تفسیر عرفانی در علوم قرآنی: تفاوت میان نسخه‌ها

[[تفسیر]] فیضی ـ اشاری را نمی‌توان با تفسیر باطنی یکسان شمرد؛ زیرا بیشتر [[مفسران]] [[عارف]] که شیوه فیضی ـ اشاری را به کار می‌‌گیرند، به معنای ظاهری الفاظ هم توجه دارند، برخلاف تفسیر باطنی که [[عدول]] از [[ظواهر]] [[قرآنی]] است. [[تفاسیر]] [[باطنیه]] به سبب عدم [[تطبیق]] با [[قواعد]] [[علم تفسیر]] غالباً متضمن ادعاهایی بی‌مبنایند <ref>مکتب تفسیر اشاری، ص۱۶ - ۱۷. </ref> و اساساً آنان ظواهر قرآنی را مراد اصلی [[آیات]] نمی‌دانند. <ref> مناهل العرفان، ج ۲، ص۸۷. </ref> آنان گرچه به عدم انفکاک [[ظاهر و باطن قرآن]] تأکید دارند؛<ref>وجه دین، ص۸۲ - ۸۳. </ref> ولی تقدم رتبی [[باطن]] بر ظاهر را قائل‌اند. <ref>وجه دین، ص۸۱ - ۸۲. </ref> از این نکته نیز نباید [[غفلت]] کرد که در تفسیر فیضی ـ اشاری نیز غالباً اصول تصوف عملی از رهگذر [[آیات قرآنی]] مورد استفاده قرار می‌‌گیرند. <ref>کشف الاسرار، ج ۱۰، ص۶۵۴. </ref> این در حالی است که از نظر برخی صوفیان، [[تأویل]] نباید مجوزی برای [[وانهادن]] معنای ظاهری قرآن باشد، بنابراین این تأویل‌ها با تأویل‌های برخی [[فلاسفه]]، [[متکلمان]] و باطنیان متفاوت‌اند. <ref>احیاء العلوم، ج ۱، ص۶۲، مشکاة الانوار، ص۶۰، کشف الاسرار، ج ۵، ص۳۰۷. </ref> زرین کوب [[معتقد]] است [[محکمات]] و [[آیات الاحکام]] از دایره این تفسیر و تأویل بیرون‌اند و فقط [[متشابهات]] و آیات مربوط به احوال [[انسان]] و [[اسرار]] [[کائنات]] در این تفسیر مورد توجه و توجیه صوفیانه قرار می‌‌گیرند. <ref>سر نی، ج ۱، ص۳۴۹. </ref> غزالی، تأویل را اساساً شیوه باطنیان تلقی و آن را [[نفی]] کرده و [[نگارش]] [[کتابی]] بنام فضائح الباطنیه از سوی وی نیز در همین راستا ارزیابی می‌‌شود. او از اینکه به مشرب تأویل، به معنای [[مذموم]] آن منسوب گردد، ابا دارد و می‌‌گوید این طرز تلقی را نباید نوعی [[رخصت]] در رفع [[ظواهر]] به شمار آورد <ref>مشکاة الانوار، ص۶۰. </ref>[[غزالی]] [[اعتقاد]] دارد هرکس ادعا کند که [[حقیقت]] مخالف [[شریعت]] و [[باطن]] مغایر ظاهر است به [[کفر]] نزدیک‌تر است تا به [[ایمان]]. <ref>احیاء العلوم، ج ۱، ص۱۷۳. </ref> [[ابن عربی]] نیز باطنیان را در زمره گمراهانی می‌‌داند که هیچ حکمی از [[احکام شریعت]] را بر ظاهر خود باقی نمی‌گذارند. <ref>الفتوحات المکیه، ج ۱، ص۳۳۴. </ref> دیگر عارفی که به نحوی [[تأویل]] جویی به مفهوم خاص آن را بر نمی‌تابد، [[مولوی]] است. برخورد این [[عارف]] با [[قرآن کریم]] آن چنان که مثنوی از آن حکایت دارد در [[نقد]] روش باطنگرایی با اهمیت است. <ref>مثنوی معنوی، دفتر سوم، ابیات ۱۰۲۰ - ۱۰۲۳. </ref> از نظر صوفیان اگر بتوان معیاری صحیح از تأویل به دست داد، همان تأویل کشفی است که به نوعی جامع بین ظاهر و باطن الفاظ [[قرآنی]] است.<ref>[[محسن قاسم‌پور|قاسم‌پور، محمد]]، [[تفسیر عرفانی - قاسم‌پور (مقاله)|مقاله «تفسیر عرفانی»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۸ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۸.</ref>

==نمونه‌ها و آثار [[تفسیر]] فیضی ـ اشاری==

==نمونه‌ها و آثار تفاسیر مبتنی بر عرفان نظری==

تفسیر [[رحمة]] من الرحمن فراهم آمده از آثار [[قرآنی]] و عرفانی [[ابن عربی]] همچون ایجاز البیان فی الترجمة عن القرآن، الجمع والتفصیل فی [[اسرار]] معانی التنزیل، تفسیر القرآن الکریم والفتوحات المکیه از جمله تفاسیر مبتنی بر عرفان نظری است. <ref>التفسیر و المفسرون، معرفت، ج ۲، ص۵۷۰ - ۵۷۳. </ref> [[شیخ محمد عبده]] بر این [[باور]] است که تفسیر القرآن الکریم متعلق به عبدالرزاق کاشانی است. و انتساب آن به ابن عربی به [[ادله]] ای درست نیست. <ref>التفسیر والمفسرون، ذهبی، ج ۲، ص۴۰۰. </ref> گرچه برخی دیگر به دلیل همسانی مباحث آن با الفتوحات المکیه انتساب آن را به ابن عربی پذیرفتنی‌تر می‌‌دانند. <ref>تفسیر و مفسران، معرفت، ج ۲، ص۴۱۴. </ref> برخی دیگر از [[تفاسیر]] مهم و مشهور [[عرفان]] نظری عبارت‌اند از اعجازالبیان فی [[کشف]] بعض [[اسرار]] ام القرآن از [[صدرالدین قونوی]] در [[تفسیر]] [[سوره حمد]]. او [[قرآن]] را ذوبطون و راه نیل به این بطون و لایه‌های درونی را [[تأویل]] می‌‌داند.