رشد روحیه صبر و استقامت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها

| مدخل اصلی    =  [[رشد روحیه صبر و استقامت]]  

== پاسخ جامع اجمالی ==

=== اهمیت [[صبر]] در [[زندگی فردی]] و [[اجتماعی]] در [[دوران غیبت]] ===

* یکی از مؤلفه‌های مهم و موفقیت‌آمیز در [[زندگی]] [[انسان]]، وجود [[صبر]] و [[شکیبایی]] در [[زندگی فردی]] و [[اجتماعی]] است. [[قرآن کریم]] [[مؤمنان]] را به [[صبر]] و [[پایداری]] [[دعوت]] می‌کند و صبرپیشگی را زمینۀ دریافت [[معارف الهی]] دانسته است، چراکه در [[صبر]] فواید بی شماری برای [[تربیت نفس]]، تقویت شخصیت و افزایش [[توانایی]] [[انسان]] در برابر [[سختی‌ها]] و [[مصائب]] نهفته است. اما این عامل در [[زمان غیبت]] [[امام]] بیشتر از زمان‌های دیگر مورد احتیاج [[منتظران]] است، چراکه شرایطِ بسیار دشوار [[عصر غیبت]] که دوران دوری از [[حجت الهی]] است، سبب می‌‌شود، هجمۀ [[دشمنان دین]] برای خاموش ساختن [[نور الهی]] بیشتر شود و همین امر موجب می‌‌شود [[منتظران]] در [[عصر غیبت]] به [[استقامت]] بیشتری برای گذر از این دوران [[نیاز]] داشته باشند<ref>ر.ک: [[نفیسه فقیهی مقدس|فقیهی مقدس، نفیسه]]، [[بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی (مقاله)|بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی]]، ص؟؟ </ref>. به عبارت دیگر [[صبر]] و [[استقامت]] یک ویژگی روانی و [[ثبات]] درونی است که نتیجۀ آن [[مدیریت]] [[احساسات]] و هیجانات، [[توان]] [[تحمل]] [[سختی‌ها]] و سخت کوشی در کارهاست. با توجه به تحلیل برخی از [[آیات قرآن]] و نیز [[روایات]]، هفت نوع سازۀ روان‌شناختی به عنوان پایه‌های روان‌شناختی [[صبر]] و [[استقامت]] می‌توان به دست آورد. مشخص بودن [[هدف]]، ارزشمند بودن [[هدف]]، [[اشتیاق]] رسیدن به [[هدف]]، [[ترس]] از [[شکست]]، بی رغبتی به امور منافی [[هدف]]، [[ضرورت]] پیمودن این مسیر برای رسیدن به [[هدف]] و احتمال رسیدن به [[هدف]] به عنوان پایه ‌های [[صبر]] و [[استقامت]] هستند که همگی از آموزه ی [[انتظار]] [[منجی موعود]] قابل برداشت هستند<ref>ر.ک. [[محسن موحدی|موحدی، محسن]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>. بنابراین [[انسان]] [[منتظر]] کسی است که همۀ [[سختی‌ها]] و ناملایمات را به [[امید]] رسیدن به آرمان‌های بلندش، [[تحمل]] کند<ref>ر.ک: [[محمد سبحانی‌نیا|سبحانی‌نیا، محمد]]، [[مهدویت و آرامش روان (کتاب)|مهدویت و آرامش روان]]، ص۷۵-۷۶. </ref>.

=== ارتباط بین [[صبر]] و رشد روانی [[منتظر]] ===

* در معنی [[صبر]] و [[استقامت]] در بعد روحی و شخصیتی می‌‌توان گفت [[صبر]] و [[استقامت]] پیوند تنگاتنگی با [[روح]] و روان [[منتظر]] دارد به طوری که حاصل شدن چنین صبری، مستلزم [[آمادگی]] و رشد روحی و شخصیتی [[منتظر]] است، زیرا در [[دوران غیبت]]، فشار زیادی بر [[منتظران]] [[مخلص]] و [[صدیق]] [[حضرت مهدی]]{{ع}} وارد می‌‌شود و این امر مستلزم این است که [[منتظر]] از لحاظ روحی و شخصیتی در بالاترین [[حد]] [[آمادگی]] باشد تا بتواند به بالاترین درجات [[صبر]] دسترسی پیدا کند؛ صبری که رأس الایمان است<ref>ر.ک: [[رضا انصاری|انصاری، رضا]]، [[پیش‌درآمدی بر آثار روان‌شناسی انتظار (مقاله)|پیش درآمدی بر آثار روان‌شناسی انتظار]]، ص؟؟ </ref>. این [[آمادگی روحی]] و شخصیتی را می‌‌توان در [[کلام پیامبر]]{{صل}} خطاب به اصحابش جست‌وجو کرد: «پس از شما کسانی می‌‌آیند که به هر یک از آنان، اجر پنجاه نفر از شما را خواهند داد [[اصحاب]] گفتند: ای [[پیامبر خدا]]، ما در جنگ‌های [[بدر]]، [[احد]] و [[حنین]] با شما بودیم و آیاتی از [[قرآن]] دربارۀ ما نازل شده است. [[حضرت]] پاسخ دادند: اگر آنچه آنان [[تحمل]] می‌‌کنند بر شما وارد می‌‌شد، مانند [[صبر]] آنان، [[صبر]] نمی‌کردید»<ref>{{متن حدیث|سَیَأْتِی قَوْمٌ مِنْ بَعْدِکُمْ الرَّجُلُ الْوَاحِدُ مِنْهُمْ لَهُ أَجْرُ خَمْسِینَ مِنْکُمْ قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ نَحْنُ کُنَّا مَعَکَ بِبَدْرٍ وَ أُحُدٍ وَ حُنَیْنٍ وَ نَزَلَ فِینَا الْقُرْآنُ فَقَالَ إِنَّکُمْ لَوْ تَحَمَّلُوا لِمَا حُمِّلُوا لَمْ تَصْبِرُوا صَبْرَهُمْ}}؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۳۰.</ref>. در این [[کلام]]، [[پیامبر]]{{صل}} رشد و [[آمادگی روحی]] و شخصیتی [[منتظران]] [[عصر غیبت]] را بیشتر از زمان‌های دیگر می‌‌داند؛ چراکه ایشان قائلند این حد از [[صبر]] و [[شکیبایی]] فقط در زمان [[غیبت امام عصر]] و برای منتظرانش جلوه می‌‌کند<ref>ر.ک: [[محمد سبحانی‌نیا|سبحانی‌نیا، محمد]]، [[مهدویت و آرامش روان (کتاب)|مهدویت و آرامش روان]]، ص۱۱۸.</ref>.

=== عوامل رشد روحی ===

* اما این رشد روحی و شخصیتی برای [[صبر]] کردن در [[زمان غیبت]]، چگونه حاصل می‌‌شود؟ چندین عامل برای این امر بیان شده است:

# رشد روحی و شخصیتی از [[معرفت]] به [[خدا]] و حجتش در روی [[زمین]] و استغاثۀ به [[خداوند]] برای [[توانایی]] [[اطاعت]] از حجتش حاصل می‌‌شود، چنانکه یکی از دعاهایی [[منتظرین]] در [[زمان غیبت]] اینگونه است" «خدایا‌! خودت‌ را به من بشناسان... مرا در راه دینت [[استوار]] گردان و به من [[صبر]] عطا کن!... مرا بر [[اطاعت]] او [[قدرت]] ده و بر [[پیروی از امام]] [[پایداری]] عطا کن»<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ...}}، نعمانی، محمد بن ابراهیم‌، الغیبة‌، ص۱۶۶. </ref>.<ref>ر.ک: [[رضا باقی‌زاده|باقی‌زاده، رضا]]، [[بررسی دستاوردهای روان‌شناختی سبک زندگی انتظار (مقاله)|بررسی دستاوردهای روان‌شناختی سبک زندگی انتظار]]، ص ۶۲.</ref>

# همچنین [[معرفت]] به مسئلۀ [[انتظار]] می‌‌تواند عامل دیگری برای ایجاد [[آمادگی روحی]] و روانی فرد [[منتظر]] در خصوص [[صبر]] کردن باشد، حال این [[معرفت]] به [[انتظار]] زمانی درخشنده می‌‌شود که ما بفهمیم مقولۀ [[انتظار]] فقط مربوط به [[مردمان]] [[منتظر]] نیست؛ بلکه طبق روایتی از [[امام رضا]]{{ع}} نه تنها انسان‌های [[منتظر]] و صبورند، بلکه [[خداوند]] نیز در [[انتظار]] تحقّق فرجام نیکویی [[آفرینش]] است: «چه نیکوست [[صبر]] و [[انتظار فرج]]، آیا سخن [[خدای تعالی]] را نشنیده‌اید که فرمود: "[[چشم به راه]] باشید که من نیز با شما چشم به راهم"، و فرمود: "[[منتظر]] باشید که من نیز با شما از منتظرانم"، "پس بر شما [[باد]] که [[صبر]] کنید»<ref>{{متن حدیث|مَا أَحْسَنَ الصَّبْرَ وَ انْتِظَارَ الْفَرَجِ! أَمَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: وَارْتَقِبُوا إِنِّی مَعَکُمْ رَقِیبٌ؛ فَانْتَظِرُوا إِنِّی مَعَکُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِینَ، فَعَلَیْکُمْ‌ بِالصَّبْرِ}}؛ ابن بابویه، محمد بن علی، کمال‌الدین، ج۲، ص۶۴۵، ح۵.</ref>.<ref>ر.ک: [[عبدالله نظری شاری|نظری شاری، عبدالله]]، [[نقش انتظار در بهداشت روانی (مقاله)|نقش انتظار در بهداشت روانی]]، ص ۱۱۵.</ref>

# عامل دیگری که می‌‌توان اهرمی برای رشد روحیۀ [[صبر]] در بعد روحی و روانی [[منتظر]] در زمان [[انتظار]] باشد [[تحمل]] هدفمند مشکلات است. این مهم براساس مداومت برای به دست آوردن مؤلفه‌های اساسی [[انتظار]] حاصل می‌‌شود، به طوری که فرد کنترلش حفظ می‌‌ماند و از لحاظ روحی می‌‌تواند در برابر [[سختی‌ها]] و ناملایمات [[صبور]] باشد<ref>ر.ک: [[نفیسه فقیهی مقدس|فقیهی مقدس، نفیسه]]، [[بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی (مقاله)|بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی]]، ص؟؟</ref>.

=== مصادیق رشد روحی و شخصیتی ===

* از لحاظ مصداقی، رشد روحی و شخصیتی [[منتظر]] [[صابر]] را می‌‌توان در این [[آیه]] از [[قرآن]] جستجو کرد: {{متن قرآن|وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِّنَ الْخَوْفْ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الأَمْوَالِ وَالأنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ}}<ref>«و بی‌گمان شما را با چیزی از بیم و گرسنگی و کاستی دارایی‌ها و کسان و فرآورده‌ها می‌آزماییم، و شکیبایان را نوید بخش!» سوره بقره، آیه ۱۵۵.</ref> [[آمادگی روحی]] نسبت به [[امتحانات سخت]] مثل [[ترس]]، [[گرسنگی]] و [[مرگ]] عزیزان، می‌‌تواند از جمله شروط [[آمادگی]] برای [[انتظار ظهور]] باشد<ref>ر.ک: [[عبدالله نظری شاری|نظری شاری، عبدالله]]، [[نقش انتظار در بهداشت روانی (مقاله)|نقش انتظار در بهداشت روانی]]، ص ۱۱۵.</ref>. به عبارتی می‌‌توان گفت رشد روحی و روانی برای حاصل شدن [[صبر]] در [[زمان غیبت]] بدون امتحانات و ابتلائات میسر نمی‌شود، چنانکه در روایتی [[امام صادق]]{{ع}} فرمودند: «[[ظهور]] محقق نمی‌شود، مگر پس از [[یأس]] و [[ناامیدی]] از دیگران. به‌ خدا‌ [[سوگند]]، امر [[ظهور]] به وقوع نخواهند پیوست تا زمانی که در اثر ابتلائات شدید، ماهیت افراد‌ آشکار‌ شود‌ و صف‌بندی‌ها مشخص گردد»<ref>{{متن حدیث|یَا مَنْصُورُ إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ لَا یَأْتِیکُمْ إِلَّا بَعْدَ إِیَاسٍ لَا وَ اللَّهِ حَتَّی تُمَیَّزُوا لَا وَ اللَّهِ حَتَّی تُمَحَّصُوا لَا وَ اللَّهِ حَتَّی یَشْقَی مَنْ یَشْقَی وَ یَسْعَدَ مَنْ یَسْعَدُ"}} مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۱۱. </ref>.<ref>ر.ک: [[رضا باقی‌زاده|باقی‌زاده، رضا]]، [[بررسی دستاوردهای روان‌شناختی سبک زندگی انتظار (مقاله)|بررسی دستاوردهای روان‌شناختی سبک زندگی انتظار]]، ص ۶۲. </ref>

* البته این نوع [[آمادگی روحی]] و روانی زمانی اثرگذار است که همراه مؤلفه ای به نام [[رضایت]] باشد، یعنی [[منتظر]] به حد اعلای از [[صبر]] نمی‌رسد مگر اینکه [[آمادگی روحی]] و روانی او در [[صبر]]، همراه با [[رضایت]] و طیب [[نفس]] باشد چنانکه در روایتی، [[معصوم]]{{ع}} [[یاران]] [[حقیقی]] [[امام عصر]]{{ع}} را کسانی معرفی می‌‌کند که در [[زمان غیبت]] [[امام]]، «صبری بدون شکوه و همراه با [[رضایت]] قلبی دارند»<ref>{{متن حدیث|غَیْرُ شَاکِّینَ صَابِرُونَ مُسْلِمُون}}؛ ‏مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵٢، ص۱۴۴. </ref>.<ref>ر.ک: [[نفیسه فقیهی مقدس|فقیهی مقدس، نفیسه]]، [[بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی (مقاله)|بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی]]، ص؟؟ </ref>

| پاسخ = حجت الاسلام و المسلمین '''[[عبدالله ابراهیم‌زاده آملی]]''' در مقاله ''«[[فلسفه انتظار (مقاله)|فلسفه انتظار]]»'' در این‌باره گفته‌ است:

[[امام کاظم]]{{ع}}‏  فرموده است: هر کس [[صبر]] کند و [[انتظار]] بکشد، به [[فرج]] و [[پیروزی]] می‏‌رسد و [[انتظار فرج]] بخشی ازفرج است<ref> همان، ص 143.17.</ref> در این [[روایت]] به نکته مهمی اشاره شده است و آن این که [[امام]] فرمود: هر کس ‏با [[صبر]] و [[شکیبایی]] [[انتظار]] بکشد و در این راه [[پایداری]] و [[مقاومت]] به خرج دهد، به‏ [[پیروزی]] و [[فرج]] می‌‌‏رسد؛ این نشان می‌‌‏دهد که [[انتظار راستین]]، فلسفه‌‏اش، فلسفه‏ [[زندگی]] و دستیابی به آرمان‌‏های متعالی آن است؛ زیرا [[انتظار]] در این [[روایت]]، به‏‌معنای هجران و [[فراق]] بی‏‌حاصل تصور نشده که افق روشنی نداشته باشد، بلکه به‌‏معنای [[انتظار]] تحقق اهداف [[عالی]] انسانی - [[الهی]] است و لذا در پرتو آن می‌‌‏توان و باید به آن اهداف رسید»<ref>[[عبدالله ابراهیم‌زاده آملی|ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله]]، [[فلسفه انتظار (مقاله)|فلسفه انتظار]]، [[پیام تابستان (نشریه)|فصلنامه پیام تابستان]]، ص۶۱.</ref>.

[[رده:پرسش]]