بحث:صبر

صبر صبر نقیض جزع[۱] [= بی تابی] و در لغت به سه معنا آمده است: ۱. حبس و نگهداری. ۲. قسمت بالای یک چیز. ۳. نوعی از سنگ سخت.[۲] به عبارت دیگر: صبر عبارت است از امساک در تنگناها و خویشتن داری به مقتضای عقل و شرع یا حبس نفس از چیزی که عقل و شرع حبس نفس از آن را اقتضا کند.[۳] در این مدخل همین معنای اخیر مقصود است و از «صبر» و مشتقّات آن و مشتقّات «جزع» استفاده شده است. اهمّ عناوین: آثار صبر، صابران، عوامل صبر و موارد صبر.

آثار صبر

۱. آسانی ۱. صبر وسیله آسان شدن سختیها: واستَعینوا بِالصَّبرِ... .[۴] بقره (۲) ۴۵ ...استَعینوا بِالصَّبرِ... . بقره (۲) ۱۵۳ وقالَ المَلاَُ مِن قَومِ فِرعَونَ اَتَذَرُ موسی وقَومَهُ لِیفسِدوا فِی الأَرضِ ویذَرَک وءالِهَتَک قالَ سَنُقَتِّلُ اَبناءَهُم ونَستَحیی نِساءَهُم واِنّا فَوقَهُم قـهِرون * قالَ موسی لِقَومِهِ استَعینوا بِاللّهِ واصبِروا اِنَّ الاَرضَ لِلّهِ یورِثُها مَن یشاءُ مِن عِبادِهِ والعـقِبَةُ لِلمُتَّقین. اعراف (۷) ۱۲۷ و ۱۲۸

۲. اجتناب از اتّکا به ظالمان ۲. شکیبایی زمینه ساز اجتناب از اتّکا به ستمگران: ولا تَرکنوا اِلَی الَّذینَ ظَـلَموا... * واصبِر... .هود (۱۱) ۱۱۳ و ۱۱۵

۳. اجتناب از اسراف ۳. صبرپیشگی عامل رعایت اعتدال در انفاق و پرهیز از بخل و اسراف در آن: والَّذینَ اِذا اَنفَقوا لَم یسرِفوا ولَم یقتُروا وکانَ بَینَ ذلِک قَوامـا * اُولـئِک یجزَونَ الغُرفَةَ بِما صَبَروا... . فرقان (۲۵) ۶۷ و ۷۵

۴. اجتناب از باطل ۴. صبرپیشگی زمینه ساز اجتناب از باطل و امور بیهوده: والَّذینَ ... واِذا مَرّوا بِاللَّغوِ مَرّوا کرامـا * اُولـئِک یجزَونَ الغُرفَةَ بِما صَبَروا... .فرقان (۲۵) ۷۲ و ۷۵ ۵. شکیبایی عامل اجتناب از مجالس باطل و بیهوده: والَّذینَ لا یشهَدونَ الزّورَ واِذا مَرّوا بِاللَّغوِ مَرّوا کرامـا * اُولـئِک یجزَونَ الغُرفَةَ بِما صَبَروا... .[۵]فرقان (۲۵) ۷۲ و ۷۵

۵. اجتناب از بخل ۶. صبر از عوامل پرهیز از بخلورزی: والَّذینَ اِذا اَنفَقوا لَم یسرِفوا ولَم یقتُروا وکانَ بَینَ ذلِک قَوامـا * اُولـئِک یجزَونَ الغُرفَةَ بِما صَبَروا... . فرقان (۲۵) ۶۷ و ۷۵ فرهنگ قرآن، جلد ۱۸، صفحه ۲۴۶

۶ . اجتناب از طغیان ۷. صبر عامل اجتناب از طغیان: فاستَقِم کما اُمِرتَ ومَن تابَ مَعَک ولا تَطغَوا... * واصبِر... . هود (۱۱) ۱۱۲ و ۱۱۵

۷. اجتناب از قتل ۸. صبر پیشگی زمینه ساز پرهیز از قتل های ناحق: والَّذینَ ... ولا یقتُلونَ النَّفسَ الَّتی حَرَّمَ اللّهُ اِلاّ بِالحَقِّ... * اُولـئِک یجزَونَ الغُرفَةَ بِما صَبَروا... . فرقان (۲۵) ۶۸ و ۷۵

۸ . استحکام پیوندهای اجتماعی ۹. صبر زمینه ساز استحکام پیوندهای اجتماعی: یـاَیهَا الَّذینَ ءامَنوا اصبِروا وصابِروا ورابِطوا واتَّقوا اللّهَ لَعَلَّکم تُفلِحون. [۶]آل عمران (۳) ۲۰۰

۹. استقامت ۱۰. شکیبایی از عوامل استقامت (بر طریق حق): فاستَقِم کما اُمِرتَ ومَن تابَ مَعَک... * واصبِر... . هود (۱۱) ۱۱۲ و ۱۱۵

۱۰. اطاعت از خدا ۱۱. صبر زمینه ساز اطاعت از خدا: واَطیعوا اللّهَ ... واصبِروا اِنَّ اللّهَ مَعَ الصّـبِرین.انفال (۸) ۴۶

۱۱. اطاعت از محمّد(صلی الله علیه وآله) ۱۲. میسّر بودن اطاعت از رسول خدا(صلی الله علیه وآله) در سایه شکیبایی: واَطیعوا اللّهَ ورَسولَهُ ... واصبِروا اِنَّ اللّهَ مَعَ الصّـبِرین. انفال (۸) ۴۶

۱۲. اعتدال=> همین مدخل، آثار صبر، اجتناب از اسراف

۱۳. اقامه نماز ۱۳. صبر زمینه ساز اقامه نماز و مواظبت بر آن: یـاَیهَا الَّذینَ ءامَنوا اصبِروا وصابِروا ورابِطوا... .[۷] آل عمران (۳) ۲۰۰ واَقِمِ الصَّلوةَ طَرَفَی النَّهارِ وزُلَفـًا مِنَ الَّیلِ... * واصبِر... . هود (۱۱) ۱۱۴ و ۱۱۵ والَّذینَ صَبَرُوا ابتِغاءَ وجهِ رَبِّهِم واَقامُوا الصَّلوةَ... . رعد (۱۳) ۲۲ وأمُر اَهلَک بِالصَّلوةِ واصطَبِر عَلَیها... .طه (۲۰) ۱۳۲

۱۴. امداد ۱۴. صبر زمینه بهره مندی از امداد الهی: ...استَعینوا بِالصَّبرِ ... اِنَّ اللّهَ مَعَ الصّـبِرین.بقره (۲) ۱۵۳ ...واللّهُ مَعَ الصّـبِرین. بقره (۲) ۲۴۹ ولَقَد کذِّبَت رُسُلٌ مِن قَبلِک فَصَبَروا...حَتّی اَتـهُم نَصرُنا... . انعام (۶) ۳۴ فرهنگ قرآن، جلد ۱۸، صفحه ۲۴۷ ...واصبِروا اِنَّ اللّهَ مَعَ الصّـبِرین. انفال (۸) ۴۶ ...فَاِن یکن مِنکم مِائَةٌ صَابِرَةٌ یغلِبوا مِائَتَینِ واِن یکن مِنکم اَلفٌ یغلِبوا اَلفَینِ بِاِذنِ اللّهِ واللّهُ مَعَ الصّـبِرین. انفال (۸) ۶۶ ثُمَّ اِنَّ رَبَّک لِلَّذینَ هاجَروا مِن بَعدِ ما فُتِنوا ثُمَّ جـهَدوا وصَبَروا... . نحل (۱۶) ۱۱۰ فَاصبِر اِنَّ وعدَ اللّهِ حَقٌّ... .[۸] غافر (۴۰) ۵۵ ۱۵. صبر مجاهدان از عوامل فرود آمدن فرشتگان امدادگر به هنگام یورش شتابان دشمن: بَلی اِن تَصبِروا وتَتَّقوا ویأتوکم مِن فَورِهِم هـذا یمدِدکم رَبُّکم بِخَمسَةِ ءالـف مِنَ المَلـئِکةِ مُسَوِّمین. آل عمران (۳) ۱۲۵ ۱۶. صبر انبیا در برابر تکذیبها و اذیت و آزار دشمنان موجب بهره مندی آنان از نصرت خدا: ولَقَد کذِّبَت رُسُلٌ مِن قَبلِک فَصَبَروا عَلی ما کذِّبوا واوذوا حَتّی اَتـهُم نَصرُنا... . انعام (۶) ۳۴ ۱۷. بهره مندی از امداد الهی در صورت صبر، سنّتی الهی و تغییرناپذیر: ولَقَد کذِّبَت رُسُلٌ مِن قَبلِک فَصَبَروا عَلی ما کذِّبوا واوذوا حَتّی اَتـهُم نَصرُنا ولا مُبَدِّلَ لِکلِمـتِ اللّهِ ولَقَد جاءَک مِن نَبَاِی المُرسَلین.انعام (۶) ۳۴

۱۵. انجام تکالیف خدا ۱۸. صبر وسیله ای کارساز در انجام دستورهای الهی: یـبَنی اِسرءیلَ اذکروا نِعمَتِی الَّتی اَنعَمتُ عَلَیکم واَوفوا بِعَهدی أوفِ بِعَهدِکم واِیـی فَارهَبون * وءامِنوا بِما اَنزَلتُ مُصَدِّقـًا لِما مَعَکم ولا تَکونوا اَوَّلَ کافِر بِهِ ولا تَشتَروا بِـایـتی ثَمَنـًا قَلیلاً واِیـی فَاتَّقون * ولا تَلبِسُوا الحَقَّ بِالبـطِـلِ وتَکتُموا الحَقَّ واَنتُم تَعلَمون * واَقیموا الصَّلوةَ وءاتوا الزَّکوةَ وارکعوا مَعَ الرّ کعین * واستَعینوا بِالصَّبرِ والصَّلوةِ واِنَّها لَکبیرَةٌ اِلاّ عَلَی الخـشِعین.بقره (۲) ۴۰ - ۴۳ و ۴۵

۱۶. انجام عمل صالح ۱۹. میسّر بودن انجام اعمال صالح در سایه شکیبایی: ...نِعمَ اَجرُ العـمِلین * اَلَّذینَ صَبَروا... .عنکبوت (۲۹) ۵۸ و ۵۹

۱۷. انفاق ۲۰. امکان انفاق در سایه صبر و شکیبایی: والَّذینَ صَبَرُوا ابتِغاءَ وجهِ رَبِّهِم...واَنفَقوا مِمّا رَزَقنـهُم سِرًّا وعَلانِیةً... . رعد (۱۳) ۲۲ والَّذینَ اِذا اَنفَقوا لَم یسرِفوا ولَم یقتُروا وکانَ بَینَ ذلِک قَوامـا * اُولـئِک یجزَونَ الغُرفَةَ بِما صَبَروا... . فرقان (۲۵) ۶۷ و ۷۵

۱۸. ایمنی ۲۱. صبر و شکیبایی موجب ایمن ماندن از توطئه های دشمن: ...واِن تَصبِروا وتَتَّقوا لا یضُرُّکم کیدُهُم شیــًا... . آل عمران (۳) ۱۲۰ ۲۲. صبر از عوامل سالم ماندن از اذیت و آزار دشمنان: ...ولَتَسمَعُنَّ مِنَ الَّذینَ اُوتوا الکتـبَ مِن قَبلِکم ومِنَ الَّذینَ اَشرَکوا اَذی کثیرًا واِن تَصبِروا وتَتَّقوا فَاِنَّ ذلِک مِن عَزمِ الاُمور.آل عمران (۳) ۱۸۶ فرهنگ قرآن، جلد ۱۸، صفحه ۲۴۸

۱۹. بشارت ۲۳. صبر و شکیبایی در برابر حوادث و ناملایمات درپی دارنده بشارت الهی: ولَنَبلُوَنَّکم بِشَیء مِنَ الخَوفِ والجوعِ ونَقص مِنَ الاَمولِ والاَنفُسِ والثَّمَرتِ وبَشِّرِ الصّـبِرین * اَلَّذینَ اِذا اَصـبَتهُم مُصیبَةٌ قالوا اِنّا لِلّهِ واِنّا اِلَیهِ رجِعون. بقره (۲) ۱۵۵ و ۱۵۶ ...وبَشِّرِ المُخبِتین * ...والصّـبِرینَ عَلی ما اَصابَهُم... . حج (۲۲) ۳۴ و ۳۵

۲۰. بندگی خدا ۲۴. صبر عامل دستیابی به مقام بندگی خدا: وعِبادُ الرَّحمـنِ الَّذینَ یمشونَ عَلَی الاَرضِ هَونـًا ... * اُولـئِک یجزَونَ الغُرفَةَ بِما صَبَروا ... . فرقان (۲۵) ۶۳ و ۷۵

۲۱. بهره مندی از رحمت خدا ۲۵. صبر از عوامل دستیابی به رحمت الهی: ثُمَّ اِنَّ رَبَّک لِلَّذینَ هاجَروا مِن بَعدِ ما فُتِنوا ثُمَّ جـهَدوا وصَبَروا اِنَّ رَبَّک مِن بَعدِها لَغَفورٌ رَحیم. نحل (۱۶) ۱۱۰ ولَو اَنَّهُم صَبَروا حَتّی تَخرُجَ اِلَیهِم لَکانَ خَیرًا لَهُم واللّهُ غَفورٌ رَحیم. حجرات (۴۹) ۵ ۲۶. صبر از اسباب بهره مندی از رحمت خاصّ خدا: ...وبَشِّرِ الصّـبِرین * اُولـئِک عَلَیهِم صَلَوتٌ مِن رَبِّهِم ورَحمَةٌ... . بقره (۲) ۱۵۵ و ۱۵۷ واِسمـعیلَ واِدریسَ وذَا الکفلِ کلٌّ مِنَ الصّـبِرین * واَدخَلنـهُم فی رَحمَتِنا اِنَّهُم مِنَ الصّــلِحین. انبیاء (۲۱) ۸۵ و ۸۶ ووهَبنا لَهُ اَهلَهُ ومِثلَهُم مَعَهُم رَحمَةً مِنّا وذِکری لاِولِی الاَلبـب * وخُذ بِیدِک ضِغثـًا فَاضرِب بِهِ ولا تَحنَث اِنّا وجَدنـهُ صابِرًا نِعمَ العَبدُ اِنَّهُ اَوّاب. ص (۳۸) ۴۳ و ۴۴

۲۲. بهره مندی از مکان نیکو ۲۷. صبر زمینه ساز بهره مندی از مکان و جایگاه نیکو در دنیا: والَّذینَ هاجَروا فِی اللّهِ مِن بَعدِ ما ظُـلِموا لَنُبَوِّئَنَّهُم فِی الدُّنیا حَسَنَةً ... * اَلَّذینَ صَبَروا ... .[۹] نحل (۱۶) ۴۱ و ۴۲

۲۳. پاکدامنی ۲۸. امکان پایداری بر پاکدامنی و اجتناب از آلودگی های جنسی در سایه صبرپیشگی: ومَن لَم یستَطِع مِنکم طَولاً اَن ینکحَ المُحصَنـتِ المُؤمِنـتِ فَمِن ما مَلَکت اَیمـنُکم مِن فَتَیـتِکمُ المُؤمِنـتِ ... فانکحوهُنَّ بِاِذنِ اَهلِهِنَّ وءاتوهُنَّ اُجورَهُنَّ بِالمَعروفِ مُحصَنـت غَیرَ مُسـفِحـت ولا مُتَّخِذتِ اَخدان...ذلِک لِمَن خَشِی العَنَتَ مِنکم واَن تَصبِروا خَیرٌ لَکم... . نساء (۴) ۲۵ والَّذینَ ... ولا یزنونَ... * اُولـئِک یجزَونَ الغُرفَةَ بِما صَبَروا... . فرقان (۲۵) ۶۸ و ۷۵

۲۴. پیروزی ۲۹. صبر در برابر ستمگریها، موجب پیروزی بر دشمن ستمگر: واَورَثنَا القَومَ الَّذینَ کانوا یستَضعَفونَ مَشـرِقَ الاَرضِ ومَغـرِبَهَا الَّتی بـرَکنا فیها وتَمَّت کلِمَتُ رَبِّک الحُسنی عَلی بَنی اِسرءیلَ بِما فرهنگ قرآن، جلد ۱۸، صفحه ۲۴۹ صَبَروا ودَمَّرنا ما کانَ یصنَعُ فِرعَونُ وقَومُهُ وما کانوا یعرِشون. اعراف (۷) ۱۳۷ ۳۰. شکیبایی درپی دارنده پیروزی بر دشمن در میدان جهاد: فَلَمّا فَصَلَ طالوتُ بِالجُنودِ...فَلَمّا جاوزَهُ هُوَ والَّذینَ ءامَنُوا مَعَهُ قالُوا لا طاقَةَ لَنَا الیومَ بِجالوتَ وجُنودِهِ قالَ الَّذینَ یظُنُّونَ اَنَّهُم مُلـقُوا اللّهِ کم مِن فِئَة قَلیلَة غَلَبَت فِئَةً کثیرَةً بِاِذنِ اللّهِ واللّهُ مَعَ الصّـبِرین * ولَمّا بَرَزوا لِجالوتَ وجُنودِهِ قالوا رَبَّنا اَفرِغ عَلَینا صَبرًا وثَبِّت اَقدامَنا وانصُرنا عَلَی القَومِ الکـفِرین * فَهَزَموهُم بِاِذنِ اللّهِ وقَتَلَ داوودُ جالوتَ... .بقره (۲) ۲۴۹ - ۲۵۱ وکاَین مِن نَبِی قـتَلَ مَعَهُ رِبِّیونَ کثیرٌ فَما وهَنوا لِما اَصابَهُم فی سَبیلِ اللّهِ وما ضَعُفوا ومَااستَکانوا واللّهُ یحِبُّ الصّـبِرین * فَـاتـهُمُ اللّهُ ثَوابَ الدُّنیا... .آل عمران (۳) ۱۴۶ و ۱۴۸ یـاَیهَا النَّبِی حَرِّضِ المُؤمِنینَ عَلَی القِتالِ اِن یکن مِنکم عِشرونَ صـبِرونَ یغلِبوا مِائَتَینِ واِن یکن مِنکم مِائَةٌ یغلِبوا اَلفـًا مِنَ الَّذینَ کفَروا... . انفال (۸) ۶۵ ۳۱. امکان پیروزی صد نفر از مؤمنان بر هزار نفر از کافران در سایه صبر و شکیبایی: ...اِن یکن مِنکم عِشرونَ صـبِرونَ یغلِبوا مِائَتَینِ واِن یکن مِنکم مِائَةٌ یغلِبوا اَلفـًا مِنَ الَّذینَ کفَروا... . انفال (۸) ۶۵ ۳۲. امکان پیروزی بیست نفر از مؤمنان بر دویست نفر از کافران در سایه صبر و شکیبایی: یـاَیهَا النَّبِی حَرِّضِ المُؤمِنینَ عَلَی القِتالِ اِن یکن مِنکم عِشرونَ صـبِرونَ یغلِبوا مِائَتَینِ ... مِنَ الَّذینَ کفَروا... . انفال (۸) ۶۵ ۳۳. امکان پیروزی یک مؤمن بر دو نفر کافر در سایه شکیبایی: ...فَاِن یکن مِنکم مِائَةٌ صَابِرَةٌ یغلِبوا مِائَتَینِ واِن یکن مِنکم اَلفٌ یغلِبوا اَلفَینِ بِاِذنِ اللّهِ واللّهُ مَعَ الصّـبِرین. انفال (۸) ۶۶ ۳۴. امکان پیروز شدن گروه کوچک در برابر گروه بزرگتر در سایه صبر و شکیبایی: فَلَمّا فَصَلَ طالوتُ بِالجُنودِ ... قالَ الَّذینَ یظُنُّونَ اَنَّهُم مُلـقُوا اللّهِ کم مِن فِئَة قَلیلَة غَلَبَت فِئَةً کثیرَةً بِاِذنِ اللّهِ واللّهُ مَعَ الصّـبِرین.بقره (۲) ۲۴۹ ۳۵. پیروزی نتیجه صبر انبیا در برابر تکذیب و آزار مخالفان: ولَقَد کذِّبَت رُسُلٌ مِن قَبلِک فَصَبَروا عَلی ما کذِّبوا واوذوا حَتّی اَتـهُم نَصرُنا... . انعام (۶) ۳۴ قالَت لَهُم رُسُلُهُم... * ...ولَنَصبِرَنَّ عَلی ما ءاذَیتُمونا... * وقالَ الَّذینَ کفَروا لِرُسُلِهِم لَنُخرِجَنَّکم مِن اَرضِنا اَو لَتَعودُنَّ فی مِلَّتِنا فَاَوحی اِلَیهِم رَبُّهُم لَنُهلِکنَّ الظّــلِمین * ولَنُسکنَنَّکمُ الاَرضَ مِن بَعدِهِم... .ابراهیم (۱۴) ۱۱ - ۱۴ ۳۶. صبر درپی دارنده موفقیت و پیروزی در برابر مشکلات و ناملایمات: واستَعینوا بِالصَّبرِ والصَّلوةِ واِنَّها لَکبیرَةٌ اِلاّ عَلَی الخـشِعین. بقره (۲) ۴۵ یـاَیهَا الَّذینَ ءامَنوا استَعینوا بِالصَّبرِ والصَّلوةِ اِنَّ اللّهَ مَعَ الصّـبِرین. بقره (۲) ۱۵۳ فرهنگ قرآن، جلد ۱۸، صفحه ۲۵۰ ۳۷. صبر در راه ایمان مقدّمه پیروزی و مایه فرا رسیدن فرج از جانب خداوند: واِن کانَ طَـائِفَةٌ مِنکم ءَامَنوا بالَّذی اُرسِلتُ بِهِ وطَـائِفَةٌ لَم یؤمِنوا فَاصبِروا حَتّی یحکمَ اللّهُ بَینَنا وهُوَ خَیرُ الحـکمین. [۱۰] اعراف (۷) ۸۷

۲۵. تأمین خیر ۳۸. صبر برداده های خدا تأمین کننده خیر و مصلحت انسان: واِذ قُلتُم یـموسی لَن نَصبِرَ عَلی طَعام و حِد فَادعُ لَنا رَبَّک یخرِج لَنا مِمّا تُنبِتُ الاَرضُ مِن بَقلِها وقِثّائِها وفومِها وعَدَسِها وبَصَلِها قالَ اَتَستَبدِلونَ الَّذی هُوَ اَدنی بِالَّذی هُوَ خَیرٌ... .بقره (۲) ۶۱

۲۶. تقوا ۳۹. صبر عامل قرار گرفتن در زمره متقین: ...والصّـبِرینَ فِی البَأساءِ والضَّرّاءِ وحینَ البَأسِ ... واُولـئِک هُمُ المُتَّقون. بقره (۲) ۱۷۷ ...واِن تَصبِروا وتَتَّقوا فَاِنَّ ذلِک مِن عَزمِ الاُمور.[۱۱] آل عمران (۳) ۱۸۶ قالَ موسی لِقَومِهِ استَعینوا بِاللّهِ واصبِروا...والعـقِبَةُ لِلمُتَّقین. اعراف (۷) ۱۲۸ ...فَاصبِر اِنَّ العـقِبَةَ لِلمُتَّقین. هود (۱۱) ۴۹ وأمُر اَهلَک بِالصَّلوةِ واصطَبِر عَلَیها...والعـقِبَةُ لِلتَّقوی. طه (۲۰) ۱۳۲

۲۷. تواضع ۴۰. امکان دستیابی به تواضع و فروتنی در سایه صبر: وعِبادُ الرَّحمـنِ الَّذینَ یمشونَ عَلَی الاَرضِ هَونـًا ... * اُولـئِک یجزَونَ الغُرفَةَ بِما صَبَروا ... . فرقان (۲۵) ۶۳ و ۷۵

۲۸. توحید ۴۱. امکان پایداری بر توحید و دوری از شرک و چندگانه پرستی در سایه شکیبایی: والَّذینَ لایدعونَ مَعَ اللّهِ اِلـهـًا ءاخَرَ... * اُولـئِک یجزَونَ الغُرفَةَ بِما صَبَروا... .فرقان (۲۵) ۶۸ و ۷۵

۲۹. ثبات قدم ۴۲. شکیبایی درپی دارنده ثبات قدم بر حق: ولَمّا بَرَزوا لِجالوتَ وجُنودِهِ قالوا رَبَّنا اَفرِغ عَلَینا صَبرًا وثَبِّت اَقدامَنا... . بقره (۲) ۲۵۰

۳۰. جهاد ۴۳. صبر، یاری دهنده مؤمنان برای جهاد و شهادت در راه خدا: یـاَیهَا الَّذینَ ءامَنوا استَعینوا بِالصَّبرِ والصَّلوةِ اِنَّ اللّهَ مَعَ الصّـبِرین * ولا تَقولوا لِمَن یقتَلُ فی سَبیلِ اللّهِ اَموتٌ بَل اَحیاءٌ ولـکن لاتَشعُرون.[۱۲]بقره (۲) ۱۵۳ و ۱۵۴ فَلَمّا فَصَلَ طالوتُ بِالجُنودِ ... قالَ الَّذینَ یظُنُّونَ اَنَّهُم مُلـقُوا اللّهِ کم مِن فِئَة قَلیلَة غَلَبَت فِئَةً کثیرَةً بِاِذنِ اللّهِ واللّهُ مَعَ الصّـبِرین * فرهنگ قرآن، جلد ۱۸، صفحه ۲۵۱ ولَمّا بَرَزوا لِجالوتَ وجُنودِهِ قالوا رَبَّنا اَفرِغ عَلَینا صَبرًا وثَبِّت اَقدامَنا وانصُرنا عَلَی القَومِ الکـفِرین * فَهَزَموهُم بِاِذنِ اللّهِ... .بقره (۲) ۲۴۹ - ۲۵۱ وکاَین مِن نَبِی قـتَلَ مَعَهُ رِبِّیونَ کثیرٌ فَما وهَنوا لِما اَصابَهُم فی سَبیلِ اللّهِ وما ضَعُفوا ومَااستَکانوا واللّهُ یحِبُّ الصّـبِرین * فَـاتـهُمُ اللّهُ ثَوابَ الدُّنیا... .آل عمران (۳) ۱۴۶ و ۱۴۸

۳۱. حاکمیت ۴۴. صبر از عوامل دستیابی به حاکمیت بر سرنوشت خویش و رهایی از حکومت ستمگران: وقالَ المَلاَُ مِن قَومِ فِرعَونَ اَتَذَرُ موسی وقَومَهُ لِیفسِدوا فِی الأَرضِ ویذَرَک وءالِهَتَک قالَ سَنُقَتِّلُ اَبناءَهُم ونَستَحیی نِساءَهُم واِنّا فَوقَهُم قـهِرون * قالَ موسی لِقَومِهِ استَعینوا بِاللّهِ واصبِروا اِنَّ الاَرضَ لِلّهِ یورِثُها مَن یشاءُ مِن عِبادِهِ... .اعراف (۷) ۱۲۷ و ۱۲۸ واَورَثنَا القَومَ الَّذینَ کانوا یستَضعَفونَ مَشـرِقَ الاَرضِ ومَغـرِبَهَا الَّتی بـرَکنا فیها وتَمَّت کلِمَتُ رَبِّک الحُسنی عَلی بَنی اِسرءیلَ بِما صَبَروا... . اعراف (۷) ۱۳۷

۳۲. حفظ اتّحاد ۴۵. امکان حفظ اتّحاد و ابهت جامعه ایمانی در سایه شکیبایی: ...ولا تَنـزَعوا فَتَفشَلوا وتَذهَبَ ریحُکم واصبِروا اِنَّ اللّهَ مَعَ الصّـبِرین. انفال (۸) ۴۶

۳۳. حفظ مرزها ۴۶. حفاظت از مرزهای کشور اسلامی در گرو صبر و شکیبایی مسلمانان: یـاَیهَا الَّذینَ ءامَنوا اصبِروا وصابِروا ورابِطوا واتَّقوا اللّهَ لَعَلَّکم تُفلِحون. [۱۳]آل عمران (۳) ۲۰۰

۳۴. درک آیات خدا ۴۷. صبر مایه رشد معرفت آدمی و درک بهتر آیات و نشانه های خدا: ...اِنَّ فی ذلِک لاَیـت لِکلِّ صَبّار شَکور.ابراهیم (۱۴) ۵ ...اِنَّ فی ذلِک لاَیـت لِکلِّ صَبّار شَکور.لقمان (۳۱) ۳۱ ...اِنَّ فی ذلِک لاَیـت لِکلِّ صَبّار شَکور.سبأ (۳۴) ۱۹ ...اِنَّ فی ذلِک لاَیـت لِکلِّ صَبّار شَکور.شوری (۴۲) ۳۳

۳۵. درک صحیح ۴۸. صبر درپی دارنده درک صحیح نسبت به زخارف دنیا و پاداشهای الهی: فَخَرَجَ عَلی قَومِهِ فی زینَتِهِ قالَ الَّذینَ یریدونَ الحَیوةَ الدُّنیا یــلَیتَ لَنا مِثلَ ما اوتِی قـرونُ اِنَّهُ لَذو حَظّ عَظیم * وقالَ الَّذینَ اوتُوا العِلمَ ویلَکم ثَوابُ اللّهِ خَیرٌ لِمَن ءامَنَ وعَمِلَ صــلِحـًا ولا یلَقـّـها اِلاّ الصّـبِرون.قصص (۲۸) ۷۹ و ۸۰

۳۶. درود خدا ۴۹. صبر در برابر مشکلات و سختیها درپی دارنده صلوات و درود خدا: ولَنَبلُوَنَّکم بِشَیء مِنَ الخَوفِ والجوعِ ونَقص فرهنگ قرآن، جلد ۱۸، صفحه ۲۵۲ مِنَ الاَمولِ والاَنفُسِ والثَّمَرتِ وبَشِّرِ الصّـبِرین * اَلَّذینَ اِذا اَصـبَتهُم مُصیبَةٌ قالوا اِنّا لِلّهِ واِنّا اِلَیهِ رجِعون * اُولـئِک عَلَیهِم صَلَوتٌ مِن رَبِّهِم ورَحمَةٌ واُولـئِک هُمُ المُهتَدون.بقره (۲) ۱۵۵ - ۱۵۷

۳۷. دوستی خدا ۵۰. صبر از عوامل جلب محبّت خدا: ...واللّهُ یحِبُّ الصّـبِرین. آل عمران (۳) ۱۴۶

۳۸. رستگاری ۵۱. صبر زمینه رسیدن به فلاح و رستگاری: یـاَیهَا الَّذینَ ءامَنوا اصبِروا وصابِروا...لَعَلَّکم تُفلِحون. آل عمران (۳) ۲۰۰ اِنّی جَزَیتُهُمُ الیومَ بِما صَبَروا اَنَّهُم هُمُ الفائِزون. مؤمنون (۲۳) ۱۱۱

۳۹. رفتار نیک ۵۲. صبرپیشگی عامل رفتار نیک در برابر برخوردهای جاهلان: وعِبادُ الرَّحمـنِ الَّذینَ ... واِذا خاطَبَهُمُ الجـهِلونَ قالوا سَلـمـا * اُولـئِک یجزَونَ الغُرفَةَ بِما صَبَروا... . فرقان (۲۵) ۶۳ و ۷۵

۴۰. زهد ۵۳. صبر درپی دارنده زهد و چشم پوشی از زخارف دنیا: فَخَرَجَ عَلی قَومِهِ فی زینَتِهِ قالَ الَّذینَ یریدونَ الحَیوةَ الدُّنیا یــلَیتَ لَنا مِثلَ ما اوتِی قـرونُ اِنَّهُ لَذو حَظّ عَظیم * وقالَ الَّذینَ اوتُوا العِلمَ ویلَکم ثَوابُ اللّهِ خَیرٌ لِمَن ءامَنَ وعَمِلَ صــلِحـًا ولا یلَقـّـها اِلاّ الصّـبِرون.قصص (۲۸) ۷۹ و ۸۰

۴۱. سعادت دنیا ۵۴. صبر در برابر ظلم ظالمان درپی دارنده نیک بختی و خوشی در دنیا: والَّذینَ هاجَروا فِی اللّهِ مِن بَعدِ ما ظُـلِموا لَنُبَوِّئَنَّهُم فِی الدُّنیا حَسَنَةً ... * اَلَّذینَ صَبَروا ... . نحل (۱۶) ۴۱ و ۴۲

۴۲. شب زنده داری ۵۵. امکان شب زنده داری در سایه ئ صبر و شکیبایی: والَّذینَ یبیتونَ لِرَبِّهِم سُجَّدًا وقِیـمـا * اُولـئِک یجزَونَ الغُرفَةَ بِما صَبَروا... .فرقان (۲۵) ۶۴ و ۷۵

۴۳. شکر ۵۶. صبر درپی دارنده شکر و سپاس: فَاذکرونی اَذکرکم واشکروا لی ولا تَکفُرون * یـاَیهَا الَّذینَ ءامَنوا استَعینوا بِالصَّبرِ والصَّلوةِ اِنَّ اللّهَ مَعَ الصّـبِرین. بقره (۲) ۱۵۲ و ۱۵۳ ...وذَکرهُم بِاَیـّـمِ اللّهِ اِنَّ فی ذلِک لاَیـت لِکلِّ صَبّار شَکور. [۱۴]ابراهیم (۱۴) ۵ ...اِنَّ فی ذلِک لاَیـت لِکلِّ صَبّار شَکور.لقمان (۳۱) ۳۱ ...اِنَّ فی ذلِک لاَیـت لِکلِّ صَبّار شَکور.سبأ (۳۴) ۱۹ ...اِنَّ فی ذلِک لاَیـت لِکلِّ صَبّار شَکور.شوری (۴۲) ۳۳ فرهنگ قرآن، جلد ۱۸، صفحه ۲۵۳

۴۴. صداقت ۵۷. صبر در برابر محرومیتها و سختیها از اسباب رسیدن به راستی و صداقت: ...والصّـبِرینَ فِی البَأساءِ والضَّرّاءِ وحینَ البَأسِ اُولـئِک الَّذینَ صَدَقوا... . بقره (۲) ۱۷۷

۴۵. گذشت ۵۸. صبرپیشگی زمینه ساز عفو و گذشت از بدی دیگران: واِن عاقَبتُم فَعاقِبوا بِمِثلِ ما عوقِبتُم بِهِ ولـَئِن صَبَرتُم لَهُوَ خَیرٌ لِلصّـبِرین. نحل (۱۶) ۱۲۶

۴۶. مرگ با سعادت ۵۹. مردن با حال تسلیم و انقیاد در برابر خدا در گرو صبر در مقابل تهدیدهای دشمنان ایمان: قالَ فِرعَونُ ءامَنتُم بِهِ قَبلَ اَن ءاذَنَ لَکم اِنَّ هـذا لَمَکرٌ مَکرتُموهُ فِی المَدینَةِ لِتُخرِجوا مِنها اَهلَها فَسَوفَ تَعلَمون * لاَُقَطِّعَنَّ اَیدِیکم واَرجُلَکم مِن خِلـف ثُمَّ لاَُصَلِّبَنَّکم اَجمَعین * قالوا اِنّا اِلی رَبِّنا مُنقَلِبون * وما تَنقِمُ مِنّا اِلاّ اَن ءامَنّا بِـایـتِ رَبِّنا لَمّا جاءَتنا رَبَّنا اَفرِغ عَلَینا صَبرًا وتَوَفَّنا مُسلِمین. اعراف (۷) ۱۲۳ - ۱۲۶ ۶۰. مرگ مؤمنان نیکوکردار مرگی با سعادت در سایه صبر و توکل: کلُّ نَفس ذائِقَةُ المَوتِ ثُمَّ اِلَینا تُرجَعون * والَّذینَ ءامَنوا وعَمِلوا الصّــلِحـتِ لَنُبَوِّئَنَّهُم مِنَ الجَنَّةِ غُرَفـًا تَجری مِن تَحتِهَا الاَنهـرُ خــلِدینَ فیها نِعمَ اَجرُ العـمِلین * اَلَّذینَ صَبَروا وعَلی رَبِّهِم یتَوَکلون.عنکبوت (۲۹) ۵۷ - ۵۹

۴۷. مصونیت از تفاخر ۶۱. صبر از عوامل مصونیت از فخرفروشی در صورت بهره مندی از نعمت الهی پس از سختیها: ولـَئِن اَذَقنـهُ نَعماءَ بَعدَ ضَرّاءَ مَسَّتهُ لَیقولَنَّ ذَهَبَ السَّیـاتُ عَنّی اِنَّهُ لَفَرِحٌ فَخور * اِلاَّ الَّذینَ صَبَروا... . هود (۱۱) ۱۰ و ۱۱

۴۸. مصونیت از سرمستی ۶۲. صبر از عوامل مصونیت از شادیهای بی مورد و سرمستی در صورت بهره مندی از نعمت الهی: ولـَئِن اَذَقنـهُ نَعماءَ بَعدَ ضَرّاءَ مَسَّتهُ لَیقولَنَّ ذَهَبَ السَّیـاتُ عَنّی اِنَّهُ لَفَرِحٌ فَخور * اِلاَّ الَّذینَ صَبَروا... . هود (۱۱) ۱۰ و ۱۱

۴۹. مصونیت از کفران ۶۳. صبر، عامل مصونیت از کفران و ناسپاسی در صورت از دست دادن نعمتها: ولـَئِن اَذَقنَا الاِنسـنَ مِنّا رَحمَةً ثُمَّ نَزَعنـها مِنهُ اِنَّهُ لَیـوسٌ کفور * اِلاَّ الَّذینَ صَبَروا... .هود (۱۱) ۹ و ۱۱

۵۰. مصونیت از یأس ۶۴. صبر عامل مصونیت از یأس و ناامیدی در صورت از دست دادن نعمتها: ولـَئِن اَذَقنَا الاِنسـنَ مِنّا رَحمَةً ثُمَّ نَزَعنـها مِنهُ اِنَّهُ لَیـوسٌ کفور * اِلاَّ الَّذینَ صَبَروا... .هود (۱۱) ۹ و ۱۱

۵۱. مغفرت ۶۵. صبر از عوامل دستیابی به آمرزش الهی: ...واَن تَصبِروا خَیرٌ لَکم واللّهُ غَفورٌ رَحیم.نساء (۴) ۲۵ فرهنگ قرآن، جلد ۱۸، صفحه ۲۵۴ اِلاَّ الَّذینَ صَبَروا ... اُولـئِک لَهُم مَغفِرَةٌ واَجرٌ کبیر.[۱۵] هود (۱۱) ۱۱ ثُمَّ اِنَّ رَبَّک لِلَّذینَ هاجَروا مِن بَعدِ ما فُتِنوا ثُمَّ جـهَدوا وصَبَروا اِنَّ رَبَّک مِن بَعدِها لَغَفورٌ رَحیم. نحل (۱۶) ۱۱۰ ولَو اَنَّهُم صَبَروا حَتّی تَخرُجَ اِلَیهِم لَکانَ خَیرًا لَهُم واللّهُ غَفورٌ رَحیم.[۱۶]حجرات (۴۹) ۵

۵۲. منفعت برتر ۶۶. صبرپیشگی به جای مقابله به مثل در برابر بدی دیگران درپی دارنده منفعت برتر: واِن عاقَبتُم فَعاقِبوا بِمِثلِ ما عوقِبتُم بِهِ ولـَئِن صَبَرتُم لَهُوَ خَیرٌ لِلصّـبِرین. نحل (۱۶) ۱۲۶

۵۳. موفقیت در امتحان ۶۷. صبر از عوامل موفقیت در آزمایشهای الهی: ولَنَبلُوَنَّکم بِشَیء مِنَ الخَوفِ والجوعِ ونَقص مِنَ الاَمولِ والاَنفُسِ والثَّمَرتِ وبَشِّرِ الصّـبِرین. بقره (۲) ۱۵۵ فَلَمّا فَصَلَ طالوتُ بِالجُنودِ قالَ اِنَّ اللّهَ مُبتَلیکم بِنَهَر فَمَن شَرِبَ مِنهُ فَلَیسَ مِنّی ومَن لَم یطعَمهُ فَاِنَّهُ مِنِّی اِلاّ مَنِ اغتَرَفَ غُرفَةَ بِیدِهِ فَشَرِبوا مِنهُ اِلاّ قَلیلاً مِنهُم فَلَمّا جاوزَهُ هُوَ والَّذینَ ءامَنُوا مَعَهُ قالُوا لا طاقَةَ لَنَا الیومَ بِجالوتَ وجُنودِهِ قالَ الَّذینَ یظُنُّونَ اَنَّهُم مُلـقُوا اللّهِ کم مِن فِئَة قَلیلَة غَلَبَت فِئَةً کثیرَةً بِاِذنِ اللّهِ واللّهُ مَعَ الصّـبِرین. بقره (۲) ۲۴۹ لَتُبلَوُنَّ فی اَمولِکم واَنفُسِکم ولَتَسمَعُنَّ مِنَ الَّذینَ اُوتوا الکتـبَ مِن قَبلِکم ومِنَ الَّذینَ اَشرَکوا اَذی کثیرًا واِن تَصبِروا وتَتَّقوا فَاِنَّ ذلِک مِن عَزمِ الاُمور. آل عمران (۳) ۱۸۶ وهُوَ الَّذی خَلَقَ السَّمـوتِ والاَرضَ فی سِتَّةِ اَیام وکانَ عَرشُهُ عَلَی الماءِ لِیبلُوَکم اَیکم اَحسَنُ عَمَلاً... * ولـَئِن اَذَقنَا الاِنسـنَ مِنّا رَحمَةً ثُمَّ نَزَعنـها مِنهُ اِنَّهُ لَیـوسٌ کفور * ولـَئِن اَذَقنـهُ نَعماءَ بَعدَ ضَرّاءَ مَسَّتهُ لَیقولَنَّ ذَهَبَ السَّیـاتُ عَنّی اِنَّهُ لَفَرِحٌ فَخور * اِلاَّ الَّذینَ صَبَروا... . هود (۱۱) ۷ و ۹ - ۱۱ وما اَرسَلنا قَبلَک مِنَ المُرسَلینَ اِلاّ اِنَّهُم لَیأکلونَ الطَّعامَ ویمشونَ فِی الاَسواقِ وجَعَلنا بَعضَکم لِبَعض فِتنَةً اَتَصبِرونَ... . فرقان (۲۵) ۲۰

۵۴. نجات از اذیت ۶۸. صبر از عوامل نجات از اذیت: وقالَ المَلاَُ مِن قَومِ فِرعَونَ اَتَذَرُ موسی وقَومَهُ لِیفسِدوا فِی الأَرضِ ویذَرَک وءالِهَتَک قالَ سَنُقَتِّلُ اَبناءَهُم ونَستَحیی نِساءَهُم واِنّا فَوقَهُم قـهِرون * قالَ موسی لِقَومِهِ استَعینوا بِاللّهِ واصبِروا اِنَّ الاَرضَ لِلّهِ یورِثُها مَن یشاءُ مِن عِبادِهِ والعـقِبَةُ لِلمُتَّقین * قالوا اُوذینا مِن قَبلِ اَن تَأتِینا ومِن بَعدِ ما جِئتَنا قالَ عَسی رَبُّکم اَن یهلِک عَدُوَّکم ویستَخلِفَکم فِی الاَرضِ فَینظُرَ کیفَ تَعمَلون. اعراف (۷) ۱۲۷ - ۱۲۹ فرهنگ قرآن، جلد ۱۸، صفحه ۲۵۵

۵۵. نجات از استبداد ۶۹. صبر از عوامل نجات از استبداد: وقالَ المَلاَُ مِن قَومِ فِرعَونَ اَتَذَرُ موسی وقَومَهُ لِیفسِدوا فِی الأَرضِ ویذَرَک وءالِهَتَک قالَ سَنُقَتِّلُ اَبناءَهُم ونَستَحیی نِساءَهُم واِنّا فَوقَهُم قـهِرون * قالَ موسی لِقَومِهِ استَعینوا بِاللّهِ واصبِروا اِنَّ الاَرضَ لِلّهِ یورِثُها مَن یشاءُ مِن عِبادِهِ والعـقِبَةُ لِلمُتَّقین. اعراف (۷) ۱۲۷ و ۱۲۸

۵۶. نجات از استثمار ۷۰. صبر از عوامل نجات از استثمار: وقالَ المَلاَُ مِن قَومِ فِرعَونَ اَتَذَرُ موسی وقَومَهُ لِیفسِدوا فِی الأَرضِ ویذَرَک وءالِهَتَک قالَ سَنُقَتِّلُ اَبناءَهُم ونَستَحیی نِساءَهُم واِنّا فَوقَهُم قـهِرون * قالَ موسی لِقَومِهِ استَعینوا بِاللّهِ واصبِروا اِنَّ الاَرضَ لِلّهِ یورِثُها مَن یشاءُ مِن عِبادِهِ والعـقِبَةُ لِلمُتَّقین. اعراف (۷) ۱۲۷ و ۱۲۸

۵۷. نیک فرجامی ۷۱. صبر از اسباب نیک فرجامی: قالَ موسی لِقَومِهِ استَعینوا بِاللّهِ واصبِروا اِنَّ الاَرضَ لِلّهِ یورِثُها مَن یشاءُ مِن عِبادِهِ والعـقِبَةُ لِلمُتَّقین. اعراف (۷) ۱۲۸ ...فَاصبِر اِنَّ العـقِبَةَ لِلمُتَّقین. هود (۱۱) ۴۹ والَّذینَ صَبَرُوا ابتِغاءَ وجهِ رَبِّهِم ... اُولـئِک لَهُم عُقبَی الدّار. رعد (۱۳) ۲۲ وأمُر اَهلَک بِالصَّلوةِ واصطَبِر عَلَیها لا نَسـَلُک رِزقـًا نَحنُ نَرزُقُک والعـقِبَةُ لِلتَّقوی.طه (۲۰) ۱۳۲

۵۸. نیکی در برابر بدی ۷۲. صبرپیشگی عامل نیکی در برابر بدی دیگران: والَّذینَ صَبَرُوا ابتِغاءَ وجهِ رَبِّهِم...ویدرَءونَ بِالحَسَنَةِ السَّیئَةَ اُولـئِک لَهُم عُقبَی الدّار.رعد (۱۳) ۲۲ ولا تَستَوِی الحَسَنَةُ ولاَ السَّیئَةُ ادفَع بِالَّتی هِی اَحسَنُ فَاِذا الَّذی بَینَک وبَینَهُ عَدوَةٌ کاَنَّهُ ولِی حَمیم * وما یلَقـّـها اِلاَّ الَّذینَ صَبَروا... .فصّلت (۴۱) ۳۴ و ۳۵

۵۹. وصول به مقام ابرار ۷۳. شکیبایی از عوامل رسیدن به مقام ابرار: ...ولـکنَّ البِرَّ مَن ءامَنَ بِاللّهِ والیومِ الأخِرِ ... والصّـبِرینَ فِی البَأساءِ والضَّرّاءِ وحینَ البَأسِ... . بقره (۲) ۱۷۷ اِنَّ الاَبرارَ... * وجَزهُم بِما صَبَروا... .انسان (۷۶) ۵ و ۱۲

۶۰ . وصول به مقام امامت ۷۴. شکیبایی برخی افراد بنی اسرائیل از عوامل دستیابی آنها به مقام امامت و پیشوایی از سوی خدا: ولَقَد ءاتَینا موسَی الکتـبَ ... وجَعَلنـهُ هُدًی لِبَنی اِسرءیل * و جَعَلنا مِنهُم اَئِمَّةً یهدونَ بِاَمرِنا لَمّا صَبَروا... . سجده (۳۲) ۲۳ و ۲۴

۶۱ . وصول به مقام رضا ۷۵. صبر زمینه ساز دستیابی به مقام رضا: فَاصبِر عَلی ما یقولونَ...لَعَلَّک تَرضی.طه (۲۰) ۱۳۰

۶۲ . وصول به مقام محسنان ۷۶. صبر در برابر مشکلات و سختیها سبب قرار گرفتن در زمره نیکوکاران: وکاَین مِن نَبِی قـتَلَ مَعَهُ رِبِّیونَ کثیرٌ فَما وهَنوا لِما اَصابَهُم فی سَبیلِ اللّهِ وما ضَعُفوا ومَااستَکانوا واللّهُ یحِبُّ الصّـبِرین * فرهنگ قرآن، جلد ۱۸، صفحه ۲۵۶ فَـاتـهُمُ اللّهُ ثَوابَ الدُّنیا وحُسنَ ثَوابِ الأخِرَةِ واللّهُ یحِبُّ المُحسِنین. آل عمران (۳) ۱۴۶ و ۱۴۸ واصبِر فَاِنَّ اللّهَ لا یضیعُ اَجرَ المُحسِنین.هود (۱۱) ۱۱۵ ...اِنَّهُ مَن یتَّقِ ویصبِر فَاِنَّ اللّهَ لا یضیعُ اَجرَ المُحسِنین. یوسف (۱۲) ۹۰ واصبِر وما صَبرُک اِلاّ بِاللّهِ... * اِنَّ اللّهَ مَعَ الَّذینَ اتَّقَوا والَّذینَ هُم مُحسِنون. نحل (۱۶) ۱۲۷ و ۱۲۸

۶۳ . هدایت ۷۷. صبر و شکیبایی در برابر حوادث و سختیها زمینه راهیابی به هدایت الهی: ولَنَبلُوَنَّکم بِشَیء مِنَ الخَوفِ والجوعِ ونَقص مِنَ الاَمولِ والاَنفُسِ والثَّمَرتِ وبَشِّرِ الصّـبِرین * ...واُولـئِک هُمُ المُهتَدون.بقره (۲) ۱۵۵ و ۱۵۷

۶۴ . یاد خدا ۷۸. صبر، یاری دهنده انسان برای یاد خدا: فَاذکرونی اَذکرکم... * یـاَیهَا الَّذینَ ءامَنوا استَعینوا بِالصَّبرِ و الصَّلوةِ اِنَّ اللّهَ مَعَ الصّـبِرین. بقره (۲) ۱۵۲ و ۱۵۳ نیز=> همین مدخل، صابران، پاداش صابران

اخلاص در صبر ۷۹. لزوم صبرپیشگی تنها برای خدا: ولِرَبِّک فَاصبِر. مدّثر (۷۴) ۷ ۸۰. صبرپیشگی به انگیزه رسیدن به خشنودی خدا درپی دارنده سعادت و ستایش الهی: والَّذینَ صَبَرُوا ابتِغاءَ وجهِ رَبِّهِم ... اُولـئِک لَهُم عُقبَی الدّار * جَنّـتُ عَدن یدخُلونَها ومَن صَلَحَ مِن ءابائِهِم واَزوجِهِم وذُرِّیـتِهِم والمَلـئِکةُ یدخُلونَ عَلَیهِم مِن کلِّ باب * سَلـمٌ عَلَیکم بِما صَبَرتُم فَنِعمَ عُقبَی الدّار.رعد (۱۳) ۲۲ - ۲۴ ۸۱. صبر خالصانه سبب ورود به بهشت عدن به همراه پدران، همسران و فرزندان صالح: والَّذینَ صَبَرُوا ابتِغاءَ وجهِ رَبِّهِم واَقامُوا الصَّلوةَ واَنفَقوا مِمّا رَزَقنـهُم سِرًّا وعَلانِیةً ویدرَءونَ بِالحَسَنَةِ السَّیئَةَ اُولـئِک لَهُم عُقبَی الدّار * جَنّـتُ عَدن یدخُلونَها ومَن صَلَحَ مِن ءابائِهِم واَزوجِهِم وذُرِّیـتِهِم... .رعد (۱۳) ۲۲ و ۲۳ ۸۲. صبر خالصانه درپی دارنده سلام و ستایش فرشتگان در بهشت عدن: والَّذینَ صَبَرُوا ابتِغاءَ وجهِ رَبِّهِم واَقامُوا الصَّلوةَ واَنفَقوا مِمّا رَزَقنـهُم سِرًّا وعَلانِیةً ویدرَءونَ بِالحَسَنَةِ السَّیئَةَ اُولـئِک لَهُم عُقبَی الدّار * جَنّـتُ عَدن یدخُلونَها ومَن صَلَحَ مِن ءابائِهِم واَزوجِهِم وذُرِّیـتِهِم والمَلـئِکةُ یدخُلونَ عَلَیهِم مِن کلِّ باب. رعد (۱۳) ۲۲ و ۲۳ ۸۳. صبر و استقامت برای کسب رضایت خدا از ویژگیهای خردمندان: ...اِنَّما یتَذَکرُ اُولُوا الاَلبـب * والَّذینَ صَبَرُوا ابتِغاءَ وجهِ رَبِّهِم... . رعد (۱۳) ۱۹ و ۲۲ ۸۴. صبر خالصانه یعقوب(علیه السلام) در فراق فرزندانش: قالوا یـاَبانا اِنّا ذَهَبنا نَستَبِقُ وتَرَکنا یوسُفَ عِندَ مَتـعِنا فَاَکلَهُ الذِّئبُ... * وجاءو عَلی قَمیصِهِ بِدَم کذِب قالَ بَل سَوَّلَت لَکم اَنفُسُکم اَمرًا فرهنگ قرآن، جلد ۱۸، صفحه ۲۵۷ فَصَبرٌ جَمیلٌ... .[۱۷] یوسف (۱۲) ۱۷ و ۱۸ ارجِعوا اِلی اَبیکم فَقولوا یـاَبانا اِنَّ ابنَک سَرَقَ وما شَهِدنا اِلاّ بِما عَلِمنا وما کنّا لِلغَیبِ حـفِظین * قالَ بَل سَوَّلَت لَکم اَنفُسُکم اَمرًا فَصَبرٌ جَمیلٌ عَسَی اللّهُ اَن یأتِینی بِهِم جَمیعـًا اِنَّهُ هُوَ العَلیمُ الحَکیم. یوسف (۱۲) ۸۱ و ۸۳ ۸۵. دعوت خدا از پیامبر(صلی الله علیه وآله) به صبر خالصانه: فَاصبِر صَبرًا جَمیلا. معارج (۷۰) ۵ ۸۶. اخلاص در صبر ملاک ارزشمندی آن: والَّذینَ صَبَرُوا ابتِغاءَ وجهِ رَبِّهِم ... اُولـئِک لَهُم عُقبَی الدّار. رعد (۱۳) ۲۲ ولِرَبِّک فَاصبِر. مدّثر (۷۴) ۷ نیز=> همین مدخل، صابران، ملائکه و صابران

ارزش صبر ۸۷. صبر در برابر حوادث و مشکلات خصلتی نیکو، زیبا و ارجمند: وجاءو عَلی قَمیصِهِ بِدَم کذِب قالَ بَل سَوَّلَت لَکم اَنفُسُکم اَمرًا فَصَبرٌ جَمیلٌ... .یوسف (۱۲) ۱۸ قالَ بَل سَوَّلَت لَکم اَنفُسُکم اَمرًا فَصَبرٌ جَمیلٌ... . یوسف (۱۲) ۸۳ ۸۸. صبر و شکیبایی مفیدتر و ارزشمندتر از قصاص و مقابله به مثل: واِن عاقَبتُم فَعاقِبوا بِمِثلِ ما عوقِبتُم بِهِ ولـَئِن صَبَرتُم لَهُوَ خَیرٌ لِلصّـبِرین. نحل (۱۶) ۱۲۶ ولا تَستَوِی الحَسَنَةُ ولاَ السَّیئَةُ ادفَع بِالَّتی هِی اَحسَنُ فَاِذا الَّذی بَینَک وبَینَهُ عَدوَةٌ کاَنَّهُ ولِی حَمیم * وما یلَقـّـها اِلاَّ الَّذینَ صَبَروا وما یلَقـّـها اِلاّ ذو حَظّ عَظیم. فصّلت (۴۱) ۳۴ و ۳۵ وجَزؤُا سَیئَة سَیئَةٌ مِثلُها فَمَن عَفا واَصلَحَ فَاَجرُهُ عَلَی اللّهِ اِنَّهُ لا یحِبُّ الظّــلِمین * ولَمَنِ انتَصَرَ بَعدَ ظُـلمِهِ فَاُولـئِک ما عَلَیهِم مِن سَبیل * ولَمَن صَبَرَ وغَفَرَ اِنَّ ذلِک لَمِن عَزمِ الاُمور. شوری (۴۲) ۴۰ و ۴۱ و ۴۳ ۸۹. صبر از ملاکهای امتیاز و ارزش: اَم حَسِبتُم اَن تَدخُلوا الجَنَّةَ ولَمّا یعلَمِ اللّهُ الَّذینَ جـهَدوا مِنکم ویعلَمَ الصّـبِرین.آل عمران (۳) ۱۴۲ ولَنَبلُوَنَّکم حَتّی نَعلَمَ المُجـهِدینَ مِنکم والصّـبِرینَ... . محمّد (۴۷) ۳۱ ۹۰. صبر برای دیدار و ملاقات با پیامبر(صلی الله علیه وآله) امری ارزشمند: ولَو اَنَّهُم صَبَروا حَتّی تَخرُجَ اِلَیهِم لَکانَ خَیرًا لَهُم... . حجرات (۴۹) ۵ نیز=> همین مدخل، اهمّیت صبر

استعانت از صبر ۹۱. توصیه خدا به مؤمنان مبنی بر استمداد و استعانت از صبر: واستَعینوا بِالصَّبرِ والصَّلوةِ... .[۱۸] بقره (۲) ۴۵ یـاَیهَا الَّذینَ ءامَنوا استَعینوا بِالصَّبرِ والصَّلوةِ اِنَّ اللّهَ مَعَ الصّـبِرین. بقره (۲) ۱۵۳ فرهنگ قرآن، جلد ۱۸، صفحه ۲۵۸ ۹۲. استعانت از صبر (برای انجام تکالیف الهی) از توصیه های خدا به اهل کتاب: واستَعینوا بِالصَّبرِ والصَّلوةِ واِنَّها لَکبیرَةٌ اِلاّ عَلَی الخـشِعین.[۱۹]بقره (۲) ۴۵ ۹۳. توجّه و ایمان به حمایت خدا از صابران زمینه ساز استعانت از صبر: یـاَیهَا الَّذینَ ءامَنوا استَعینوا بِالصَّبرِ والصَّلوةِ اِنَّ اللّهَ مَعَ الصّـبِرین. بقره (۲) ۱۵۳ ۹۴. استمداد از صبر امری دشوار جز برای خاشعان معاد باور: واستَعینوا بِالصَّبرِ والصَّلوةِ واِنَّها لَکبیرَةٌ اِلاّ عَلَی الخـشِعین * اَلَّذینَ یظُنّونَ اَنَّهُم مُلـقوا رَبِّهِم واَنَّهُم اِلَیهِ رجِعون.[۲۰]بقره (۲) ۴۵ و ۴۶ ۹۵. استعانت از صبر، دارای اهمّیتی بیشتر نسبت به استعانت از نماز: واستَعینوا بِالصَّبرِ والصَّلوةِ... . بقره (۲) ۴۵ ...استَعینوا بِالصَّبرِ والصَّلوةِ... . بقره (۲) ۱۵۳

اسوه های صبر

۱. ادریس(علیه السلام)=> همین مدخل، صابران، مصادیق صابران، ادریس(علیه السلام)

۲. اسماعیل(علیه السلام)=> همین مدخل، صابران، مصادیق صابران، اسماعیل(علیه السلام)

۳. انبیا=> همین مدخل، صابران، مصادیق صابران، انبیا

۴. ایوب(علیه السلام)=> همین مدخل، صابران، مصادیق صابران، ایوب(علیه السلام)

۵. داود(علیه السلام)=> همین مدخل، صابران، مصادیق صابران، داود(علیه السلام)

۶ . ذوالکفل(علیه السلام)=> همین مدخل، صابران، مصادیق صابران، ذوالکفل(علیه السلام)

۷. علمای ربّانی=> همین مدخل، صابران، مصادیق صابران، علمای ربّانی

نقش اسوه های صبر ۹۶. توجّه به اسوه های صبر تقویت کننده روحیه شکیبایی در انسان: وکاَین مِن نَبِی قـتَلَ مَعَهُ رِبِّیونَ کثیرٌ فَما وهَنوا لِما اَصابَهُم فی سَبیلِ اللّهِ وما ضَعُفوا ومَااستَکانوا واللّهُ یحِبُّ الصّـبِرین * وما کانَ قَولَهُم اِلاّ اَن قالوا رَبَّنَا اغفِر لَنا ذُنوبَنا واِسرَافَنا فی اَمرِنا وثَبِّت اَقدامَنا وانصُرنا عَلَی القَومِ الکـفِرین * فَـاتـهُمُ اللّهُ ثَوابَ الدُّنیا وحُسنَ ثَوابِ الأخِرَةِ واللّهُ یحِبُّ المُحسِنین.آل عمران (۳) ۱۴۶ - ۱۴۸ ولَقَد کذِّبَت رُسُلٌ مِن قَبلِک فَصَبَروا عَلی ما کذِّبوا واوذوا حَتّی اَتـهُم نَصرُنا ولا مُبَدِّلَ لِکلِمـتِ اللّهِ ولَقَد جاءَک مِن نَبَاِی المُرسَلین.انعام (۶) ۳۴ واَیوبَ اِذ نادی رَبَّهُ اَنّی مَسَّنِی الضُّرُّ واَنتَ اَرحَمُ الرّحِمین * واِسمـعیلَ واِدریسَ وذَا الکفلِ کلٌّ مِنَ الصّـبِرین. انبیاء (۲۱) ۸۳ و ۸۵ اِصبِر عَلی ما یقولونَ واذکر عَبدَنا داوودَ ذَا الاَیدِ اِنَّهُ اَوّاب. ص (۳۸) ۱۷ واذکر عَبدَنا اَیوبَ اِذ نادی رَبَّهُ اَنّی مَسَّنِی الشَّیطـنُ بِنُصب وعَذاب * وخُذ بِیدِک ضِغثـًا فَاضرِب بِهِ ولا تَحنَث اِنّا وجَدنـهُ صابِرًا نِعمَ فرهنگ قرآن، جلد ۱۸، صفحه ۲۵۹ العَبدُ اِنَّهُ اَوّاب. ص (۳۸) ۴۱ و ۴۴ فَاصبِر کما صَبَرَ اولوا العَزمِ مِنَ الرُّسُلِ ولا تَستَعجِل لَهُم... . احقاف (۴۶) ۳۵

________________________________________ [۱]. ترتیب العین، ج ۲، ص ۹۶۶، «صبر». [۲]. معجم مقاییس اللّغه، ج ۳، ص ۳۲۹، «صبر». [۳]. مفردات، ص ۴۷۴، «صبر». [۴]. امر به استعانت به صبر برای این است که صبر ملاک هدایت است و به واسطه آن پیروی از حق آسان می شود. (تفسیر التحریروالتنویر، ج ۱، جزء ۱، ص ۴۷۷) [۵]. طبق یک احتمال «الزّور» به معنای لهو باطل مانند غنا و امثال آن و مقصود از «لایشهدون الزّور» این است که در مجالس باطل حضور نمی یابند. (المیزان، ج ۱۵، ص ۲۴۴) [۶]. بیان لزوم ارتباط و هماهنگی افراد با یکدیگر پس از طرح ضرورت صبر و شکیبایی می تواند اشاره به نقش صبر در ایجاد ارتباط و پیوند بین افراد جامعه ایمانی داشته باشد. شایان ذکر است که برخی مفسّران «رابطوا» را به ایجاد گروه و ارتباط میان نیروها و کارهایشان در تمام امور زندگی دینی چه در حال سختی چه در حال راحتی تفسیر کرده اند. (المیزان، ج ۴، ص ۹۲) [۷]. برخی مفسّران با توجّه به اینکه در زمان پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) و نزول آیه مرزبانی وجود نداشت «رابطوا» را به انتظار نماز پس از نماز تفسیر کرده اند. (جامع البیان، ج ۳، جزء ۴، ص ۲۹۳) و در روایتی پیامبر(صلی الله علیه وآله)فرمود: مقصود از «رباط» (رابطوا) وضوی کامل، زیاد رفتن به مسجد و انتظار نماز پس از نماز است. (جامع البیان، ج ۳، جزء ۴، ص ۲۹۳) [۸]. مقصود از «وعدالله» وعده نصرت در دنیا و پاداش در آخرت است. (مجمع البیان، ج ۷ - ۸ ، ص ۸۲۱) [۹]. طبق احتمالی مقصود از «لنبوئنّهم...» شهر نیکو (مدینه منوّره) است. (مجمع البیان، ج ۵ - ۶ ، ص ۵۵۷) [۱۰]. برخی مفسّران گفته اند: خطاب آیه متوجّه مؤمنان است. (روح المعانی، ج ۵، جزء ۸ ، ص ۲۶۶؛ تفسیر التحریروالتنویر، ج ۵، جزء ۸ ، ص ۲۵۰) [۱۱]. ذکر صبر پیش از ذکر تقوا برای این است که انسان صبر می کند تا اینکه از چیزهایی که شایسته نیست در امان باشد. (التّفسیر الکبیر، ج ۹ - ۱۰، جزء ۹، ص ۱۰۵) [۱۲]. نهی «و لاتقولوا ... » عطف بر امر پیشین است ... مؤمنان پس از آن که مأمور به صبر شده اند با نهی (لاتقولوا...) فهمیده اند که قوی ترین چیزی که باید بر آن صبر نمایند مرگ در راه خدا است. (تفسیر التحریروالتنویر، ج ۲، جزء ۲، ص ۵۳) [۱۳]. برخی مفسّران (رابطوا) را به مرزبانی تفسیر کرده اند. (التفسیرالمنیر، ج ۴، ص ۲۱۳ و ۲۱۷). گفتنی است که تقدّم «اصبروا و صابروا» حکایت از نقش صبر در حفاظت از مرزها دارد. [۱۴]. تقدیم «صبّار» بر «شکور» برای این است که صبر کلید گشایش و مقتضی شکر است. (روح المعانی، ج ۸ ، جزء ۱۳، ص ۲۷۲) [۱۵]. با توجّه به ذکر «و أجر کبیر» استفاده می شود مغفرت ذکر شده در آیه اعمّ از پاداش است و لذا برخی مفسّران (المیزان، ج ۱۰، ص ۱۵۸) مغفرت در این آیه را به محو ساختن آثار طبع مذموم (که در آیات قبل ذکر شده) و جایگزین ساختن آن به خصال نیک معنا کرده اند. [۱۶]. ممکن است «والله غفور رحیم» ناظر به صبر باشد یعنی صبر سبب قرب به مغفرت و رحمت الهی می شود. (همان، ج ۱۸، ص ۳۱۱) [۱۷]. برخی گفته اند: جمیل بودن صبر به این است که در آن قصد قربت شده باشد. (مجمع البیان، ج ۵ - ۶ ، ص۳۳۴) [۱۸]. برخی مفسّران گفته اند: «استعینوا» در آیه فوق خطاب به مسلمانان است. (همان، ج ۱ - ۲، ص ۲۱۶) [۱۹]. احتمال دارد به قرینه آیات قبل آیه یاد شده خطاب به اهل کتاب باشد. (مجمع البیان، ج ۱ - ۲، ص ۲۱۶ - ۲۱۷) [۲۰]. برداشت بنا بر این احتمال است که مرجع ضمیر «إنّها» استعانت باشد. (الکشّاف، ج ۱، ص ۱۳۴)