نام‌های امام مهدی: تفاوت میان نسخه‌ها

در آموزه‌های [[اعتقادی]] [[شیعه]]، "[[مهدویت]]"، از پررمز و رازترین معارف [[اعتقادی]] است. از ولادت پنهان [[حضرت مهدی]]{{ع}} گرفته، تا پنهان‌زیستی او؛ از چگونگی [[زندگی]] آن حضرت گرفته تا [[عمر]] طولانی‌اش؛ از چگونگی غیبت ایشان گرفته تا [[ظهور]]، [[قیام]] و [[حکومت جهانی]] بر کره [[زمین]] و... اینها، اسراری است که بر عموم [[مردم]]، پوشیده مانده و برخی جزو اسرار الهی تلقی شده است. یکی از این موارد، نام بردن آن حضرت به نام مخصوص (م ح م د) است. این بحث همواره مورد توجه دانشمندان و بزرگان [[شیعه]] بوده و در [[روایات]] فراوانی از [[معصومین]]{{عم}} مورد اشاره قرار گرفته است.

وجود [[روایات]] متعارض در این موضوع، باعث شده نظرات مختلفی ارائه گردد. گروهی با استناد به روایاتی که ناظر به [[تحریم]] می‌باشند، بردن نام خاص آن حضرت را، [[ممنوع]] و [[حرام]] دانسته‌اند. عده‌ای جواز را [[مقید]] به زمان غیر از [[تقیه]] و [[ترس]] دانسته و برخی نیز با استناد به روایاتی که در آنها نام آن حضرت به صراحت ذکر شده، قائل به جواز شده‌اند. بنابراین می‌توان مستند روایی دیدگاه‌های فوق را چنین بیان کرد:

 

#روایاتی که نام بردن را تنها در شرایط [[تقیه]] و [[ترس]] بر آن حضرت، جایز نمی‌داند؛

#روایاتی که بدون هیچ قیدی، نام بردن را جایز می‌داند و [[ائمه]]{{عم}} و یارانشان نیز در آنها تصریح به نام آن حضرت کرده‌اند. انواع [[روایات]] درباره نام بردن [[حضرت مهدی]]{{ع}} به نام خاص (م ح م د)

 

'''یک. [[روایات]] عدم جواز به صورت مطلق‌''': [[روایات]] دسته اول را می‌توان به گروه‌هایی چند تقسیم کرد:

#نام بردن حضرت با نام مخصوص برابر با [[کفر]] است: [[محمد بن یعقوب کلینی]] در کافی با ذکر [[سند]] از [[امام صادق]]{{ع}} [[نقل]] کرده است: {{متن حدیث|"صَاحِبُ هَذَا اَلْأَمْرِ لاَ يُسَمِّيهِ بِاسْمِهِ إِلاَّ كَافِر"}}<ref>شیخ کلینی، کافی، ج ۱، ص ۳۳۳، ح ۴.</ref>؛ "[[صاحب]] این امر کسی است که جز [[کافر]]، نام او را به اسم خودش [[نبرد]]". این [[حدیث]] را [[شیخ صدوق]] در [[کمال الدین و تمام النعمة]]<ref>کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۶۴۸، ح ۱.</ref> و مسعودی در اثبات الوصیة<ref>اثبات الوصیة، ص ۲۸۰.</ref> [[نقل]] کرده‌اند و اگر در منابع بعدی نیز ذکر شده، عمدتا از این منابع است. این [[روایت]] صریح در [[حرمت]] است؛ اگرچه عده‌ای آن را حمل بر مبالغه کرده‌اند. برخی از شارحان کافی، درباره این [[حدیث]] گفته‌اند: شاید مراد از [[کافر]] در این [[روایت]]، کسی باشد که [[اوامر الهی]] را ترک و [[نواهی]] او را انجام می‌دهد؛ نه کسی که منکر [[پروردگار]] و یا [[مشرک]] به او است. شاید این مختص به زمان [[تقیه]] باشد؛ چرا که [[روایات]] فراوانی، به نام آن حضرت تصریح کرده است<ref>ر.ک: مولی صالح مازندرانی، شرح اصول کافی، ج ۶، ص ۲۲۴.</ref>. برخی دیگر از شارحان، همچنان بر استفاده [[حرمت]]، از این‌گونه [[روایات]] پافشاری کرده‌اند<ref>ر.ک: محمد باقر مجلسی، مرآة العقول، ج ۴، صص ۱۸- ۱۶.</ref>.

#نام بردن ایشان جایز نیست؛ همان‌گونه که ولادت ایشان، مخفی است: [[صدوق]] در [[کمال الدین و تمام النعمه (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمه]] از [[امام کاظم]]{{ع}} [[نقل]] کرده است: {{متن حدیث|"ذَلِكَ اِبْنُ سَيِّدَةِ اَلْإِمَاءِ اَلَّذِي تَخْفَى عَلَى اَلنَّاسِ وِلاَدَتُهُ وَ لاَ يَحِلُّ لَهُمْ تَسْمِيَتُهُ"}}<ref>کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۳۶۸، ح ۶.</ref>؛ "او [[فرزند]] سرور کنیزان است؛ کسی که ولادتش بر [[مردمان]] پوشیده و ذکر نامش بر آنها روا نیست...". در این دسته از [[روایات]] به دو چیز اشاره شده است: یکی [[مخفی بودن ولادت]] و دیگری [[حرمت]] نام بردن حضرت با نام خاص. اگرچه ولادت آن حضرت بر عموم [[مردم]] پوشیده بود؛ ولی عده‌ای از این امر [[آگاه]] بودند. بنابراین می‌توان احتمال داد، این عدم جواز، برای همه [[مردم]] نیست. از طرفی [[مرجع]] ضمیر در {{متن حدیث|"وَ لاَ يَحِلُّ لَهُمْ"}} به {{متن حدیث|"اَلنَّاسِ"}} برمی‌گردد؛ یعنی، بر کسانی که ولادت آن حضرت بر آنها پوشیده است؛ ازاین‌رو نام بردن، برای ایشان نیز جایز نیست. با وجود این احتمالات، نمی‌توان گفت که این [[روایت]] صریح در [[حرمت]] مطلق است.

#نام بردن آن حضرت جایز نیست؛ همان‌گونه که جسم ایشان دیدنی نیست: [[داود بن قاسم جعفری]] گوید: از [[امام هادی]]{{ع}} شنیدم که فرمود: {{متن حدیث|" اَلْخَلَفُ مِنْ بَعْدِي اِبْنِيَ اَلْحَسَنُ فَكَيْفَ لَكُمْ بِالْخَلَفِ مِنْ بَعْدِ اَلْخَلَفِ فَقُلْتُ وَ لِمَ جَعَلَنِيَ اَللَّهُ فِدَاكَ فَقَالَ لِأَنَّكُمْ لاَ تَرَوْنَ شَخْصَهُ وَ لاَ يَحِلُّ لَكُمْ ذِكْرُهُ بِاسْمِهِ قُلْتُ فَكَيْفَ نَذْكُرُهُ قَالَ قُولُوا اَلْحُجَّةُ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ"}}<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۳۸۱، ح ۵؛ کتاب الغیبة، ص ۲۰۲، ح ۱۶۹؛ مسعودی، اثبات الوصیة، ص ۲۷۸؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ص ۲۶۲؛ شیخ کلینی، کافی، ج ۱، ص ۳۲۸، ح ۱۳.</ref>؛ "[[جانشین]] پس از من فرزندم [[حسن]] است و شما با [[جانشین]] پس از [[جانشین]] من چگونه خواهید بود؟ گفتم: فدای شما شوم! برای چه؟ فرمود: زیرا شما شخص او را نمی‌بینید و بردن نام او به اسمش بر شما روا نباشد، گفتم: پس چگونه او را یاد کنم؟ فرمود: بگویید: [[حجت]] از [[آل محمد]]{{صل}}". [[امام صادق]]{{ع}} در جواب کسی که پرسید "[[مهدی]] از [[فرزندان]] کیست"؛ فرمود: {{متن حدیث|" اَلْخَامِسُ مِنْ وُلْدِ اَلسَّابِعِ يَغِيبُ عَنْكُمْ شَخْصُهُ وَ لاَ يَحِلُّ لَكُمْ تَسْمِيَتُهُ"}}<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۴۱۱، ح ۱۲.</ref>؛ "[[پنجمین امام]] از [[فرزندان]] [[امام هفتم]] که شخص او از دیدگان شما [[نهان]] شود و نام بردنش روا نباشد". در این دسته از [[روایات]] نیز به جهت وجود ضمایر مخاطب در {{متن حدیث|"...يَغِيبُ عَنْكُمْ..."}} و {{متن حدیث|"...وَ لاَ يَحِلُّ لَكُمْ..."}}، ممکن است گفته شود، [[حرمت]] تنها متوجه مخاطبان آن حضرت بود و این به [[دلیل]] فشارهایی است که از طرف [[ظالمان]] بر [[شیعیان]] به جهت نام بردن حضرت وارد می‌کردند<ref>ر.ک: مولی صالح مازندرانی، شرح اصول کافی، ج ۶، ص ۲۲۴.</ref>. همچنین {متن حدیث|"...يَغِيبُ عَنْكُمْ..."}} به ملاقات‌های قطعی تخصیص خورده و این [[غیبت]] همگانی نیست؛ بر این اساس عدم جواز نام بردن نیز تخصیص خورده است. به علاوه روایاتی نیز وجود دارد که می‌گوید [[حضرت مهدی]]{{ع}} را در [[دوران غیبت]] می‌بینند. بنابراین از این دسته [[روایات]]، به خاطر وجود احتمالات، نمی‌توان قطع به [[حرمت]] را برای همگان استفاده کرد.

#نام برنده آن حضرت بین [[مردم]] [[ملعون]] است: با این مضمون توقیعی از [[امام عصر]]{{ع}} صادر شده است که می‌فرماید: {{متن حدیث|"مَنْ سَمَّانِي فِي مَجْمَعٍ مِنَ اَلنَّاسِ فَعَلَيْهِ لَعْنَةُ اَللَّهِ"}}<ref>مولی صالح مازندرانی، شرح اصول کافی، ج ۲، ص ۴۸۳، ح ۳.</ref>؛ "[[لعنت خدا]] بر کسی که مرا در میان جمعی از [[مردم]] نام برد". در این [[روایت]] نیز احتمالاتی وجود دارد: مقصود [[روایت]]، [[دوران غیبت صغرا]] است؛ یعنی، زمانی که آن حضرت در میان جمعی حضور می‌یافتند و اگر کسی نام او را افشا می‌کرد، موجب فاش شدن [[اسرار]] می‌شد و خطری متوجه آن حضرت می‌گردید؛ وگرنه صرف نام بردن- بدون اشاره به وجود ظاهری ایشان- مایه ضرر و زیانی نخواهد شد. احتمال دیگر اینکه مقصود از "فی مجمع من الناس" [[مخالفان]] و [[اهل سنت]] باشد.

 

'''[[روایات]] عدم جواز تا [[هنگام ظهور]]''': [[محمد بن زیاد ازدی]] از [[امام]] [[موسی بن جعفر]]{{ع}} درباره [[امام غایب]]{{ع}} [[نقل]] کرده است: {{متن حدیث|"... تَخْفَى عَلَى اَلنَّاسِ وِلاَدَتُهُ وَ لاَ تَحِلُّ لَهُمْ تَسْمِيَتُهُ حَتَّى يُظْهِرَهُ اَللَّهُ فَيَمْلَأَ اَلْأَرْضَ عَدْلاً وَ قِسْطاً كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً"}}<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۳۶۸، ح ۶.</ref>؛ "... کسی که ولادتش بر [[مردمان]] پوشیده و ذکر نامش بر آنها روا نیست، تا آن‌گاه که [[خدای تعالی]] او را ظاهر ساخته و [[زمین]] را از [[عدل و داد]] آکنده سازد؛ همان‌گونه که پر از [[ظلم و جور]] شده باشد". [[عبد العظیم حسنی]] گوید:... [[امام هادی]]{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|"... وَ مِنْ بَعْدِيَ اِبْنِي اَلْحَسَنُ ، فَكَيْفَ لِلنَّاسِ بِالْخَلَفِ مِنْ بَعْدِهِ قُلْتُ وَ كَيْفَ ذَلِكَ قَالَ لِأَنَّهُ لاَ يُرَى شَخْصُهُ وَ لاَ يَحِلُّ ذِكْرُهُ بِاسْمِهِ حَتَّى يَخْرُجَ فَيَمْلَأَ اَلْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلاً..."}}<ref> شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۳۷۹، ح ۱.</ref>؛ "... و پس از من پسرم [[حسن]] است و [[مردم]] با [[جانشین]] او چگونه باشند؟ گفتم: فدای شما شوم برای چه؟ فرمود: زیرا شخص او را نمی‌بینند و بردن نام او روا نباشد؛ تا آنکه [[قیام]] کند و [[زمین]] را پر از [[عدل و داد]] نماید...".

 

'''[[روایات]] جواز بدون [[بیم]] خطر''': در این دسته از [[روایات]]، به [[علت]] نام نبردن حضرت اشاره شده است. در این صورت اگر آن [[علت]] وجود نداشته باشد، [[نهی]] نیز ساقط است. [[امام باقر]]{{ع}} در جواب [[ابو خالد کابلی]]- که از [[نام حضرت مهدی]]{{ع}} پرسیده بود- فرمود: {{متن حدیث|"... سَأَلْتَنِي وَ اَللَّهِ يَا أَبَا خَالِدٍ عَنْ سُؤَالٍ مُجْهِدٍ وَ لَقَدْ سَأَلْتَنِي عَنْ أَمْرٍ مَا كُنْتُ مُحَدِّثاً بِهِ أَحَداً وَ لَوْ كُنْتُ مُحَدِّثاً بِهِ أَحَداً لَحَدَّثْتُكَ وَ لَقَدْ سَأَلْتَنِي عَنْ أَمْرٍ لَوْ أَنَّ بَنِي فَاطِمَةَ عَرَفُوهُ حَرَصُوا عَلَى أَنْ يَقْطَعُوهُ بَضْعَةً بَضْعَةً"}}<ref>نعمانی، الغیبة، ص ۲۸۸، ح ۲ و نیز ر.ک: محمد بن حسن طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۳۳، ح ۲۸۸.</ref>؛ "به [[خدا]] [[سوگند]] ای ابا خالد! پرسش [[سختی]] پرسیدی که مرا به [[تکلیف]] و زحمت می‌اندازد؛ همانا از امری سؤال کردی که [هرگز آن را به هیچ‌کس نگفته‌ام و] اگر آن را به کسی گفته بودم، مسلما، به تو می‌گفتم. همانا تو از من چیزی را سؤال کردی که اگر بنی [[فاطمه]] او را بشناسند، [[حرص]] ورزند که او را قطعه قطعه کنند". از [[روایت]] یاد شده استفاده می‌شود که اگر ضرر و خطری بر آن حضرت به وجود نیاید، دانستن و [[نقل]] نام آن حضرت، بدون اشکال است. از خود [[حضرت مهدی]]{{ع}} در توقیعی آمده است: {{متن حدیث|"... فَإِنَّهُمْ إِنْ وَقَفُوا عَلَى اَلاِسْمِ أَذَاعُوهُ وَ إِنْ وَقَفُوا عَلَى اَلْمَكَانِ دَلُّوا عَلَيْهِ"}}<ref>کتاب الغیبة، ص ۳۶۴، ح ۳۳۱.</ref>؛ "پس به درستی که آنان اگر اسم را بدانند، آن را رایج ساخته و اگر بر مکان [[آگاهی]] یابند، آن را نشان خواهند داد". [[شیخ حر عاملی]] ذیل این [[روایت]] نوشته است: این دلالت می‌کند بر اینکه [[نهی]] اختصاص به [[ترس]] و ترتب مفسده دارد<ref>وسائل الشیعة، ج ۱۶، ص ۲۴۰.</ref>. بنابراین، این دسته از [[روایات]]، دایر مدار [[ترس]] و [[تقیه]] است و با منتفی شدن آن، [[حرمت]] نام بردن نیز منتفی خواهد شد.

 

'''[[روایات]] جواز نام بردن‌''': بی‌گمان در [[روایات]] فراوانی وقتی سخن از [[حضرت مهدی]]{{ع}}، به میان آمده، به نام آن حضرت تصریح شده است. در اینجا به بعضی از این [[روایات]]، اشاره می‌شود:

 

روایاتی که قبل از ولادت ایشان، به نام [[مبارک]] آن حضرت اشاره کرده است:

 

#[[شیخ صدوق]] در [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]] از [[حضرت علی]]{{ع}}، [[نقل]] کرده است: [[رسول گرامی اسلام]]{{صل}}، [[نام امامان]] بعد از [[حضرت علی]]{{ع}} را یکی پس از دیگری برای آن حضرت برشمرد، تا اینکه فرمود: {{متن حدیث|"... مَعَ مَهْدِيِّ أُمَّتِي مُحَمَّدٌ اَلَّذِي يَمْلَأُ اَلْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلاً..."}}<ref>شیخ صدوق؛ کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۲۸۴، ح ۳۷.</ref>؛ "[[مهدی]] امتم [در میان ایشان‌] [[محمد]] است که [[زمین]] را از [[عدل و داد]] آکنده سازد..."

#از موارد دیگری که قائلان به جواز نام بردن حضرت، بدان اشاره کرده‌اند، [[حدیث لوح حضرت زهرا]]{{س}} است. در قسمتی از این [[لوح]]- که هدیه‌ای از طرف [[پیامبر]]{{صل}} به [[حضرت زهرا]]{{س}} بود- آمده است: {{متن حدیث|"... وَ أُكْمِلُ ذَلِكَ بِابْنِهِ مُ حَ مَّ دٍ رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ، عَلَيْهِ كَمَالُ مُوسَى، وَ بَهَاءُ عِيسَى عَلَيْهِمَا اَلسَّلاَمُ، وَ صَبْرُ أَيُّوبَ..."}}<ref>شیخ کلینی، کافی، ج ۱، ص ۵۲۷، ح ۳.</ref>. "... و [[اوصیا]] را به وجود فرزندش [[محمد]]- [[رحمت]] بر جهانیان- تکمیل خواهم کرد؛ کسی که کمال [[موسی]]{{ع}} و بهاء [[عیسی]]{{ع}} و [[صبر ایوب]]{{ع}} را دارا است...".

#از [[امام عسکری]]{{ع}} در موارد فراوانی [[نقل]] شده که به نام آن حضرت تصریح کرده است. زمانی که [[مادر حضرت مهدی]]{{ع}} به ایشان حامله شد، [[امام عسکری]]{{ع}} به او فرمود: {{متن حدیث|"سَتَحْمِلِينَ ذَكَراً وَ اِسْمُهُ م‌ح‌م‌د وَ هُوَ اَلْقَائِمُ مِنْ بَعْدِي"}}<ref>کشف الغمة، ج ۲، ص ۴۷۵.</ref>؛ "تو حامل پسری هستی که نامش [[محمد]] است و او [[قائم]] پس از من است". همچنین آن حضرت در ضمن [[حدیثی]] فرمود: {{متن حدیث|"... اِبْنِي م‌ح‌م‌د هُوَ اَلْإِمَامُ وَ اَلْحُجَّةُ بَعْدِي، مَنْ مَاتَ وَ لَمْ يَعْرِفْهُ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً..."}}<ref>کشف الغمة، ج ۲، ص ۴۰۹، ح ۹.</ref>؛ "فرزندم [[محمد]]، او است [[امام]] و [[حجت]] پس از من، هر کس بمیرد و او را نشناسد، به [[مرگ جاهلی]] از [[دنیا]] رفته است".

 

گروه دوم شامل سخنانی است که پس از ولادت ایشان، از آن حضرت با نام [[محمد]] یاد کرده‌اند:

 

#در [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]] ضمن بیان [[سرگذشت مادر حضرت مهدی]]{{ع}}، آمده است: {{متن حدیث|"... وَ عَلَى قَبْرِهَا لَوْحٌ مَكْتُوبٌ عَلَيْهِ هَذَا قَبْرُ أُمِّ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِمَا اَلسَّلاَمُ"}}<ref>کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۴۳۱، ح ۷.</ref>؛ "و بر آرامگاه او نوشته شده بود، این [[قبر]] [[مادر]] [[محمد]] است". با توجه به اینکه از ایشان به عنوان "[[ام محمد]]" یاد نشده تا گفته شود [[لقب]] ایشان بوده است؛ بنابراین [[دلیل]] برای جواز نام بردن نام خاص آن حضرت است<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ج۱، ص۲۰۱-۲۱۰.</ref>.