بحث:من لا یحضره الفقیه (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

[[پدر]] [[شیخ بهایی]] در هنگام معرفی مؤلف [[کتاب ]][[مدینة العلم]] [[شیخ صدوق]] و [[من لا یحضره الفقیه]] وی می‌نویسد: این دو اثر از شیخ [[جلیل نبیل ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی]] است. این شیخ جلیل القدر دارای [[منزلت]] بزرگ در میان [[خاصه]] و [[عامه]] بود. او [[احادیث]] را [[حفظ]] کرد و [[بصیر]] و [[آگاه]] به [[فقه]]، [[رجال]] و [[علوم عقلیه]] و نقلیه و ناقد [[اخبار]] بود. او شیخ [[فرقه ناجیه]] و فقیه آن و بزرگ آن در خراسان و [[عراق]] [[عجم]] بود. او دارای کتاب‌های [[ارزشمندی]] مانند دعائم الإسلام، [[غریب]] حدیث النبی و الائمه، [[ثواب]] الأعمال و [[عقاب]] الأعمال، کتاب التوحید، الإعتقادات ([[عقاید]] [[دین]] الأمامیه) و دارای حدود سیصد تصنیف بود. مانند او در [[حفظ]] و [[دانش]] زیاد نبودند. در سال ۳۵۵ به [[بغداد]] رفت و بزرگان [[شیعه]] از او [[حدیث]] شنیدند، درحالی که [[جوان]] بود. در [[ری]] در سال ۳۸۱ قمری درگذشت؛ [[رحمت خدا]] بر او باد<ref>حسین بن عبد الصمد عاملی، وصول الأخیار، ص۸۶.</ref>. شیخ [[بهائی]] بین تعریف [[نجاشی]] که [[نقل]] شد و آنچه [[شیخ طوسی]] ذکر کرده، جمع کرده است، با این تفاوت که شیخ تصریح می‌کند در میان علمای [[قم]] مانند او دیده نشده است<ref>شیخ طوسی، فهرست کتب الشیعة و أصولهم، ص۴۴۲: {{عربی|محمّد بن علي بن الحسين بن موسى بن بابويه القمّي؛ يكنّي أباجعفر كان جليلا حافظا للأحاديث بصيرا بالرجال ناقدا للأخبار، لم ير في القميين مثله، في حفظه و كثرة علمه. له نحو من ثلاث مائة مصنّف و فهرست كتبه معروف، و أنا أذكر ما يحضرني في الوقت من أسماء كتبه}}.</ref>. اکنون قبرستانی که [[شیخ صدوق]] در شهرری در آن [[دفن]] است، با نام [[ابن بابویه]] در کنار امامزاده [[عبدالله]] مشهور است.

[[صدوق]] [[کتب حدیثی]] زیادی داشته که بسیاری مفقوداند و شماری از آنها به جای مانده است؛ مانند کتاب الخصال، [[علل الشرائع]]، معانی الأخبار، عیون أخبار [[الرضا]]{{ع}}، [[ثواب]] الأعمال و [[عقاب]] الأعمال، الأمالی، صفات الشیعه، [[فضائل]] الشیعه، فضائل أشهر الثلاثه، مصادقة الإخوان و المواعظ. یکی از آثار [[حدیثی]] وی [[مدینة العلم]] بوده<ref>ر.ک: احمد بن علی نجاشی، رجال النجاشی، ص۳۸۹، ش۱۰۴۹.</ref> که از [[کتاب ]][[من لا یحضره الفقیه]] بزرگ‌تر بوده است<ref>شیخ طوسی، فهرست کتب الشیعه و أصولهم، ص۴۴۳.</ref>. با توجه به وجود کتاب مدینة العلم است که [[پدر]] شیخ [[بهائی]] به جای [[کتب اربعه]]، از تعبیر کتب خمسه استفاده کرده است<ref>حسین بن عبدالصمد عاملی، وصول الأخیار، ص۸۵؛ شیخ محسن آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۱۴، ص۹۳، ج۲۰، ص۲۵۱.</ref>؛ ولی متأسفانه این اثر مفقود است. [[علی بن طاووس]] (م ۶۶۴ق) این کتاب را در دسترس داشته و در کتاب [[فلاح]] السائل در موارد متعدد از آن [[نقل]] کرده است<ref>ابن طاووس، فلاح السائل، ص۶۹، ۷۲، ۷۸، ۸۵، ۱۲۷ و ۱۵۵.</ref>؛ صاحب مستدرک الوسائل هم موارد آن را از فلاح السائل به نقل از مدینة العلم گزارش کرده است<ref>میرزاحسین نوری، مستدرک الوسائل، ج۲، ص۱۷۲، ۲۲۱، ۳۶۲، ۳۷۲، ۵۱۷، ۵۲۰ و ج۳، ص۲۱، ۹۷، ۱۰۲، ۱۱۲، ۱۳۰ و ج۹، ص۱۶۳.</ref>؛ [[علامه حلی]] هم در منتهی المطلب در چند مورد از این کتاب نقل کرده است<ref>علامه حلی، منتهی المطلب، ج۴، ص۵۰ و ۶۴.</ref>. صاحب معالم العلماء آن را دارای ده جزء معرفی کرده که ناتمام مانده است<ref>ابن شهرآشوب، معالم العلماء، ص۱۱۲.</ref>. کتاب در [[النظیم هم از مدینة العلم حدیث]] نقل کرده است<ref>یوسف بن حاتم شامی، الدر النظیم فی مناقب الأئمة اللهامیم، ص۴۰.</ref>. [[شهید]] اول در ذکری الشیعه در هنگام مقایسه کتب [[شیعه]] با کتاب‌های [[اهل سنت]]، حجم مدینة العلم را زیاد می‌داند که این مطلب نشان می‌دهد آن را دیده است<ref>شهید اول، ذکری الشیعه، ج۱، ص۵۹؛ البته امکان دارد شهید بر اساس نظر شیخ طوسی این مطلب را گفته باشد.</ref>. گفته می‌شود وقتی [[علامه مجلسی]] متوجه شد این کتاب در برخی مناطق [[یمن]] موجود است، از طریق [[سلطان]] وقت تلاش کرد آن را به دست آورد که به نتیجه نرسید<ref>سید نعمت‌الله جزائری، کشف الأسرار فی شرح الإستبصار، ج۱، ص۲۸۴.</ref>. با توجه به گزارش معالم العلماء و [[نقل]] در النظیم به نظر می‌رسد این کتاب فقط در [[فروع دین]] نبوده؛ بلکه باب اول آن در [[توحید]] بوده است. شاید مانند کتاب الهدایة فی الأصول و الفروع تدوین شده باشد.<ref>[[علی اکبر ذاکری|اکبر ذاکری، علی]]، [[درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه]]، ص ؟؟؟.</ref>