ابراهیم بن یزید نخعی در تراجم و رجال: تفاوت میان نسخه‌ها

ابراهیم بن یزید نخعی در تراجم و رجال (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۹ فوریهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۰۹:۰۶

۳۸٬۶۵۲ بایت اضافه‌شده ، ‏۹ فوریهٔ ۲۰۲۲

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

Msadeq

مدیران

۱۱۵٬۱۸۳

ویرایش

@@ خط ۳۷: / خط ۳۷: @@
 <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث '''[[ابراهیم بن یزید نخعی]]''' است. "'''[[ابراهیم بن یزید نخعی]]'''" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
 <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;"> [[ابراهیم بن یزید نخعی در تاریخ اسلامی]] - [[ابراهیم بن یزید نخعی در تراجم و رجال]] - [[ابراهیم بن یزید نخعی در حدیث]]</div>
+==مقدمه==
+ابراهیم نخعی<ref>ر.ک: أ. منابع [[شیعی]]: رجال الطوسی، ص۵۷ (ش ۴۷۷) و ۱۱۰ (ش۱۰۷۳)؛ [[نقد الرجال]]، ج۱، ص۹۷، ش۱۶۵؛ جامع الرواة، ج۱، ص۳۶ و ۳۹؛ إکلیل المنهج، ص۹۴ (ش ۵۵) و۵۶۵ (ش۱۵۳)؛ طرائف المقال، ج۲، ص۵۴، ش۷۰۶۰؛ شعب المقال، ص۱۶۰، ش۸؛ تنقیح المقال، ج۵، ص۱۲۰، ش۶۴۶؛ الکنی و الالقاب، ج۳، ص۲۴۴، أعیان الشیعة، ج۲، ص۲۴۸، ش۴۷۰؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۱۹ (ش ۵۳۹) و ۲۲۹ (ش۵۷۴)؛ معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۳۲۵، ش۳۴۴؛ قاموس الرجال، ج۱، ص۳۴۲، ش۲۴۶.
+ب. منابع [[سنی]]: الطبقات الکبری، ج۶، ص۲۷۰؛ تاریخ ابن معین (الدوری) ج۱، ص۳۸۳، ۲۶۰۰؛ طبقات [[خلیفه]]، ص۲۶۵؛ التاریخ الکبیر، ج۱، ص۳۳۳، ش۱۰۵۲؛ معرفة الثقات، ج۱، ص۲۰۹، ش۴۵؛ الجرح والتعدیل، ج۲، ص۱۴۴، ش۴۷۳؛ الثقات ([[ابن حبان]])، ج۴، ص۸؛ مشاهیر [[علماء]] الأمصار، ص۱۶۳، ش۷۴۸؛ التعدیل و التجریح، ج۱، ص۳۳۵، ش۵۷؛ [[تهذیب الکمال]]، ج۲، ص۲۳۳، ش۲۶۵؛ الکاشف، ج۱، ص۲۲۷، ش۲۲۱؛ تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۷۳، ش۷۰؛ [[میزان]] الاعتدال، ج۱، ص۷۴، ش۲۵۲؛ [[الوافی]] بالوفیات، ج۶، ص۱۰۸؛ [[تقریب]] التهذیب، ج۱، ص۶۹، ش۲۷۰؛ [[تهذیب]] التهذیب، ج۱، ص۱۵۵، ش۳۲۵؛ طبقات المدلسین، ص۲۸، ش۳۵.</ref> در سند ۱ [[روایت]] [[تفسیر کنز الدقائق]] به نقل از [[تأویل الآیات الظاهرة]] یاد شده: {{متن حدیث|رَوَى الشیخ ابوجعفر الطوسی عن رُوحُ بْنُ رَوَاحٍ عَنْ رِجَالِهِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ النَّخَعِيِّ<ref>در بعضی اسناد «ابراهیم بن النخعی» ثبت شده که مصحف است. (ر.ک: بحارالأنوار، ج۲۳، ص۲۲۱، ح۲۴).</ref> عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ{{ع}} فَقُلْتُ يَا أَبَا الْحَسَنِ أَخْبِرْنِي بِمَا أَوْصَى إِلَيْكَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} قَالَ سَأُخْبِرُكُم {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى لَكُمُ الدِّينَ}}<ref>«و ابراهیم آن را به پسران خود سفارش کرد و یعقوب نیز: که ای فرزندان من! خداوند برای شما این دین را برگزیده است پس، جز در فرمانبرداری (از او) از این جهان نروید» سوره بقره، آیه ۱۳۲.</ref> وَ ارْتَضَاهُ وَ أَتَمَّ عَلَيْكُمْ نِعْمَتَهُ وَ كُنْتُمْ أَحَقَّ بِها وَ أَهْلَها وَ أَنَّ اللَّهَ أَوْحَى إِلَى نَبِيِّهِ أَنْ يُوصِيَ إِلَيَّ فَقَالَ النَّبِيُّ{{صل}} يَا عَلِيُّ احْفَظْ وَصِيَّتِي وَ ارْعَ ذِمَامِي وَ أَوْفِ بِعَهْدِي وَ أَنْجِزْ عِدَاتِي وَ اقْضِ دَيْنِي وَ قَوِّمْهُمَا وَ أَحْيِ سُنَّتِي وَ ادْعُ إِلَى مِلَّتِي لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَى اصْطَفَانِي وَ اخْتَارَنِي فَذَكَرْتُ دَعْوَةَ أَخِي مُوسَى فَقُلْتُ اللَّهُمَّ اجْعَلْ لِي وَزِيراً مِنْ أَهْلِي كَمَا جَعَلْتَ هَارُونَ مِنْ مُوسَى فَأَوْحَى اللَّهُ ُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيَّ أَنَّ عَلِيّاً وَزِيرُكَ وَ نَاصِرُكَ وَ الْخَلِيفَةُ مِنْ بَعْدِكَ ثُمَّ يَا عَلِيُّ أَنْتَ مِنْ أَئِمَّةِ الْهُدَى وَ أَوْلَادِكَ مِنْكَ فَأَنْتُمْ قَادَةُ الْهُدَى وَ التُّقَى وَ الشَّجَرُ الَّتِي أَنَا أَصْلُهَا وَ أَنْتُمْ فَرْعُهَا فَمَنْ تَمَسَّكَ بِهَا فَقَدْ نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا فَقَدْ هَلَكَ وَ هَوَى...}}<ref>یادآوری: مراد از «ابراهیم النخعی» در سند روایت تهذیب الأحکام (ج۵، ص۲۹۹، ح۱۰۱۳): {{متن حدیث|مُوسَى بْنُ الْقَاسِمِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ النَّخَعِيِ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ...}}. «ابراهیم بن أبی بکر بن سماک» است و نه راوی مورد بحث.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۵۴۲-۵۴۳.</ref>
+==شرح حال [[راوی]]==
+مراد از راوی، [[ابوعمران، ابراهیم بن یزید النخعی]]<ref>تفسیر کنز الدقائق، ج۳، ص۷۲ - ۷۳ به گزارش از تأویل الآیات الظاهرة، ص۱۱۲ - ۱۱۳.</ref> است که در کتب [[رجال]] و [[اسناد روایات]] با دو عنوان ابراهیم نخعی<ref>محدث قمی ذیل عنوان النخعی: {{عربی|نسبة إلی النخع بفتح النون و الخاء و المعجمة، و بعدها عین مهملة و هی قبیلة کبیرة من مذحج بالیمن، و اسم النخع جسر بن عمرو بن علة بن جلد ابن مالک بن أدد، و إنما قیل له النخع لأنه انتخع، من قومه، أی بعد عنهم}}؛ (الکنی و الالقاب، ج۳، ص۲۴۴) شماری از مشاهیر شیعه و اهل سنت، منسوب به این قبیله هستند؛ مانند مالک اشتر نخعی، کمیل بن زیاد نخعی و....</ref> و [[ابراهیم بن یزید]] از وی نام برده شده و شرح حال وی در [[کتب رجالی]] [[اهل سنت]] به تفصیل آمده است:
+[[ابن سعد]] درباره [[نسب]] او: {{عربی|إبراهیم النخعی و هو إبراهیم بن یزید بن الأسود بن عمرو بن ربیعة بن حارثة بن سعد بن مالک بن النخع من مذحج و یکنی أبا عمران و کان أعور}}<ref>الطبقات الکبری، ج۶، ص۲۷۰.</ref>.
+[[ابن حبان]] تحت عنوان [[ابراهیم النخعی]]: {{عربی|إنه إبراهیم بن یزید بن الأسود بن ربیعة بن عمرو بن ربیعة بن حارثة بن سعد بن مالک بن النخع بن عمرو؛ و من زعم أنه إبراهیم بن یزید بن عمرو فقد نسب إلی جده}}<ref>الثقات (ابن حبان)، ج۴، ص۹. </ref>.
+[[مزی]]: {{عربی|إبراهیم بن یزید بن قیس بن الأسود بن عمرو بن ربیعة بن ذهل بن ربیعة بن ذهل بن سعد بن مالک بن النخع النخعی أبوعمران الکوفی، فقیه أهل الکوفة}}<ref>تهذیب الکمال، ج۲، ص۲۳۳ - ۲۳۴، ش۲۶۵.</ref>.
+[[ابراهیم نخعی]] از مشاهیر و بزرگان [[اهل سنت]] به شمار می‌آید و از جایگاه بلند [[علمی]] نزدشان برخوردار است و افراد بسیاری برای [[فراگیری علم]] خدمتش می‌رفتند، درحالی که بیش از هجده سال از عمرش نگذشته بود. وی [[مزاح]] و [[شوخ طبع]] بوده است<ref>{{عربی|و حمل عنه العلم و هو ابن ثمان عشرة سنة... و کان مزاحاً}}؛ (المعارف، ص۴۶۳).</ref>.
+ابراهیم نخعی در [[زمان]] [[حجاج بن یوسف ثقفی]] [[زندگی]] می‌کرده و از [[مخالفان]] سرسخت وی بوده است. [[نفرت]] ابراهیم نخعی از [[حجاج]] چندان بود که او را [[سب]] و [[لعن]] می‌کرد<ref>{{عربی|عن منصور قال: ذکرت لإبراهیم لعن الحجاج أو بعض الجبابرة؟ فقال: ألیس الله یقول: {{متن قرآن|أَلَا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ}}... قال سمعت إبراهیم یسب الحجاج}}. (الطبقات، ج۶، ص۲۷۹).</ref> و زمانی که از [[مرگ]] حجاج [[آگاه]] گشت، بسیار خوشحال شد و از فرط [[خوشحالی]] [[گریه]] کرد و [[سجده شکر]] به جا آورد<ref>{{عربی|عن حماد قال: بشرت إبراهیم بموت الحجاج فسجد و بکی من الفرح}}؛ (تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۷۴، ش۷۰؛ نیز ر.ک: الطبقات الکبری، ج۶، ص۲۸۰؛ تاریخ مدینة دمشق، ج۱۲، ص۱۹۷؛ سیر أعلام النبلاء، ج۴، ص۵۲۴، ش۲۱۳).</ref>.
+حجاج بن یوسف ثقفی می‌خواست ابراهیم نخعی را دستگیر کند؛ بدان جهت دستور بازداشت او را صادر کرد؛ ولی وی فرار کرد و متواری شد و زندگی پنهانی داشت و تا پایان عمرش همین گونه به سر برد و حجاج به [[دستگیری]] وی موفق نگشت، تا اینکه از [[دنیا]] رفت و شبانه [[دفن]] گردید.
+[[شعیب بن حجاج]]: [[ابراهیم نخعی]] در حالی که از [[ترس]] حجاج متواری بود، از دنیا رفت و در شب دفن گردید و من به [[نماز]] وی حاضر شدم و شنیدم از [[عامر بن شراحیل شعبی]] که درباره‌اش می‌‌گفت: {{عربی|مات رجل ما ترک بعده مثله لا بالکوفة ولا بالبصرة ولا بمکة ولا بالمدینة ولا بالشام}}<ref>ر.ک: التاریخ الصغیر، ج۱، ص۲۵۶؛ التاریخ الکبیر، ج۱، ص۳۳۴، ش۱۰۵۲.</ref>.
+[[اَبوعون]]: من در [[تشییع جنازه]] [[ابراهیم]] شرکت کردم، در حالی که هفت نفر بیشتر با من نبودند و [[عبدالرحمن بن الأسود]] که پسر دایی ابراهیم بود، بر جنازه‌اش نماز گزارد<ref>{{عربی|و قال أبوعون: کنت فی جنازة إبراهیم فما کان فیه إلا سبعة أنفس، و صلی علیه عبدالرحمن بن الأسود بن یزید و هو ابن خاله}}؛ (المعارف، ص۴۶۴).</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۵۴۳-۵۴۵.</ref>
+==طبقه [[راوی]]==
+بیشتر [[مورخان]] و [[رجالیان اهل سنت]]؛ مانند [[ابن قتیبة]]<ref>ر.ک: المعارف، ص۴۶۳.</ref>، [[خلیفة بن خیاط]]<ref>ر.ک: طبقات خلیفه، ص۲۶۵ - ۲۶۶.</ref>، [[بخاری]]<ref>ر.ک: التاریخ الکبیر، ج۱، ص۳۳۴، ش۱۰۵۲.</ref>، [[مزی]]<ref>ر.ک: تهذیب الکمال، ج۲، ص۲۴۰.</ref>، [[ذهبی]]<ref>ر.ک: الکاشف، ج۱، ص۲۲۷، ش۲۲۱؛ تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۷۴، ش۷۰.</ref> و [[ابن حجر]]<ref>ر.ک: تهذیب التهذیب، ج۱، ص۱۵۵، ش۳۲۵.</ref> [[تاریخ]] [[وفات]] ابراهیم نخعی را سال ۹۵ یا ۹۶ (ق) ثبت کرده و او را هنگام وفاتش ۴۶ ساله دانسته‌اند، درنتیجه [[تاریخ]] ولادتش، [[سال]] ۵۰ (ق) خواهد بود:
+[[ابن حبان]]: {{عربی|کان مولده سنة خمسین و مات سنة خمس أو ست و تسعین و هو بن ست و أربعین سنة بعد موت الحجاج بأربعة أشهر}}<ref>الثقات (ابن حبان)، ج۴، ص۸.</ref>.
+بر پایه اقوال دیگری، وی در سن (۴۸ یا ۴۹ یا ۵۸ سالگی از دنیا رفته<ref>ر.ک: التاریخ الکبیر، ج۱، ص۳۳۴، ش۱۰۵۲؛ التعدیل و التجریح، ج۱، ص۳۳۶، ش۵۷؛ الوافی بالوفیات، ج۶، ص۱۰۸.</ref>، در نتیجه ولادت وی در سال (۳۳ یا ۳۸ یا ۴۷ق) خواهد بود.
+بسیاری از رجالیان اهل سنت تصریح دارند که ابراهیم نخعی در حالی که [[غلام]] و یا صبی بوده، به [[دیدار]] [[عایشه]] [[همسر پیامبر اکرم]]{{صل}} نائل گشته<ref>{{عربی|... فدخل علیها و هو غلام}}؛ (التاریخ الکبیر، ج۱، ص۳۳۴، ش۱۰۵۲)؛ {{عربی|و دخل علی أم المؤمنین عائشة - رضی الله عنها - و هو صبی. (تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۷۴، ش۷۰).</ref>؛ ولی برخی دیگر این [[دیدار]] را [[نفی]] کرده و [[راوی]] آن را [[ضعیف]] دانستند<ref>ر.ک: التعدیل و التجریح، ج۱، ص۳۳۷، ش۵۷؛ تهذیب التهذیب، ج۱، ص۱۵۵، ش۳۲۵.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۵۴۶-۵۴۷.</ref>
+==[[مصاحبت]] با [[حضرت علی]] و [[امام سجاد]]{{ع}}==
+در میان [[رجالیان]] متقدم [[شیعه]]، تنها [[شیخ طوسی]] است که نام راوی را در کتاب [[رجال]] خود، در [[اصحاب امامان]] [[امام علی]] و [[سجاد]]{{عم}} ثبت کرده و می‌نویسد که وی در سال ۹۶ (ق) از [[دنیا]] رفته؛ ولی به [[تاریخ]] ولادت با سن ایشان اشاره‌ای نکرده است <ref>ابراهیم بن یزید النخعی (رجال الطوسی، ص۵۷، ش۴۷۷)؛ {{عربی|إبراهیم بن یزید النخعی الکوفی، یکنی أبا عمران، مات سنة ست و تسعین، مولی و کان أعور}}؛ (رجال الطوسی، ص۱۱۰، ش۱۰۷۳).</ref>.
+نکته درخور [[تأمل]] در سخن شیخ طوسی آن است که ایشان در حالی [[ابراهیم نخعی]] را از [[اصحاب امام علی]]{{ع}} شمرده که آن [[حضرت]] در سال ۴۰ (ق) به [[شهادت]] رسیده و ابراهیم نخعی بر پایه درست‌ترین اقوال در سال ۵۰ (ق) و بر اساس اقوال دیگر، در سال ۳۳ یا ۳۸ (ق)، یعنی دو سال یا هفت سال یا ده سال پیش از [[شهادت حضرت علی]] [[علم]] به دنیا آمده، پس چگونه می‌شود که از اصحاب امام علی{{ع}} شمرده شود؟!
+'''اشکال:''' شاید مقصود شیخ طوسی، فرد دیگری است.
+'''جواب:''' این احتمال منتفی است؛ زیرا عنوان مذکور در رجال شیخ طوسی و تاریخ [[وفات]] او، مطابق با عنوان مذکور در کتب [[اهل سنت]] است.
+به احتمال [[قوی]]، مستند شیخ طوسی در ذکر نام ابراهیم نخعی در اصحاب امام علی{{ع}} روایاتی است که در نقل بی‌واسطه ابراهیم نخعی از آن حضرت [[ظهور]] دارند<ref>{{متن حدیث|و عن إبراهیم النخعی قال: خرج علی (کرم الله وجهه) فجلس فی المسجد و اجتمع أصحابه، فجاء الحسین فوضع یده علی رأسه فقال...}}؛ (ینابیع الموده، ج۳، ص۱۰۱، ح۲)؛ {{متن حدیث|... عن إبراهیم النخعی أن عمر بن الخطاب دعا بامرأة أراد أن یرجمها قد ولدت الستة أشهر من زوجها و أنکر زوجها ذلک وقد حضر علی بن أبی طالب{{ع}} فقال...}}؛ (الإیضاح، ص۱۹۰ - ۱۹۱)؛ عن إبراهیم النخعی قال: مر رسول الله - صلوات الله علیه و آله - بعلی{{ع}} فقال له: لتقاتل الناکثین و القاسطین و المارقین. (شرح الأخبار، ج۱، ص۱۳۳۸ - ۳۳۹، ح۳۰۷).</ref>، در حالی که آن [[روایات]] از مرسلات [[ابراهیم نخعی]] است؛ زیرا وی [[احادیث]] مرسل فراوان نقل کرده است، چنان که خواهد آمد<ref>در بحث جایگاه حدیثی راوی.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۵۴۷-۵۴۸.</ref>
+==استادان و [[شاگردان راوی]]==
+ابراهیم نخعی بر اثر داشتن [[جایگاه علمی]] والا نزد [[عامه]]، دارای [[مشایخ]] و [[شاگردان]] بسیاری بوده. برخی از [[مشایخ حدیثی]] وی را می‌‌توان [[ابن عباس]]<ref>تفسیر کنز الدقائق، ج۳، ص۷۲.</ref>، [[خالد الأسود بن یزید]]، و [[خیثمة بن عبدالرحمان]]، و [[ربیع بن خثیم]]، و [[ابی الشعثاء سلیم بن اسود محاربی]]، و [[سهم بن منجاب]]، و [[سوید بن غفلة]]، و [[شریح بن ارطاة]]، و [[شریح بن حارث قاضی]]، و [[عابس بن ربیعة]]،...<ref>تهذیب الکمال، ج۲، ص۲۳۴ - ۲۳۵، ش۲۶۵.</ref> نام برد.
+بعضی از شاگردان وی عبارت‌اند از: [[ابراهیم بن مهاجر بجلی]]، [[حارث بن یزید عکلی]]، [[حر بن مسکین]]، [[حسن بن عبیدالله نخعی]]، [[حکم بن عتیبة]]، [[حکیم بن جبیر]]، [[حماد بن ابی سلیمان]]، [[زبید یامی]]، [[الزبیر بن عدی]]، [[ابومعشر زیاد بن کلیب]]، [[سلیمان اعمش]]، [[سماک بن حرب]]، [[شباک ضبی]]، و [[شعیب بن حبحاب]]، [[عبدالله بن شبرمة]] و...<ref>تهذیب الکمال، ج۲، ص۲۳۵ - ۲۳۶، ش۲۶۵. </ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۵۴۸-۵۴۹.</ref>
+==[[مذهب]] [[راوی]]==
+درباره مذهب راوی نظرهای متفاوتی داده شده:
+[[علامه]] [[ابن شهرآشوب مازندرانی]] بعد از نقل روایتی از ابراهیم نخعی مبنی بر تقدیم [[اسلام]] [[ابوبکر]] بر [[حضرت علی]]{{ع}} او را [[ناصبی]] دانسته: {{عربی|ففی تقدم إسلامه (یعنی ابوبکر) خلاف کثیر ثم إن من روی ذلک أبوهریرة و کان من الخاذلین...}} و {{عربی|إبراهیم النخعی و هو ناصبی جداً تخلف عن الحسین و خرج مع ابن الأشعث فی جیش ابن زیاد و کان یقول لا خیر إلا فی النبیذ الصلب}}<ref>متشابه القرآن و مختلفه، ج۲، ص۷۱.</ref>.
+نیز: {{عربی|... و أما روایة إبراهیم النخعی فإنه ناصبی جداً تخلف عن الحسین{{ع}} و خرج مع ابن الأشعث فی جیش عبیدالله بن زیاد إلی خراسان و کان یقول لا خیر إلا فی النبیذ الصلب}}<ref>مناقب آل أبی طالب{{ع}} (ابن شهر آشوب)، ج۲، ص۵؛ بحارالأنوار، ج۳۸، ص۲۲۹.</ref>.
+[[علامه شوشتری]] به [[ناصبی]] بودن وی تصریح دارد: {{عربی|نصب ابراهیم النخعی مشهور، کیف! و هو الذی روی العامة عنه سبق إسلام أبی بکر... و منعه عن تفضیل علی{{ع}} علی عثمان. والروایة عن أئمتنا{{عم}} إنما تفید لو کانت الروایة کاشفة عن [[اعتقاد]] الراوی بکونهم{{عم}} حجج الله - تعالی - و إلا فجمیع العامة یروون عن علی{{ع}} کما یروون عن عمر}}<ref>قاموس الرجال، ج۱، ص۳۴۲ - ۳۴۳، ش۲۴۶.</ref>.
+[[علامه]] [[سید محسن جبل عاملی]] با استناد به ادله‌ای، [[تشیع]] وی را تقویت می‌کند: {{عربی|ذکر الشیخ الطوسی له فی رجاله فی أصحاب أمیر المؤمنین و ولده الحسین{{ع}}؛ قوله: ما أنا بسبائی ولا مرجی؛ السبائی مدعی الإلهیة فی علی{{ع}} و المرجئة فرقة معروفة بعیدة عن التشیع، فجعل نفسه حداً أوسط ولو أراد غیر التشیع لقال: ما أنا بشیعی ولا مرجئ؛ قوله: علی أحب إلی من عثمان؛ إفتاؤه بالمسح دون الغسل؛ تشدیده علی المرجئة.
+طلب الحجاج له و اختفاؤه منه و سبه للحجاج و ذمه له بشدة و مجاهرته بذلک و تفضیله الخوارج علیه، فالحجاج لم یکن یطلب غالباً سوی الشیعة کما فعل بسعید بن جبیر و غیره؛ قول سعید بن جبیر المعلوم تشیعه أ تستفتونی و فیکم إبراهیم. و هذه و ان لم ینهض کل واحد منها دلیلاً الا أن مجموعها یمکن أن یستدل به علی ذلک}}<ref>أعیان الشیعه، ج۲، ص۲۵۰، ش۴۷۰.</ref>.
+[[علامه مامقانی]]: {{عربی|بل فی النفس من عد ابن خلکان له من أحد الأئمة المشاهیر شیء؛ فإن فیه و فی توثیق ابن حجر له رائحة کونه عامیاً؛ و إن کان ربما یکشف عد الشیخ - إیاه - من أصحاب أمیر المؤمنین و السجاد{{ع}}، و عدم غمزه فی مذهبه کاشف عن کونه إمامیاً}}<ref>تنقیح المقال، ج۵، ص۱۲۳ - ۱۲۴، ش۶۴۶.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۵۴۹-۵۵۰.</ref>
+==تحقیق==
+[[اختلاف]] در [[مذهب]] ابراهیم نخعی بر اثر [[روایات]] و اظهار نظرهای متفاوتی است که از وی گزارش گردیده که به کلی، سه برداشت از روایات و این اظهار نظرهای وی می‌‌توان داشت.
+===عامی بودن===
+از بعضی روایات و سخنان ایشان فهمیده می‌شود که وی از جهت مذهب و [[گرایش]] [[فکری]]، عامی بوده است:
+#[[انکار]] تقدیم [[اسلام]] علی{{ع}} بر [[ابوبکر]]:{{عربی|... عن عمرو بن مرة عن أبی حمزة عن زید بن أرقم قال أول من أسلم مع رسول الله{{صل}} علی بن أبی طالب فذکرت ذلک للنخعی فأنکره و قال [[أبو بکر]] أول من أسلم مع [[رسول الله]]{{صل}}}}<ref>مسند أحمد، ج۴، ص۳۷۱.</ref>.
+#[[پاک]] دانستن [[لباس]] حیوانات حرام‌گوشت و استفاده از آنها<ref>{{عربی|... رأیت إبراهیم یلبس قلنسوة ثعالب؛... رأیت علی إبراهیم کمة ثعالب... رأیت علی إبراهیم قلنسوة من طیالسة فی مقدمها جلد ثعلب؛... رأیت علی إبراهیم مبطنة بثعالب؛... رأیت علی إبراهیم قلنسوة مکفوفة بثعالب؛... رأیت علی إبراهیم مستقة فراء و سألته عن الفراء؟ فقال: دباغها طهورها}}؛ (الطبقات الکبری، ج۶، ص۲۸۰ - ۲۸۱).</ref>.
+#[[پیروی]] از [[سیاست]] [[خلفا]]<ref>ر.ک: منع تدوین الحدیث، ص۷ - ۲۸: الحدیث النبوی بین الروایة و الدرایة، ص۱۷-۲۲.</ref> در جلوگیری از [[نوشتن]] [[احادیث نبوی]]{{صل}}<ref>{{عربی|عن أبی معشر عن إبراهیم أنه کان یکره أن یکتب الأحادیث فی الکراریس}}؛ (جامع بیان العلم و فضله، ج۱، ص۶۷؛ نیز ر.ک: تقیید العلم، ص۴۸)؛ {{عربی|شعبة عن منصور عن إبراهیم قال ما کتبت شیئاً قط}}؛. (الطبقات الکبری، ج۶، ص۲۷۰).</ref>.
+#منع از [[تفضیل]] علی{{ع}} بر [[عثمان]]: {{عربی|ذکر عنده علی{{ع}} و عثمان؛ ففضل رجل علیاً علی عثمان، فقال له: إن کان هذا رأیک فلا تجالسنا}}.
+#{{عربی|لإن أخر من السماء أحب إلی من أن أتناول عثمان بسوء}}<ref>قاموس الرجال، ج۱، ص۳۲۰، ش۲۲۸ به گزارش از حلیة الأولیاء، ج۴، ص۲۱۸.</ref>؛
+#برابر دانستن علی{{ع}} و ابوبکر و [[عمر]]: {{عربی|عن مهلهل عن معیرة عن إبراهیم قال قال رجل لإبراهیم علی أحب إلی من أبی بکر و عمر فقال له إبراهیم أما إن علیاً لو سمع کلامک لأوجع ظهرک إذا کنتم تجالسوننا بهذا فلا تجلسونا}}<ref>الطبقات الکبری، ج۶، ص۲۷۵.</ref>.
+===[[شیعه]] بودن===
+[[فرق شیعی]] در یک تقسیم کلی به سه دسته قسمت شده‌اند:
+#گروهی که در [[زمان]] [[حیات]] [[رسول اکرم]]{{صل}} به علی{{ع}} [[گرایش]] داشته و از جانب [[پیامبر]]{{صل}} نام شیعه بر آنها اطلاق شده؛ مانند: [[سلمان]]، [[ابوذر]]، [[مقداد]] و [[عمار یاسر]].
+#گروهی که شیعه [[تفضیلیه]] هستند که [[اعتقاد]] به [[برتری علی]]{{ع}} داشتند و او را بر همه [[صحابه]] [[فضیلت]] دادند؛ ولی [[خلافت ابوبکر]] و [[عمر]] را نیز جایز و روا می‌دانستد.
+#شیعه تفضیلیه سبیه که ضمن [[برتر]] شمردن [[حضرت علی]]{{ع}} بر تمامی صحابه، او را [[وصی بلافصل]] پیامبر می‌دانستند و [[معتقد]] بودند که کسانی که علی{{ع}} را از [[مقام]] خود برکنار کردند، کافرند... و به همین دلیل نیز اینان [[خلفاء]] ثلاثه را [[سب]] و [[لعن]] میکردند<ref>دایرة المعارف تشیع، ج۴، ص۲۷۳.</ref>.
+از برخی تعبیرات [[ابراهیم نخعی]] این گونه برداشت می‌شود که وی به دسته دوم یا سوم از [[شیعیان]] گرایش داشته؛ مانند:{{عربی|و روی فیه عن الحکم بن عیینة قال: حضرنا فی موضع فقال طلحة بن مصرف الامامی: یأبی قلبی إلا حب عثمان، فحکیت ذلک لإبراهیم النخعی، فقال: لعن الله قلبه. رووا عن إبراهیم أنه قال: إن عثمان عندی شر من قارون}}<ref>تقریب المعارف، ص۲۹۶.</ref>.
+===امامی بودن===
+از بعضی [[روایات]] و دیدگاه‌های وی امامی بودنش استظهار می‌گردد:
+#{{عربی|و فی کتاب سلیم عن الأعمش عن خیثمة، قال: لما حضرت إبراهیم النخعی الوفاة قال لی: ضمنی إلیک ففعلت. فقال: أشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شریک له، وأشهد أن محمداً{{صل}} رسول الله، و أن علی بن أبی طالب - صلوات الله علیه - وصی محمد، و أن الحسن وصی علی، و أن الحسین وصی الحسن، و أن علی بن الحسین وصی الحسین. قال: ثم أغمی علیه فسقط، فقلت: هی هی ثم أفاق فقال: سمعنی غیرک قلت: لا. فقال: علی هذا أحیا و علیه أموت، و علیه کان علقمة و الأسود، و من لم یکن علی هذا فلیس علی شیء}}<ref>کتاب سلیم بن قیس الهلالی، ج۲، ص۹۲۳، ح۶۸.</ref>.
+#{{متن حدیث|... عَنْ إِبْرَاهِيمَ النَّخَعِيِّ عَنْ عَلْقَمَةَ بْنِ قَيْسٍ قَالَ: خَطَبَنَا أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ{{ع}} عَلَى مِنْبَرِ الْكُوفَةِ خُطْبَتَهُ اللُّؤْلُؤَةَ فَقَالَ فِيمَا قَالَ فِي آخِرِهَا أَلَا وَ إِنِّي ظَاعِنٌ عَنْ قَرِيبٍ وَ مُنْطَلِقٌ إِلَى الْمَغِيبِ فَارْتَقِبُوا الْفِتْنَةَ الْأُمَوِيَّةَ وَ الْمَمْلِكَةَ الْكِسْرَوِيَّةَ... فَقَامَ إِلَيْهِ رَجُلٌ يُقَالُ لَهُ عَامِرُ بْنُ كَثِيرٍ فَقَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ لَقَدْ أَخْبَرْتَنَا عَنْ أَئِمَّةِ الْكُفْرِ وَ خُلَفَاءِ الْبَاطِلِ فَأَخْبِرْنَا عَنْ أَئِمَّةِ الْحَقِّ وَ أَلْسِنَةِ الصِّدْقِ بَعْدَكَ قَالَ نَعَمْ إِنَّهُ بِعَهْدٍ عَهِدَهُ إِلَيَّ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} أَنَّ هَذَا الْأَمْرَ يَمْلِكُهَا اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً تِسْعَةٌ مِنْ صُلْبِ الْحُسَيْنِ وَ لَقَدْ قَالَ النَّبِيُّ{{صل}} لَمَّا عُرِجَ بِي إِلَى السَّمَاءِ نَظَرْتُ إِلَى سَاقِ الْعَرْشِ فَإِذَا فِيهِ مَكْتُوبٌ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ أَيَّدْتُهُ بِعَلِيٍّ وَ نَصَرْتُهُ بِعَلِيٍّ وَ رَأَيْتُ اثْنَيْ عَشَرَ نُوراً فَقُلْتُ يَا رَبِّ أَنْوَارُ مَنْ هَذِهِ فَنُودِيتُ يَا مُحَمَّدُ هَذِهِ أَنْوَارُ الْأَئِمَّةِ مِنْ ذُرِّيَّتِكَ قُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ أَ فَلَا تُسَمِّيهِمْ لِي قَالَ نَعَمْ أَنْتَ الْإِمَامُ وَ الْخَلِيفَةُ بَعْدِي تَقْضِي دَيْنِي وَ تُنْجِزُ عِدَاتِي وَ بَعْدَكَ ابْنَاكَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ بَعْدَ الْحُسَيْنِ ابْنُهُ عَلِيٌّ زَيْنُ الْعَابِدِينَ وَ بَعْدَهُ ابْنُهُ مُحَمَّدٌ يُدْعَى بِالْبَاقِرِ وَ بَعْدَ مُحَمَّدٍ ابْنُهُ جَعْفَرٌ يُدْعَى بِالصَّادِقِ وَ بَعْدَ جَعْفَرٍ ابْنُهُ مُوسَى يُدْعَى بِالْكَاظِمِ وَ بَعْدَ مُوسَى ابْنُهُ عَلِيٌّ يُدْعَى بِالرِّضَا وَ بَعْدَ عَلِيٍّ ابْنُهُ مُحَمَّدٌ يُدْعَى بِالزَّكِيِّ وَ بَعْدَ مُحَمَّدٍ ابْنُهُ عَلِيٌّ يُدْعَى بِالنَّقِيِّ وَ بَعْدَ عَلِيٍّ ابْنُهُ الْحَسَنُ يُدْعَى بِالْأَمِينِ وَ الْقَائِمُ مِنْ وُلْدِ الْحَسَنِ سَمِيِّي وَ أَشْبَهُ النَّاسِ بِي يَمْلَأُهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً...}}<ref>کفایة الأثر، ص۲۱۳ – ۲۱۸.</ref>؛
+===بی‌طرف بودن===
+از دسته چهارم [[روایات]]، [[بی‌طرفی]] وی برداشت می‌شود؛ مانند: {{متن حدیث|... عن أبی المنجاب البصری أن رجلا کان یأتی إبراهیم النخعی فیتعلم منه فیسمع قوما یذکرون أمر علی و عثمان فقال: أنا أتعلم من هذا الرجل و أری الناس مختلفین فی أمر علی و عثمان فسأل إبراهیم النخعی عن ذلک فقال: ما أنا بسبأی و لا مرجی}}<ref>الطبقات الکبری، ج۶، ص۲۷۵.</ref>.
+'''نتیجه'''
+از بررسی [[روایات]] ابراهیم نخعی و [[تأمل]] در محتوای آنها فهمیده می‌شود که وی از نظر شخصیتی دارای [[ثبات قدم]] نبوده و در [[مسائل اعتقادی]] و [[سیاسی]]، یک روش نداشته، بلکه با توجه به احوالات [[روزگار]] و دگرگون شدن شرایط، [[تغییر]] موضع می‌داده و اظهار نظرهای متفاوت و متناقض از ایشان صادر میگشته است. بر پایه بعضی گزارش‌ها وی با [[سلاطین]] و [[حاکمان]] [[زمان]] خویش [[ارتباط]] داشته و از آنها جوایز و [[هدایا]] درخواست میکرده است <ref>{{عربی|... حدثنا بن عون قال: کان إبراهیم یأتی السلطان فیسألهم الجوائز}}؛ (الطبقات، ج۶، ص۲۷۷).</ref>.
+بر این اساس، ابراهیم النخعی را باید از چهره‌های مردد [[تاریخ]] به شمار آورد و ریشه آن هم به [[خصوصیات اخلاقی]] و شخصیتی وی بر می‌گردد که با توجه به حوادث و احوالات روزگار، دگرگون می‌گشت<ref>سید مرتضی: {{عربی|... و قالت بنت عبدالله بن مطیع لزوجها یحیی بن طلحة: ما رأیت ألأم من أصحابک، إذا أیسرت لزموک، و إذا أعسرت ترکوک! فقال: هذا من کرمهم؛ یأتوننا فی حال القوة ما علیهم، و یفارقوننا فی حال الضعف منا عنهم. و قیل لإبراهیم النخعی: متی کنت؟ قال: حیث احتیج إلی}}؛ (الأمالی (مرتضی)، ج۱، ص۲۸۷).</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۵۵۰-۵۵۵.</ref>
+==جایگاه [[حدیثی]] [[راوی]]==
+[[رجالیان اهل سنت]]، [[ابراهیم نخعی]] را عالمی برجسته، فقیهی بزرگ، [[عابد]] و [[زاهد]] یاد کرده‌اند:
+[[ابن هلال ثقفی]]: {{عربی|و إبراهیم النخعی و کان عالماً بالقرآن قارئاً فاضلاً}}<ref>الغارات، ج۲، ص۶۷۴.</ref>.
+[[عجلی]]: {{عربی|کوفی ثقة و کان مفتی الکوفة و کان رجلاً صالحاً فقیهاً متوقیاً قلیل التکلف}}<ref>معرفة الثقات، ج۱، ص۲۰۹ - ۲۱۰، ش۴۵.</ref>.
+[[ابوزرعه]]: {{عربی|علم من أعلام أهل الاسلام و فقیه من فقهائهم}}<ref>الجرح و التعدیل، ج۲، ص۱۴۴ - ۱۴۵، ش۴۷۳.</ref>.
+[[ابن حبان]] نام وی را در کتاب الثقات<ref>ر.ک: الثقات (ابن حبان)، ج۴، ص۸.</ref> آورده است.
+[[ذهبی]]: {{عربی|و کان [[عجب]] فی الورع و [[الخیر]]، متوقیاً للشهرة، رأساً فی العلم}<ref>الکاشف، ج۱، ص۲۲۷، ش۲۲۱.</ref>.
+'''یادآوری:''' ابراهیم نخعی در [[نقل حدیث]] کثیر المراسیل بوده؛ ولی [[اهل سنت]] مرسلات وی را [[حجت]] و معتبر دانسته‌اند<ref>{{عربی|ثقة؛ إلا أنه یرسل کثیراً}}؛ (تقریب التهذیب، ج۱، ص۶۹، ش۲۷۰)؛ {{عربی|و قال الحافظ أبو سعید العلائی: هو مکثر من الإرسال و جماعة من الأئمة صححوا مراسیله}} (تهذیب التهذیب، ج۱، ص۱۵۶، ش۳۲۵)؛ {{عربی|... سمعت یحیی یقول: مرسلات ابراهیم صحیحة}}؛ (الکامل فی ضعفاء الرجال، ج۳، ص۱۶۹).</ref>.
+در میان [[رجالیان]] [[شیعه]]، تنها [[شیخ طوسی]] نام وی را در کتاب [[رجال شیخ طوسی]] خویش در [[اصحاب حضرت علی]] و [[امام سجاد]]{{عم}} ذکر کرده<ref>ر.ک: رجال الطوسی، ص۵۷ (ش ۴۷۷) و۱۱۰ (ش۱۰۷۳).</ref>، ولی هیچ به [[مذهب]] و [[جرح و تعدیل]] وی اشاره‌ای نکرده و [[نجاشی]] نیز در ترجمه [[ابان بن تغلب]]، اشاره کرده که [[ابان]] از وی [[روایت]] کرده است<ref>ر.ک: رجال النجاشی، ص۱۰ - ۱۱، ش۷.</ref>.
+[[علامه مامقانی]]، به استناد ذکر نام [[راوی]] در رجال شیخ طوسی وی را امامی دانسته و با استناد به بعضی [[روایات]]، او را از [[راویان]] [[حسان]] به شمار آورده است<ref>{{عربی|و لم یرد من أصحابنا توثیق الرجل،... و إن کان ربما یکشف عد الشیخ إیاه من أصحاب أمیر المؤمنین و السجاد{{ع}} و عدم غمزه فی مذهبه کاشف عن کونه إمامیاً - کما أوضحناه فی الفائدة السادسة - وانضم إلی ذلک المدائح المذکورة، اندرج الرجل فی الحسان، والله العالم}}؛ (تنقیح المقال، ج۵، ص۱۲۳ - ۱۲۴، ش۶۴۶).</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۵۵۵-۵۵۷.</ref>
 == منابع رجال و تراجم شیعه==
@@ خط ۵۷۳: / خط ۶۸۵: @@
 == منابع ==
+{{منابع}}
+# [[پرونده: IM009725.jpg|22px]] [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|'''رجال تفسیری ج۱''']]
+{{پایان منابع}}
 == پانویس ==