خواص: تفاوت میان نسخه‌ها

==مقدمه==

در قطعه‌ای از [[عهدنامه]] [[امام]] به [[مالک اشتر]] که پیش‌تر نقل کردیم، به پاره‌ای از ویژگی‌های خواص اشاره شده است که نشان می‌دهد آسیب‌ها و آفاتی از ناحیه خواص متوجه [[حکومت]] و [[جامعه]] است و به آن زیان می‌رساند. این آسیب‌ها عبارتند از:

#هزینه خدماتی که [[دولت]] برای [[تأمین رفاه]] خواص متحمل می‌شود، سنگین و سرسام‌آور است<ref>{{متن حدیث|وَ لَيْسَ أَحَدٌ مِنَ الرَّعِيَّةِ أَثْقَلَ عَلَى الْوَالِي مَئُونَةً فِي الرَّخَاءِ}}، (نهج البلاغه، نامه ۵۳).</ref>.

#خدمات آنان در برابر هزینه‌هایی که به دولت [[تحمیل]] می‌کنند ناچیز است و در موارد نیاز، صحنه را خالی می‌کنند<ref>{{متن حدیث|وَ أَضْعَفَ صَبْراً عِنْدَ مُلِمَّاتِ الدَّهْرِ}}؛ (نهج البلاغه، نامه ۵۳).</ref>.

[[اقطاع]] یا [[بخشش]] زمینی، رسمی بود که از [[زمان عمر]] رواج یافت و عبارت بود از اینکه [[خلیفه]] قطعه خاصی از زمین‌های [[فتح]] شده را به یکی از افراد وامی‌گذاشت. [[خراج]] ([[مالیات]] مخصوص زمین) را از آن بر می‌داشت و در عوض، مالیات اندکی به جای خراج بر آن وضع می‌کرد. [[عثمان]] نیز این رسم را درباره بسیاری از [[نزدیکان]] خویش و [[بنی امیه]] به دلخواه و بسته به [[میزان]] علاقه‌اش به اطرافیان [[اعمال]] می‌کرد<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاعه، ج۱، باب ۱۵، ص۲۶۹.</ref>.

امام به مالک سفارش می‌کند که خواص خویش را از میان کسانی برگزیند که با [[فرمانروایان]] [[ستمکار]] پیشین [[همکاری]] نداشته‌اند<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref>. این سفارش، نشان دهنده [[مخالفت]] امام با [[نخبه‌گرایی]] است. نخبگانی که در امر [[سیاست]] و اداره [[امور اجتماعی]] [[مهارت]] دارند، طبقه و گروهی خاص هستند که در حکومت‌های گوناگون حاضرند و در مقایسه با [[حاکمان]] [[ثبات]] بیش‌تری دارند؛ [[وزیران]] از همین گروه سرآمد هستند. بر همین اساس، [[حضرت]] می‌فرماید:

کسی را به [[وزارت]] برگزین که هیچ [[ستمگری]] را بر [[ستم]] و هیچ [[گناه‌کاری]] را بر گناهش [[یاری]] نکرده باشد. چنین افرادی کم هزینه‌تر از دیگرانند و خدمات آنان از سایرین بهتر است. اینان پیش‌تر از همه برای تو مهر می‌ورزند و با غیر تو کم‌تر [[الفت]] می‌گیرند. این افراد را «خواص» نشست‌های سری و مجالس آشکار خود قرار ده<ref>{{متن حدیث|مِمَّنْ لَمْ يُعَاوِنْ ظَالِماً عَلَى ظُلْمِهِ وَ لَا آثِماً عَلَى إِثْمِهِ أُولَئِكَ أَخَفُّ عَلَيْكَ مَئُونَةً وَ أَحْسَنُ لَكَ مَعُونَةً وَ أَحْنَى عَلَيْكَ عَطْفاً وَ أَقَلُّ لِغَيْرِكَ إِلْفاً فَاتَّخِذْ أُولَئِكَ خَاصَّةً لِخَلَوَاتِكَ وَ حَفَلَاتِكَ}}؛ نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref>.

سپس مقدم‌ترین آنان نزد تو کسی باشد که [[حقیقت]] تلخ را برای تو بهتر از دیگران می‌گوید و برای انجام دادن اموری که برای [[اولیای خدا]] [[شایسته]] نیست، در کم‌ترین حد [[یاری]] می‌کند؛ هرچند انجام این امور بسیار مورد نظر تو باشد؛ بنابراین پیوند خویش را با خویشتن‌داران و [[راستگویان]] برقرار نما و آنان را تمرین ده که در [[ستایش]] تو [[مبالغه]] نکنند و تو را در باطلی که انجام ندادی، نستایند؛ زیرا ستایش، [[تکبر]] می‌آورد و به [[گردن‌کشی]] نزدیک می‌سازد<ref>{{متن حدیث|ثُمَّ لْيَكُنْ آثَرُهُمْ عِنْدَكَ أَقْوَلَهُمْ بِمُرِّ الْحَقِّ لَكَ وَ أَقَلَّهُمْ مُسَاعَدَةً فِيمَا يَكُونُ مِنْكَ مِمَّا كَرِهَ اللَّهُ لِأَوْلِيَائِهِ وَاقِعاً ذَلِكَ مِنْ هَوَاكَ حَيْثُ وَقَعَ وَ الْصَقْ بِأَهْلِ الْوَرَعِ وَ الصِّدْقِ ثُمَّ رُضْهُمْ عَلَى أَلَّا يُطْرُوكَ وَ لَا يَبْجَحُوكَ بِبَاطِلٍ لَمْ تَفْعَلْهُ فَإِنَّ كَثْرَةَ الْإِطْرَاءِ تُحْدِثُ الزَّهْوَ وَ تُدْنِي مِنَ الْعِزَّةِ}}؛ (نهج البلاغه، نامه ۵۳).</ref>.

سفارش [[حضرت]] به مالک از این جهت جنبه مردم‌گرایانه می‌یابد که حضور او را برای آشنایی با دیدگاه‌ها، نیازها و مطالبات مردم می‌داند، نه صرفاً حضوری برای [[جلب حمایت]] آنان و [[فریفتن]] [[خلق]].

همانا هر [[زمامداری]] را خواصی هست و هر یک از خواص او نیز خواصی داشته، به همین ترتیب، خواص خواص نیز دارای خواصی هستند تا این که کل [[اهل]] [[کشور]] را شامل شود؛ پس هنگامی که [[زمامدار]]، خواص خویش را بر طریق درست [[استوار]] دارد، هر یک از خواص او نیز خواص خود را چنین می‌کند تا این که احوال عموم [[مردم]] به [[صلاح]] می‌گراید<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۷، ص۱۲۹.</ref>.<ref>[[سید علی میرموسوی|میرموسوی، سید علی]]، [[عوام و خواص (مقاله)| مقاله «عوام و خواص»]]، [[دانشنامه امام علی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۶]]، ص ۳۳۷.</ref>