←منابع
(←منابع) |
(←منابع) |
||
| خط ۳۲: | خط ۳۲: | ||
#اعطای بخشی از فئ و [[ثروت]] [[جنگ]] به فقرای [[مهاجر]]، از جانب [[پیامبر]]: {{متن قرآن|مَا أَفَاءَ الله عَلَى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَى فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى... * لِلْفُقَرَاءِ الْمُهَاجِرِينَ...}}؛ | #اعطای بخشی از فئ و [[ثروت]] [[جنگ]] به فقرای [[مهاجر]]، از جانب [[پیامبر]]: {{متن قرآن|مَا أَفَاءَ الله عَلَى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَى فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى... * لِلْفُقَرَاءِ الْمُهَاجِرِينَ...}}؛ | ||
#توجه [[قرآن]] به زوایای [[فقر]] و زدودن آن در [[جامعه]] که نمونه‌اش در خطاب به [[پیامبر]] است که توجه به [[زنان]] مطلّقه‌ای می‌کند که حتی با [[فقر]] و [[تنگ‌دستی]] شوهران، موظّف به پرداخت [[هزینه زندگی]] آنان به اندازه توانائیشان است: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ... * لِيُنْفِقْ ذُو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ وَمَنْ قُدِرَ عَلَيْهِ رِزْقُهُ فَلْيُنْفِقْ مِمَّا آتَاهُ الله لَا يُكَلِّفُ الله نَفْسًا إِلَّا مَا آتَاهَا سَيَجْعَلُ الله بَعْدَ عُسْرٍ يُسْرًا}}<ref>[[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۲، ص ۳۶۹.</ref>. | #توجه [[قرآن]] به زوایای [[فقر]] و زدودن آن در [[جامعه]] که نمونه‌اش در خطاب به [[پیامبر]] است که توجه به [[زنان]] مطلّقه‌ای می‌کند که حتی با [[فقر]] و [[تنگ‌دستی]] شوهران، موظّف به پرداخت [[هزینه زندگی]] آنان به اندازه توانائیشان است: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ... * لِيُنْفِقْ ذُو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ وَمَنْ قُدِرَ عَلَيْهِ رِزْقُهُ فَلْيُنْفِقْ مِمَّا آتَاهُ الله لَا يُكَلِّفُ الله نَفْسًا إِلَّا مَا آتَاهَا سَيَجْعَلُ الله بَعْدَ عُسْرٍ يُسْرًا}}<ref>[[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۲، ص ۳۶۹.</ref>. | ||
==فقر در ولایت و امامت از منظر عقل و نقل== | |||
===گستره فقر انسان در قرآن=== | |||
مسئله ابراز [[فقر]] و نیاز در [[درگاه الهی]]، به حدی در [[فرهنگ دینی]] مهم است که [[قدر]] و [[ارزش]] [[انسان‌ها]] در این نگاه، به اندازه [[معرفت]] آنان به [[ناداری]] و فقر آنان به [[خداوند]] و [[دعا]] و [[نیایش]] در درگاه الهی است. | |||
{{متن قرآن|قُلْ مَا يَعْبَأُ بِكُمْ رَبِّي لَوْلَا دُعَاؤُكُمْ}}<ref>«بگو: اگر دعای شما نباشد پروردگارم به شما بهایی نمی‌دهد که (حقّ را) دروغ شمردید پس به زودی (عذاب) گریبانگیر (شما) خواهد شد» سوره فرقان، آیه ۷۷.</ref> | |||
به همین دلیل است که خداوند، رابطه تنگاتنگی بین [[احساس]] [[بی‌نیازی]] و [[طغیان]] انسان‌ها بیان می‌دارد و می‌فرماید: {{متن قرآن|كَلَّا إِنَّ الْإِنْسَانَ لَيَطْغَى * أَنْ رَآهُ اسْتَغْنَى}}<ref>«حاشا؛ انسان سرکشی می‌ورزد * چون خود را بی‌نیاز بیند» سوره علق، آیه ۶-۷.</ref>. | |||
خداوند در [[آیات]] فراوان، به فقر و [[نیاز انسان]] در درگاه الهی تأکید می‌نماید؛ از جمله: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَى اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ}}<ref>«ای مردم! شما نیازمندان درگاه خداوند هستید و خداوند است که بی‌نیاز ستوده است» سوره فاطر، آیه ۱۵.</ref>. | |||
[[شعار]] [[انبیاء]] و [[اولیاء الهی]]{{عم}} نیز، توجه به فقر ناداری [[انسان]] در همه حال بوده است؛ چنان که [[حضرت موسی]]{{ع}} هنگامی که کم‌ترین توفیقی در انجام عمل خیر می‌یابد، بلافاصله با خداوند نیایش می‌کند و عرضه می‌دارد: {{متن قرآن|رَبِّ إِنِّي لِمَا أَنْزَلْتَ إِلَيَّ مِنْ خَيْرٍ فَقِيرٌ}}<ref>«پروردگارا به هر خیری که به من برسانی نیازمندم» سوره قصص، آیه ۲۴.</ref>. | |||
همچنین از قول [[رسول خدا]]{{صل}} می‌فرماید: {{متن قرآن|قُلْ لَا أَمْلِكُ لِنَفْسِي ضَرًّا وَلَا نَفْعًا إِلَّا مَا شَاءَ اللَّهُ}}<ref>«بگو: من برای خویش اختیار زیان و سودی ندارم مگر آنچه خداوند بخواهد» سوره یونس، آیه ۴۹.</ref>.<ref>[[محمد تقی فیاض‌بخش|فیاض‌بخش]] و [[فرید محسنی|محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۳ (کتاب)|ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۳]] ص ۱۰۲.</ref> | |||
===فقر مادی انسان=== | |||
تأمین مایحتاج مادی [[بشر]] مسئله‌ای است که همه افراد [[انسانی]]، خواه [[مؤمن]] و یا [[کافر]]، [[نیازمندی]] خود به آن را به خوبی [[درک]] می‌کنند و [[تدبیر]] و [[مدیریت]] آن را به تلاش خود و یا عوامل طبیعی نسبت می‌دهند؛ در حالی که خداوند برای تبیین فقر انسان و بیان ابعاد نیازمندی او به [[پروردگار]]، همه آنها را به خود نسبت می‌دهد. برای نمونه، در این باره به آیاتی از [[سوره]] [[مبارکه]] واقعه اشاره می‌نماییم: {{متن قرآن|أَفَرَأَيْتُمْ مَا تُمْنُونَ * أَأَنْتُمْ تَخْلُقُونَهُ أَمْ نَحْنُ الْخَالِقُونَ * نَحْنُ قَدَّرْنَا بَيْنَكُمُ الْمَوْتَ وَمَا نَحْنُ بِمَسْبُوقِينَ * عَلَى أَنْ نُبَدِّلَ أَمْثَالَكُمْ وَنُنْشِئَكُمْ فِي مَا لَا تَعْلَمُونَ * وَلَقَدْ عَلِمْتُمُ النَّشْأَةَ الْأُولَى فَلَوْلَا تَذَكَّرُونَ * أَفَرَأَيْتُمْ مَا تَحْرُثُونَ * أَأَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ * لَوْ نَشَاءُ لَجَعَلْنَاهُ حُطَامًا فَظَلْتُمْ تَفَكَّهُونَ * إِنَّا لَمُغْرَمُونَ * بَلْ نَحْنُ مَحْرُومُونَ * أَفَرَأَيْتُمُ الْمَاءَ الَّذِي تَشْرَبُونَ * أَأَنْتُمْ أَنْزَلْتُمُوهُ مِنَ الْمُزْنِ أَمْ نَحْنُ الْمُنْزِلُونَ * لَوْ نَشَاءُ جَعَلْنَاهُ أُجَاجًا فَلَوْلَا تَشْكُرُونَ * أَفَرَأَيْتُمُ النَّارَ الَّتِي تُورُونَ * أَأَنْتُمْ أَنْشَأْتُمْ شَجَرَتَهَا أَمْ نَحْنُ الْمُنْشِئُونَ}}<ref>«آیا آبی را که فرو می‌ریزید، دیده‌اید؟ * آیا شما آن را می‌آفرینید یا آفریننده ماییم؟ * ما مرگ را میان شما رقم زده‌ایم و ناتوان نیستیم* که همگونه‌هایتان را جایگزین شما گردانیم و شما را در آنچه نمی‌دانید، باز آفرینیم * و به یقین، شما آفرینش نخستین (خود) را شناخته‌اید، پس چرا پند نمی‌پذیرید؟ * آیا آنچه را می‌کارید، دیده‌اید؟ * آیا شما آن را می‌رویانید یا رویاننده ماییم؟ * اگر می‌خواستیم آن را گیاهی خشک و خرد می‌گرداندیم که به پشیمانی می‌افتید *(و بگویید) بی‌گمان ما (زیان دیده و) غرامت زده‌ایم * بلکه سخت بی‌بهره‌ایم * آیا آبی را که می‌نوشید، دیده‌اید؟ * آیا شما آن را از ابر فرو فرستاده‌اید یا فرو فرستنده ماییم؟ * اگر می‌خواستیم آن را تلخاب می‌کردیم پس چرا سپاس نمی‌گزارید؟ * آیا آتشی را که می‌افروزید دیده‌اید؟ * آیا درخت آن را شما آفریده‌اید یا آفریننده ماییم؟» سوره واقعه، آیه ۵۸-۷۲.</ref>.<ref>[[محمد تقی فیاض‌بخش|فیاض‌بخش]] و [[فرید محسنی|محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۳ (کتاب)|ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۳]] ص ۱۰۳.</ref> | |||
====[[نیازمندی]] [[انسان]] در صفات و [[کمالات]] هستی==== | |||
دراین باره می‌توان به آیاتی اشاره کرد که به [[توحید افعالی]] و صفاتی توجه داده و همه کمالات [[مخلوقات]] را به [[خداوند]] نسبت می‌دهند. | |||
{{متن قرآن|هَلْ أَتَى عَلَى الْإِنْسَانِ حِينٌ مِنَ الدَّهْرِ لَمْ يَكُنْ شَيْئًا مَذْكُورًا * إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ نُطْفَةٍ أَمْشَاجٍ نَبْتَلِيهِ فَجَعَلْنَاهُ سَمِيعًا بَصِيرًا}}<ref>«آیا بر آدمی پاره‌ای از روزگار گذشت که چیزی سزیده یادکرد نبود؟ * ما انسان را از نطفه‌ای برآمیخته آفریدیم، او را می‌آزماییم از این رو شنوا و بینایش گردانیده‌ایم» سوره انسان، آیه ۱-۲.</ref>؛ {{متن قرآن|مَنْ كَانَ يُرِيدُ الْعِزَّةَ فَلِلَّهِ الْعِزَّةُ جَمِيعًا}}<ref>«هر که عزّت می‌خواهد (بداند که) عزّت همگی از آن خداوند است» سوره فاطر، آیه ۱۰.</ref>؛ {{متن قرآن|أَنَّ الْقُوَّةَ لِلَّهِ جَمِيعًا}}<ref>«که تمام توان (ها) از آن خداوند است» سوره بقره، آیه ۱۶۵.</ref>.<ref>[[محمد تقی فیاض‌بخش|فیاض‌بخش]] و [[فرید محسنی|محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۳ (کتاب)|ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۳]] ص ۱۰۴.</ref> | |||
====[[عظمت]] [[نظام]] کیانی وحقارت جنبه مادی [[انسان]]==== | |||
[[آیات]] فراوانی در [[قرآن]] یافت می‌شود که از یک سو، اشاره به عظمت [[آفرینش]] دارد و در نتیجه، انسان را به عظمت [[خالق هستی]] [[هدایت]] می‌کند و از سوی دیگر، شدت [[حقارت]] و [[ضعف]] انسان را در مقابل آن یادآور می‌شود؛ تا همه [[انسان‌ها]] به مراتب [[فقر]] و [[نیازمندی]] دائمی خود به [[خداوند]] واقف شوند. | |||
{{متن قرآن|أَأَنْتُمْ أَشَدُّ خَلْقًا أَمِ السَّمَاءُ بَنَاهَا * رَفَعَ سَمْكَهَا فَسَوَّاهَا}}<ref>«آیا آفرینش شما سخت‌تر است یا آسمان که آن را بنا نهاد؟ * بام آن را برافراخت و آن را سامان بخشید» سوره نازعات، آیه ۲۷-۲۸.</ref>؛ | |||
{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ إِنَّ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لَنْ يَخْلُقُوا ذُبَابًا وَلَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ وَإِنْ يَسْلُبْهُمُ الذُّبَابُ شَيْئًا لَا يَسْتَنْقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطَّالِبُ وَالْمَطْلُوبُ}}<ref>«ای مردم! مثلی زده شده است بدان گوش فرا دارید: بی‌گمان کسانی را که به جای خداوند (به پرستش) می‌خوانید هرگز نمی‌توانند مگسی بیافرینند هر چند برای آن فراهم آیند و اگر مگس چیزی از آنان در رباید نمی‌توانند از او باز گیرند، خواهان و خواسته، (هر دو) ناتوانند!» سوره حج، آیه ۷۳.</ref>. | |||
{{متن قرآن|قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ جَعَلَ اللَّهُ عَلَيْكُمُ اللَّيْلَ سَرْمَدًا إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ مَنْ إِلَهٌ غَيْرُ اللَّهِ يَأْتِيكُمْ بِضِيَاءٍ أَفَلَا تَسْمَعُونَ * قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ جَعَلَ اللَّهُ عَلَيْكُمُ النَّهَارَ سَرْمَدًا إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ مَنْ إِلَهٌ غَيْرُ اللَّهِ يَأْتِيكُمْ بِلَيْلٍ تَسْكُنُونَ فِيهِ أَفَلَا تُبْصِرُونَ}}<ref>«بگو: آیا اندیشیده‌اید که اگر خداوند، شب را تا روز رستخیز برای شما جاودان کند کدام خدا جز خداوند برایتان روشنایی می‌آورد؟ پس آیا نمی‌شنوید؟ * بگو: آیا اندیشیده‌اید که اگر خداوند، روز را تا روز رستخیز برای شما جاودان کند، کدام خدا جز خداوند برایتان شبی می‌آورد تا در آن آرامش گیرید؟ پس آیا نمی‌بینید؟» سوره قصص، آیه ۷۱-۷۲.</ref>.<ref>[[محمد تقی فیاض‌بخش|فیاض‌بخش]] و [[فرید محسنی|محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۳ (کتاب)|ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۳]] ص ۱۰۴.</ref> | |||
===[[فقر معنوی]] [[انسان]]=== | |||
اگر [[فقر]] مادی انسان در تأمین نیازهای [[تکوینی]] او، تنها در چند امر محدود خلاصه می‌شود، [[نیازمندی]] انسان در مسائل [[معنوی]] و [[تربیت]] استعدادهای [[فطری]] او، به حدی گسترده است که به جرأت می‌توان گفت اغلب [[آیات قرآن]] اشاره به بخشی از این نیازهای انسان به [[خداوند]] و [[رهبران الهی]]{{عم}} دارد. در ادامه به برخی از اصول کلی آنها در [[قرآن]] اشاره می‌کنیم. | |||
اصل در نیازمندی معنوی انسان، [[هدایت]] به [[فلاح]] و [[رستگاری]] [[حقیقی]] است. در این جهت، او نیازمند ابزارهای گوناگونی است که خداوند همه آنها را به خود نسبت می‌دهد. | |||
* نیازمندی به [[استعداد]] هدایت و قابلیت تربیت به مراتب عالی معنوی. در این [[سیر]]، خداوند به مراتب [[خلقت]] مادی انسان اشاره می‌نماید و در نهایت، به [[مقام]] نفخه [[الهی]] در انسان توجه می‌دهد که زمینه‌ساز همه [[کمالات]] [[توحیدی]] در او است. {{متن قرآن|لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ}}<ref>«که ما انسان را در نیکوترین ساختار آفریده‌ایم» سوره تین، آیه ۴.</ref>. {{متن قرآن|وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ سُلَالَةٍ مِنْ طِينٍ * ثُمَّ جَعَلْنَاهُ نُطْفَةً فِي قَرَارٍ مَكِينٍ *ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا فَكَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا ثُمَّ أَنْشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ}}<ref>«و بی‌گمان ما انسان را از چکیده‌ای از گل آفریدیم * سپس او را نطفه‌ای در جایگاهی استوار نهادیم *سپس نطفه را خونی بسته و آنگاه خون بسته را گوشتپاره‌ای و گوشتپاره را استخوان‌هایی آفریدیم پس از آن بر استخوان‌ها گوشت پوشاندیم سپس آن را آفرینشی دیگر دادیم؛ پس بزرگوار است خداوند که نیکوترین آفریدگاران است» سوره مؤمنون، آیه ۱۲-۱۴.</ref> | |||
* [[نیازمندی]] به [[هدایت درونی]] استعدادهای [[فطری]] [[انسانی]] و اینکه [[خداوند]] چنین [[هدایتی]] را دائماً به [[انسان]] [[عنایت]] می‌کند؛ که در غیر این صورت، هرگز راهی برای [[تربیت]] استعدادهای انسانی وجود نداشت. {{متن قرآن|وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا * فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا}}<ref>«و به جان (آدمی) و آنکه آن را بهنجار داشت * پس به او نافرمانی و پرهیزگاری را الهام کرد» سوره شمس، آیه ۶-۸.</ref>. | |||
* نیازمندی همه [[انسان‌ها]] به [[تعلیم الهی]] و [[قدرت]] بر [[کتابت]]؛ که اگر [[ارزش انسان]] به [[علم]] و کتابت است، همه افراد [[بشر]] [[نیازمندان]] [[تعلیم]] الهی‌اند. {{متن قرآن|اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ * الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ * عَلَّمَ الْإِنْسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ}}<ref>«بخوان و (بدان که) پروردگار تو گرامی‌ترین است * همان که با قلم آموزش داد * به انسان آنچه نمی‌دانست آموخت» سوره علق، آیه ۳-۵.</ref>. | |||
* [[فقر]] انسان در هدایت‌های [[معنوی]] [[پروردگار]]؛ دامنه نیازمندی انسان در این بخش به حدی گسترده است که همه انسان‌ها محتاج [[دستگیری]] پروردگار در این جهت هستند. خداوند در بیانات گوناگون، به فقر و [[مسکنت]] انسان در این جهت اشاره می‌نماید: در طیّ [[برهان عقلی]] اشاره شد که هر مقدار مرتبه انسان‌ها در [[درگاه الهی]] بالاتر باشد و از [[استعداد]] بیشتری در [[کمالات]] برخوردار باشند، ابراز فقر بیشتری نیز در درگاه الهی دارند؛ لذا [[اولیاء]] و [[انبیاء الهی]]{{عم}}، فقیرترین انسان‌ها در درگاه الهی هستند و همین امر، کیمیای غنای آنان در [[قیاس]] با سایر انسان‌ها است. از همین رو، در اینجا ابتدا از [[مقام]] فقر [[رسول خدا]]{{صل}} آغاز می‌نماییم: | |||
# نیازمندی [[رسول اکرم]]{{صل}} به [[هدایت الهی]] تا به آنجاست که خداوند به حضرتش می‌فرماید: {{متن قرآن|أَلَمْ يَجِدْكَ يَتِيمًا فَآوَى * وَوَجَدَكَ ضَالًّا فَهَدَى}}<ref>«آیا یتیمت نیافت و در پناه گرفت؟ * و تو را گم‌گشته یافت و راه نمود» سوره ضحی، آیه ۶-۷.</ref> همچنین درباره [[حضرت یوسف]]{{ع}} می‌فرماید: {{متن قرآن|وَلَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَهَمَّ بِهَا لَوْلَا أَنْ رَأَى بُرْهَانَ رَبِّهِ كَذَلِكَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَالْفَحْشَاءَ إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُخْلَصِينَ}}<ref>«و بی‌گمان آن زن آهنگ وی کرد و وی نیز اگر برهان پروردگار خویش را نمی‌دید آهنگ او می‌کرد بدین گونه (بر آن بودیم) تا از او زشتی و پلیدکاری را بگردانیم که او از بندگان ناب ما بود» سوره یوسف، آیه ۲۴.</ref>. | |||
# [[نیازمندی]] حضرتش به [[تعلیم الهی]]: {{متن قرآن|وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكَ وَرَحْمَتُهُ لَهَمَّتْ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ أَنْ يُضِلُّوكَ وَمَا يُضِلُّونَ إِلَّا أَنْفُسَهُمْ وَمَا يَضُرُّونَكَ مِنْ شَيْءٍ وَأَنْزَلَ اللَّهُ عَلَيْكَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَعَلَّمَكَ مَا لَمْ تَكُنْ تَعْلَمُ وَكَانَ فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكَ عَظِيمًا}}<ref>«و اگر بخشش و بخشایش خداوند بر تو نبود گروهی از ایشان به بیراه کردن تو کوشیده بودند حال آنکه جز خودشان را بیراه نمی‌کنند و به تو هیچ زیانی نمی‌رسانند و خداوند کتاب و فرزانگی بر تو فرو فرستاد و به تو چیزی آموخت که نمی‌دانستی و بخشش خداوند بر تو سترگ است» سوره نساء، آیه ۱۱۳.</ref>. درباره [[حضرت یوسف]]{{ع}} نیز می‌فرماید: {{متن قرآن|وَكَذَلِكَ يَجْتَبِيكَ رَبُّكَ وَيُعَلِّمُكَ مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحَادِيثِ وَيُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَعَلَى آلِ يَعْقُوبَ كَمَا أَتَمَّهَا عَلَى أَبَوَيْكَ مِنْ قَبْلُ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْحَاقَ إِنَّ رَبَّكَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ}}<ref>«و بدین گونه پروردگارت تو را برمی‌گزیند و به تو از (دانش) خوابگزاری می‌آموزد و نعمت خویش را بر تو و بر خاندان یعقوب تمام می‌گرداند چنان‌که پیش از این بر پدرانت ابراهیم و اسحاق تمام گردانید که پروردگار تو دانایی فرزانه است» سوره یوسف، آیه ۶.</ref>. | |||
# [[خداوند]] خطاب به [[رسول اکرم]]{{صل}} می‌فرماید که هرگز [[هدایت امت]] در [[اختیار]] حضرتش نیست و [[هادی]] [[حقیقی]] خداوند است و در نتیجه، همه [[انسان‌ها]] دائماً نیازمند [[هدایت الهی]] هستند: {{متن قرآن|إِنَّكَ لَا تَهْدِي مَنْ أَحْبَبْتَ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ}}<ref>«بی‌گمان تو هر کس را که دوست داری راهنمایی نمی‌توانی کرد امّا خداوند هر کس را بخواهد راهنمایی می‌کند و او به رهیافتگان داناتر است» سوره قصص، آیه ۵۶.</ref>. | |||
# [[بدیهی]] است که اگر شخص اول عالم امکان، که همه [[هدایت‌ها]] از او آغاز می‌شود، محتاج [[هدایت الهی]] است، [[تکلیف]] سایر [[مردم]] در [[نیازمندی]] به [[هدایت]] دائمی [[پروردگار]] به خوبی روشن است. در این [[سیاق]] است که [[خداوند]] در [[آیات]] متعدد، به [[فقر]] [[انسان‌ها]] در این جهت اشاره می‌نماید؛ مثلاً: {{متن قرآن|لَيْسَ عَلَيْكَ هُدَاهُمْ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ}}<ref>«رهنمود آنان با تو نیست بلکه خداوند است که هر کس را بخواهد راهنمایی می‌کند» سوره بقره، آیه ۲۷۲.</ref>. {{متن قرآن|وَاللَّهُ يَدْعُو إِلَى دَارِ السَّلَامِ وَيَهْدِي مَنْ يَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ}}<ref>«و خداوند به بهشت فرا می‌خواند و هر که را بخواهد به راهی راست رهنمون می‌گردد» سوره یونس، آیه ۲۵.</ref>. | |||
* نیازمندی انسان‌ها به هدایت [[انبیاء]] و [[اولیاء الهی]]{{عم}} در هدایت به [[اسلام]] و [[ایمان]] و [[راه و رسم]] [[فلاح]] و [[رستگاری]]: {{متن قرآن|لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ}}<ref>«بی‌گمان خداوند بر مؤمنان منّت نهاد که از خودشان فرستاده‌ای در میان آنان برانگیخت که آیات وی را بر آنان می‌خواند و آنها را پاکیزه می‌گرداند و به آنها کتاب و فرزانگی می‌آموزد و به راستی پیش از آن در گمراهی آشکاری بودند» سوره آل عمران، آیه ۱۶۴.</ref>. | |||
* نیازمندی در [[فهم]] [[خیرات]] و تمییز آنها از سایر امور؛ خداوند این [[نعمت]] را به [[انبیاء الهی]]{{عم}} و صلحای از انسان‌ها [[عنایت]] می‌کند. {{متن قرآن|وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَأَوْحَيْنَا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْرَاتِ وَإِقَامَ الصَّلَاةِ وَإِيتَاءَ الزَّكَاةِ وَكَانُوا لَنَا عَابِدِينَ}}<ref>«و آنان را پیشوایانی کردیم که به فرمان ما راهبری می‌کردند و به آنها انجام کارهای نیک و برپا داشتن نماز و دادن زکات را وحی کردیم و آنان پرستندگان ما بودند» سوره انبیاء، آیه ۷۳.</ref>. | |||
* نیازمندی [[انسان]] در [[درک]] [[معارف]] بلند [[توحیدی]] و مسائل [[دینی]]: {{متن قرآن|وَيُعَلِّمُكُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُعَلِّمُكُمْ مَا لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ}}<ref>«چنان که از خودتان پیامبری در میان شما فرستادیم که آیه‌های ما را بر شما می‌خواند و (جان) شما را پاکیزه می‌گرداند و به شما کتاب آسمانی و فرزانگی می‌آموزد و آنچه را نمی‌دانستید به شما یاد می‌دهد» سوره بقره، آیه ۱۵۱.</ref>. {{متن قرآن|فَاذْكُرُوا اللَّهَ كَمَا عَلَّمَكُمْ مَا لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ}}<ref>«و اگر در بیم بودید، (نماز خوف را) پیاده یا سواره بجای آورید و چون ایمنی یافتید خداوند را یاد کنید همان‌گونه که آنچه را نمی‌دانستید به شما آموخت» سوره بقره، آیه ۲۳۹.</ref>. | |||
* [[نیازمندی]] در [[توفیق]] یافتن به [[اعمال]] خیر و [[گشایش]] در [[اعمال صالح]]: {{متن قرآن|فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَلَكِنَّ اللَّهَ قَتَلَهُمْ وَمَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلَكِنَّ اللَّهَ رَمَى}}<ref>«پس شما آنان را نکشتید که خداوند آنان را کشت، و چون تیر افکندی تو نیفکندی بلکه خداوند افکند و (چنین کرد) تا مؤمنان را از سوی خود نعمتی نیکو دهد که خداوند شنوایی داناست» سوره انفال، آیه ۱۷.</ref>. این مسئله در [[فرهنگ قرآن]] به حدی مهم است که [[خداوند]] [[گمراه]] شدن عده‌ای را، هرچند به خود و یا [[قرآن]] نسبت می‌دهد، اما علت اصلی آن را [[فسق]] درونی و درنتیجه، [[دعا]] و ابراز نیاز نکردن و [[طغیان]] آنان در [[درگاه الهی]] می‌داند. {{متن قرآن|مَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَلَا هَادِيَ لَهُ وَيَذَرُهُمْ فِي طُغْيَانِهِمْ يَعْمَهُونَ}}<ref>«کسانی را که خداوند در گمراهی وانهد هیچ رهنمایی ندارند و آنان را سرگردان در سرکشی‌شان وا می‌گذارد» سوره اعراف، آیه ۱۸۶.</ref>. {{متن قرآن|يُضِلُّ بِهِ كَثِيرًا وَيَهْدِي بِهِ كَثِيرًا وَمَا يُضِلُّ بِهِ إِلَّا الْفَاسِقِينَ}}<ref>«با آن بسیاری را بیراه و بسیاری (دیگر) را رهیاب می‌کند. و جز نافرمانان را با آن بیراه نمی‌گرداند» سوره بقره، آیه ۲۶.</ref>. خداوند مصداق عملی این امر را در داستان متخلفین از [[دستور]] [[رسول خدا]]{{صل}} در [[جنگ تبوک]] بیان می‌فرماید؛ به دلیل [[تکبّر]] و [[نفاق]] این دسته، توفیق شرکت در [[جهاد]] از آنان سلب شد. {{متن قرآن|إِنَّمَا يَسْتَأْذِنُكَ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَارْتَابَتْ قُلُوبُهُمْ فَهُمْ فِي رَيْبِهِمْ يَتَرَدَّدُونَ * وَلَوْ أَرَادُوا الْخُرُوجَ لَأَعَدُّوا لَهُ عُدَّةً وَلَكِنْ كَرِهَ اللَّهُ انْبِعَاثَهُمْ فَثَبَّطَهُمْ وَقِيلَ اقْعُدُوا مَعَ الْقَاعِدِينَ}}<ref>«تنها کسانی از تو اجازه (ی معاف بودن از جهاد) می‌خواهند که به خداوند و روز بازپسین ایمان ندارند و دل به شک سپرده‌اند و در تردید خود سرگردانند * اگر (به راستی) می‌خواستند رهسپار گردند ساز و برگی برای آن فراهم می‌آوردند ولی خداوند روانه شدن آنان را خوش نداشت پس آنان را به درنگ کردن واداشت و (به آنها) گفته شد: با (خانه) نشستگان همنشین باشید!» سوره توبه، آیه ۴۵-۴۶.</ref> | |||
نتیجه آنکه، ابراز [[فقر]] و [[ناداری]] و [[معرفت]] به آن، در [[فرهنگ دینی]] ریشه همه توفیقات و [[عبادت‌ها]] است؛ تا به آنجا که [[اولیاء الهی]]{{عم}} و خصوصاً [[رسول خدا]]{{صل}}، علی‌رغم همه [[کمالات]] و [[علم]] و [[قدرت الهی]] که داشتند، همه را از خود سلب و به [[خداوند]] اسناد می‌دادند. | |||
{{متن قرآن|قُلْ لَا أَمْلِكُ لِنَفْسِي نَفْعًا وَلَا ضَرًّا إِلَّا مَا شَاءَ اللَّهُ وَلَوْ كُنْتُ أَعْلَمُ الْغَيْبَ لَاسْتَكْثَرْتُ مِنَ الْخَيْرِ وَمَا مَسَّنِيَ السُّوءُ إِنْ أَنَا إِلَّا نَذِيرٌ وَبَشِيرٌ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ}}<ref>«بگو من برای خود سود و زیانی در دست ندارم جز آنچه خداوند بخواهد و اگر غیب می‌دانستم خیر بسیار می‌یافتم و (هیچ) بلا به من نمی‌رسید؛ من جز بیم‌دهنده و مژده‌آور برای گروهی که ایمان می‌آورند نیستم» سوره اعراف، آیه ۱۸۸.</ref>.<ref>[[محمد تقی فیاض‌بخش|فیاض‌بخش]] و [[فرید محسنی|محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۳ (کتاب)|ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۳]] ص ۱۰۵.</ref> | |||
==منابع== | ==منابع== | ||