|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| ==علی رضا اسعدی==
| |
| در کتاب: سید مرتضی
| |
|
| |
| سید مرتضی صفات امام را بر دو گونه می‌داند: عقلی و سمعی. صفاتی که با دلیل عقلی اثبات می‌شوند به‌گونه‌ای هستند که امام هیچ‌گاه و در هیچ حالی، بدون آنها نیست. سید مرتضی عصمت، عالم بدون به شئون و وجوه سیاست و اعلم بودن را از این صفات می‌داند. اما صفات سمعی آنها هستند که بعد از تعبد به شرع برای امام اثبات می‌شوند، هرچند عقل آنها را اثبات نکند؛ علم به احکام شریعت (که مبتنی بر این است که او در همه شریعت امام است)، افضلیت در ثواب (که مبتنی بر ریاست امام در همه امور دین است و عقلی صرف نیست) شجاع‌ترین بودن (که مبتنی است بر وجوب جهاد و اینکه امام در جهاد پیشوای امت است. این صفت به سمع مستند است) و نیز اینکه در زمان خود بالاتر از او کسی نیست و دوم ندارد در این دسته قرار می‌گیرد.@همو، الذخیرة، ص429-430.& در زیر به بررسی برخی از مهم‌ترین صفات امام از دیدگاه سید مرتضی می‌پردازیم:
| |
|
| |
| 1. عصمت: از جمله صفات عقلی امام، عصمت است که سید مرتضی در اثبات آن به دو دلیل مهم و مشهور اشاره کرده است:
| |
| الف) استحاله تسلسل در ائمه: بر اساس برهان لطف، نیازمندی به امام به دلیل جواز خطا و انتفای عصمت در آحاد جامعه است؛ ازاین‌رو اگر همگان معصوم باشند و خطا و ارتکاب قبیح و اخلال به واجب در آنان متصور نباشد به امام نیازی نخواهد بود. حال اگر امام با دیگران در جواب ارتکاب خطا شریک باشد، او هم به امامی نیازمند خواهد بود. این امر مستلزم اثبات بی‌نهایت امام یا رسیدن به امامی معصوم است و به دلیل بطلان تسلسل، نتیجه می‌گیریم که امام باید معصوم باشد.@همو، الذخیرة، ص430-431؛ شرح جمل العلم و العمل، ص193-194؛ رسائل‌الشریف‌المرتضی، ج2، جمل العلم و العمل، ص20 و مسائل المرتضی، ص243.&
| |
| ب) حفظ شریعت: بر اساس براهین اثبات وجوب امامت، امام حافظ شریعت است. گاه او از جانب پیامبر{{صل}} مؤدّی شریعت نیز می‌باشد. چگونه ممکن است کسی که خود از عصمت برخوردار نیست حافظ شریعت باشد، و چگونه می‌توان به ادای کسی که ایمن از خطا نیست اطمینان داشت.@همو، الذخیرة، ص431-432. در باب عصمت امام نیز نک: رسائل الشریف المرتضی، ج1، جوابات المسائل الطرابلسیات الثانیه، ص324-332.&
| |
|
| |
| 2. نص: سید مرتضی امامیه را با اعتقاداتشان به همین ویژگی تعریف کرده است. او می‌گوید: امامیه کسانی هستند که به نص جلی بر امامت دوازده امام از اهل بیت پیامبر{{صل}} باور دارند@رسائل الشریف المرتضی، ج2، الحدود و الحقائق، ص264.&. از دیدگاه وی، ضرورت وجود نص بر امام بر اساس ضرورت برخی دیگر از صفات برای امام اثبات می‌شود. امام باید معصوم، عالم به همه احکام شریعت و افضل از دیگران باشد. شناخت این سه صفت جز از طریق نص میسر نیست. عصمت صفت باطنی است و بدان معناست که شخص معصوم در آینده نه به لحاظ باطنی و نه ظاهری عمل قبیحی انجام نمی‌دهد، هرچند بر آن قادر است و از این مطلب جز خداوند یا آن‌کس که خدا او را آگاه کرده باشد، اطلاع ندارد.@همو، الذخیرة، ص432؛ شرح جمل العلم و العمل، ص199-201؛ الشافی، ج2، ص5-7 و رسائل الشریف المرتضی، ج3، جمل العلم و العمل، ص20.& شناخت عالم به همه احکام شریعت نیز جز از طریق نص میسر نیست، زیرا برای شناخت آن تنها راه ممکن، غیر از نص، امتحان است و در این صورت شخص امتحان کننده خود باید علم به احکام و بلکه احاطه علمی بر آنها داشته باشد.@همو، الشافی، ج2، ص7-8.& شناخت افضلیت نیز جز از طریق نص ممکن نیست.@همان، ص42.&
| |
|
| |
| 3. عالم‌ترین به احکام شریعت: امام ریاست شرعی را بر عهده دارد و چنانکه گفته شد تقدیم مفضول بر فاضل قبیح است؛ بنابراین امام باید عالم‌ترین افراد به احکام شریعت باشد. اما به باور سید مرتضی از این بیان، نمی‌توان عالم بودن به صنایع و حرفه‌ها و ترکیب ادویه و امثال آن را نتیجه گرفت، زیرا این علوم به حوزه ریاستِ او مربوط نمی‌شود.@همو، الذخیرة، ص433-434؛ الشافی، ج2، ص19-20 و رسائل الشریف المرتضی، ج1، جوابات المسائل الشریف الطرابلسیات الثالثه، ص394-395 و ج3، جمل العلم و العمل، ص20 و اجوبة مسائل متفرقة من الحدیث و غیره، ص131.&
| |
|
| |
| 4. افضلیت و ثوابی بیش از دیگران داشتن: خداوند ائمه{{عم}} را بر همه بشر –به‌جز پیامبر اکرم{{صل}}- مقدم دانسته و برتری داده است. شاهد این سخن، آن است که معرفت آنها را همچون معرفت به خودش، مقوم ایمان و اسلام دانسته و جهل و شک به آنها را کفر و خروج از ایمان معرفی کرده است. سید مرتضی در اثبات این ادعا که معرفت آنها همچون معرفت خداوند از ایمان است، به اجماع امامیه و بلکه اجماع امت استناد کرده است و در بیان اجماع امت یادآور می‌شود که در تشهد نماز صلوات بر اهل بیت{{عم}} در کنار صلوات بر پیامبر آمده است.@ابومنصور طبرسی، الاحتجاج، احتجاج السید المرتضی، ص506-509.&
| |
| سید مرتضی بر این باور است که علاوه بر این می‌توان افضلیت را با بیان‌های دیگری نیز اثبات کرد: اولاً امام در همه دین، امام و در همه شریعت، رئیس است؛ بنابراین هیچ واجب عقلی و عبادت شرعی نیست، جز اینکه او در آنها رئیس است و از این‌رو باید در همه آنها افضل باشد.
| |
| سید مرتضی تأکید می‌کند که مراد از افضلیت، صرفاً افضلیت ظاهری نیست. نمی‌توان گفت افضلیت ظاهری کافی است، هرچند دیگران ثوابی بیش از او داشته باشند، زیرا این در صورتی است که به عصمت او یقین نداشته باشیم و نیز ممکن باشد که ظاهر او برخلاف باطن او باشد، ولی وقتی عصمت اثبات شد یقین خواهیم کرد که ظاهر و باطن او مساوی است و او ثوابی بیش از دیگران دارد.@سید مرتضی، شرح جمل العلم و العمل، ص194-199؛ الذخیرة، ص434 و رسائل الشریف المرتضی، ج2، جمل العلم و العمل، ص20 و الشافی، ج2، ص43.&
| |
| ثانیاً در شریعت اموری وجود دارد که تنها مرجع آنها سخن امام است و امام حجت در شرع و جانشین رسول خداست درنتیجه همان‌گونه که ما و مخالفانمان در مورد رسول بر این باوریم که افضل امت در ثواب است، امام هم همین‌گونه خواهد بود.@همو، الذخیرة، ص435-436.&
| |
|
| |
| 5. علم به غائبات: از دیدگاه سید مرتضی آگاهی از حوادث آینده و گذشته و علم به غائبات شرط امامت نیست، زیرا خبر دادن از غائبات معجزه شمرده می‌شود و انجام معجزه بر ائمه واجب نیست، بلکه صرفاً جایز است. ولی از طریق روایت‌های فراوان می‌دانیم که آنان از غائبات خبر می‌داده‌اند و خداوند امامان را از آنها آگاه می‌کرده است.@رسائل الشریف المرتضی، ج1، جوابات المسائل المیافارقیات، ص282.&
| |
| سید مرتضی در جایی دیگر به واجب نبودن علم امام به غائبات و حوادث آینده و گذشته تأکید کرده و چنین استدلال می‌کند که چنین علمی برای امام موجب می‌شود که امام شریک خداوند در تمام معلومات او باشد، نیز مستلزم آن است که امام همچون خداوند عالم بنفسه باشد، حال آنکه هیچ‌یک از این دو امر پذیرفتنی نیست. سید مرتضی آنگاه یادآور می‌شود که تنها آگاهی امام از تعالیم دینی و شریعت واجب است و سایر علوم و ازجمله علم به زمان وفات خود برای او واجب نیست.@رسائل الشریف المرتضی، ج3، اجوبة مسائل متفرقة من الحدیث و غیره، ص130-131.& وی در الشافی نیز به‌تفصیل به اشکالات و اعتراضات قاضی عبدالجبار در مورد میزان علم امام پاسخ داده است.@سید مرتضی، الشافی، ج3، ص163-182.&
| |
|
| |
|
| |
| ص315
| |
|
| |
| ==داود افقی== | | ==داود افقی== |
| در پایان نامه: بررسی غلو در روایات علم اهل بیت از کتاب بصائر الدرجات | | در پایان نامه: بررسی غلو در روایات علم اهل بیت از کتاب بصائر الدرجات |
