتابکی یا صحنی که تالار آینه در آن قرار دارد، در عصر فتحعلی شاه و صحن بزرگ واقع در شمال حرم که محاذی [[مسجد]] اعظم قرار دارد، در دوران معاصر بنا شدهاند<ref>راهنمای قم، ص۴۱-۱۱۷؛ آستانه حضرت فاطمه معصومه{{س}}، ص۲۹۶-۳۰۳؛ قم دیروز و امروز، ص۸۸.</ref>. این صحن دارای دو قسمت است که قسمت کوچک از شکم دریدگی قسمت بزرگ تشکیل یافته است. در منتهای دو قسمت بر فراز نبشیهای طرفین، دو گلدسته مجوف و نسبتاً کوتاه ساخته شده است<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۵۸۱.</ref>. | ||
گرداگرد این صحن، بیش از سی بقعه (غرفه) کوچک و بزرگ بنا شده که مهمترین آنها بقعه [[مدفن]] خود اتابک است. صحن نو، مرکب از دو قسمت پیوسته است: قسمت بزرگتر هشت گوشه است و قسمت کوچکتر به صورت زائدهای در میان ضلع شرقی به شکل پنج گوشه گسترش یافته است. در | گرداگرد این صحن، بیش از سی بقعه (غرفه) کوچک و بزرگ بنا شده که مهمترین آنها بقعه [[مدفن]] خود اتابک است. صحن نو، مرکب از دو قسمت پیوسته است: قسمت بزرگتر هشت گوشه است و قسمت کوچکتر به صورت زائدهای در میان ضلع شرقی به شکل پنج گوشه گسترش یافته است. در محل گسترش این [[زائده]]، بر پایههای دو سو، دو گلدسته به بلندی سیزده متر از سطح [[زمین]] با محیط ۹۰/ ۹ به شکل هشت ترکی بالا رفته که [[پوشش]] هر دو، کاشی گرهی با ترنجهایی از نامهای [[مقدس]] [[الله]] و [[محمد]]{{صل}} و [[علی]]{{ع}} در میان است<ref>تربت پاکان، ج۱، ص۹۵-۹۶.</ref>. صحن نو در سه جانب [[شرق]] و شمال و جنوب، سه درگاه ورودی دارد که سردرها در هر سه سو، آراسته به کاشی کاری است و بر فراز سردرهای شمالی و جنوبی، دو گلدسته کوچک و بالای سر در شرقی، چهار گلدسته (دو زوج) است<ref>تربت پاکان، ج۱، ص۱۰۹.</ref>. ایوان آینه از شاهکارهای معماری [[ایرانی]]، در این [[صحن]] واقع است. این ایوان چهار ستون سنگ سیاه به بلندی یازده متر دارد که در جلو [[نصب]] شده است و دو ستون دیگر که در عمارت تالار چه دو طبقه دو سوی [[ایران]] است<ref>راهنمای قم، ص۶۰-۶۱.</ref>. | ||
[[حرم]] [[حضرت]] معصومه{{س}} در دوره [[صفویه]] دارای چهار صحن بوده که در طول یکدیگر قرار داشتهاند و از یکی وارد دیگری میشدهاند. در ورودی صحن اول در انتهای خیابانی به نام حضرتی واقع بوده است. صحن اول، همان دارالشفای امروزی است. صحن دوم که مدرسه بوده، ضمیمه صحن سوم شده و از ترکیب این دو صحن، مدرسه [[فیضیه]] به وجود آمده و صحن چهارم هم همین صحنه کهنه یا صحن [[عتیق]] (صحن طلای) کنونی است<ref>تاریخ مذهبی قم، ص۲۱۳.</ref>. آستانه سه رواق دارد: رواق آینه در جانب شرقی [[مرقد]]، رواق جنوبی و رواق غربی که در سال ۱۲۳۶ ق در جای مهمانخانه قبلی که شاه تهماسب صفوی به سال ۹۴۵ق ساخته شده بود، توسط میرزا احتشامالسلطنه فرزند فتحعلی شاه ساخته شد و سه گنبد در بالای سر دارد<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۵۹۸.</ref>. یک گنبد آن به نام [[مسجد]] بالای سر مردانه، دومی مسجد بالای سر زنانه و سومی [[مقبره]] علیخان قاجار بود<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۵۹۹.</ref>. در واقع گرداگرد [[روضه]] منوره را رواقهای حرم فراگرفتهاند. در سوی جنوب، رواقی با درازا و پهنای ۷۰/ ۸ متر قرار دارد که فاصله میانه روضه منوره و مسجد موزه است. این رواق پیشتر به نام مقبره شاهصفی شناخته میشد<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۵۷.</ref>. در مدخل روضه منوره از سوی ایران آینه در [[شرق]] نیز رواقی است که اکنون از جنوب تا رواق جنوبی و از شمال تا کنار دارالحفاظ ادامه دارد. بدین ترتیب، این رواق گرداگرد روضه را از جنوب تا آخرین نقطه زاویه شمال شرقی فراگرفته است<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۵۹.</ref>. این رواق نیز جایگزین [[مسجد]] [[پایین پا]] و [[خزانه]] و کشیکخانه پیشین شده است<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۶۰.</ref>. رواق میانه با دو در، یکی در مدخل ورود به ایوان آینه و دیگری در مدخل [[روضه]] منوره، محدود میشود. این رواق گنبدی دوپوش دارد<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۶۰.</ref>. در جانب [[غرب]] روضه منوره نیز سراسر رواقی است که میانه [[حرم]] و مسجد [[بالاسر]] قرار دارد و از سوی دیگر به [[صحن]] [[عتیق]] و [[قبر]] شاه [[عباس]] دوم میپیوندند. به این ترتیب، جز در سوی ایوان طلا، گرداگرد حرم را رواقها فراگرفتهاند، زیرا بنای [[مقبره]] شاه عباس در زاویه جنوب غربی نیز اکنون در [[حکم]] رواق است<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۶۰.</ref>.<ref>[[محمد حسین شمسایی|شمسایی، محمد حسین]]، [[آستانه حضرت معصومه - شمسایی (مقاله)|مقاله «آستانه حضرت معصومه»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۱، ص ۱۰۸.</ref>. | [[حرم]] [[حضرت]] معصومه{{س}} در دوره [[صفویه]] دارای چهار صحن بوده که در طول یکدیگر قرار داشتهاند و از یکی وارد دیگری میشدهاند. در ورودی صحن اول در انتهای خیابانی به نام حضرتی واقع بوده است. صحن اول، همان دارالشفای امروزی است. صحن دوم که مدرسه بوده، ضمیمه صحن سوم شده و از ترکیب این دو صحن، مدرسه [[فیضیه]] به وجود آمده و صحن چهارم هم همین صحنه کهنه یا صحن [[عتیق]] (صحن طلای) کنونی است<ref>تاریخ مذهبی قم، ص۲۱۳.</ref>. آستانه سه رواق دارد: رواق آینه در جانب شرقی [[مرقد]]، رواق جنوبی و رواق غربی که در سال ۱۲۳۶ ق در جای مهمانخانه قبلی که شاه تهماسب صفوی به سال ۹۴۵ق ساخته شده بود، توسط میرزا احتشامالسلطنه فرزند فتحعلی شاه ساخته شد و سه گنبد در بالای سر دارد<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۵۹۸.</ref>. یک گنبد آن به نام [[مسجد]] بالای سر مردانه، دومی مسجد بالای سر زنانه و سومی [[مقبره]] علیخان قاجار بود<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۵۹۹.</ref>. در واقع گرداگرد [[روضه]] منوره را رواقهای حرم فراگرفتهاند. در سوی جنوب، رواقی با درازا و پهنای ۷۰/ ۸ متر قرار دارد که فاصله میانه روضه منوره و مسجد موزه است. این رواق پیشتر به نام مقبره شاهصفی شناخته میشد<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۵۷.</ref>. در مدخل روضه منوره از سوی ایران آینه در [[شرق]] نیز رواقی است که اکنون از جنوب تا رواق جنوبی و از شمال تا کنار دارالحفاظ ادامه دارد. بدین ترتیب، این رواق گرداگرد روضه را از جنوب تا آخرین نقطه زاویه شمال شرقی فراگرفته است<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۵۹.</ref>. این رواق نیز جایگزین [[مسجد]] [[پایین پا]] و [[خزانه]] و کشیکخانه پیشین شده است<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۶۰.</ref>. رواق میانه با دو در، یکی در مدخل ورود به ایوان آینه و دیگری در مدخل [[روضه]] منوره، محدود میشود. این رواق گنبدی دوپوش دارد<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۶۰.</ref>. در جانب [[غرب]] روضه منوره نیز سراسر رواقی است که میانه [[حرم]] و مسجد [[بالاسر]] قرار دارد و از سوی دیگر به [[صحن]] [[عتیق]] و [[قبر]] شاه [[عباس]] دوم میپیوندند. به این ترتیب، جز در سوی ایوان طلا، گرداگرد حرم را رواقها فراگرفتهاند، زیرا بنای [[مقبره]] شاه عباس در زاویه جنوب غربی نیز اکنون در [[حکم]] رواق است<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۶۰.</ref>.<ref>[[محمد حسین شمسایی|شمسایی، محمد حسین]]، [[آستانه حضرت معصومه - شمسایی (مقاله)|مقاله «آستانه حضرت معصومه»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۱، ص ۱۰۸.</ref>. |