سیره فرهنگی معصومان درباره آموزش چه بوده است؟ (پرسش)
| سیره فرهنگی معصومان درباره آموزش چه بوده است؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ سیره فرهنگی معصومان |
| مدخل اصلی | تعلیم |
سیره فرهنگی معصومان درباره آموزش چه بوده است؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث سیره فرهنگی معصومان است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی سیره فرهنگی معصومان مراجعه شود.
پاسخ نخست
حجت الاسلام و المسلمین علی اکبر ذاکری در کتاب «سیره فرهنگی و اجتماعی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه» در این‌باره گفته است:
«اهتمام به آموزش در سخنان و سیره معصومان بسیار دیده می‌شود. ثقةالاسلام کلینی پس از کتاب عقل و جهل، کتاب فضل علم را در کافی آورده و آن را بر کتاب توحید مقدم داشته است؛ زیرا با عقل و دانش است که انسان به ارزش‌های دینی پی می‌برد و آنها را در می‌یابد. عقل لازم است با دانش درآمیزد تا رشد کند[۱] و طلب دانش بر‌تر از طلب مال است[۲]. در کتاب کافی روایات زیادی درباره علم و دانش و اهمیت آن آمده و مسائل مربوط به دانشمندان را با نقل روایت روشن کرده است. به برخی از نکات و اخبار که در باب اهمیت آموزش و فراگیری دانش است، اشاره می‌کنیم: پیامبر(ص) فرمود: «طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ أَلَا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ بُغَاةَ الْعِلْمِ»[۳]. این نقل امام صادق(ع) از پیامبر است. همین روایت را شیخ طوسی در أمالی خود با دو سند یکی امام صادق(ع)[۴] از پیامبر و دیگری امام رضا(ع) از پدرش و او از پدرش تا می‌رسد به امیر مؤمنان(ع) و او از پیامبر(ص) نقل می‌کند که این‌گونه احادیث رضوی، به سلسلةالذهب (سند طلائی) مشهور شده است. این نقل نکاتی اضافی دارد: «طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ، فَاطْلُبُوا الْعِلْمَ فِي مَظَانِّهِ، وَ اقْتَبِسُوهُ مِنْ أَهْلِهِ، فَإِنْ تَعَلُّمِهِ لِلَّهِ حَسَنَةً، وَ طَلَبِهِ عِبَادَةِ، وَ الْمُذَاكَرَةِ فِيهِ تَسْبِيحٌ»[۵].
در این حدیث اهمیت دانش پژوهی با تعبیر عبادت و تسبیح به خوبی بیان شده است. روشن است تعبیر مسلم (مرد مسلمان) از باب غلبه است و آموزش به مردان اختصاص ندارد. در نقل‌هایی قید مسلمه هم دارد. در مصباح الشریعه که منسوب به امام صادق(ع) است، قید مسلمه دارد و این علم به دانش تقوا و یقین تفسیر شده[۶] و در مورد دیگر به علم انفس[۷]؛ در کنز الفوائد کراجکی نیز مسلمه آمده است[۸]. ابن فهد در عدة الداعی به نقل از کتاب منتقی الیواقیت حدیث امام رضا(ع) را نقل کرده[۹] که در آن واژه مسلمه آمده است. همچنین در مجموعه ورام[۱۰] و در مشکاة الأنوار[۱۱] که حدیث کافی را نقل کرده است، «مُسْلِمَة» آمده است. در دومین روایتی که کلینی از امام صادق(ع) نقل کرده، طلب دانش فریضه و واجب دانسته شده است[۱۲]؛ بنابراین می‌توان گفت طلب دانش بر زن و مرد مسلمان لازم است و همه به آموزش نیاز دارند؛ ولی ممکن است محدوده فراگیری افراد متفاوت باشد و این تفاوت درباره زن و مرد هم وجود دارد؛ یعنی فراگیری علومی بر زنان واجب باشد که برای مردان لازم نباشد؛ چنانچه اگر دانش دین باشد که ظاهر خبر بر آن دلالت دارد، بر همه واجب خواهد بود.
رسول خدا(ص) در حدیثی دانشی را که ارزش فراگیری دارد و می‌توان دانش‌های واجب را از آنها دانست، معرفی کرده است: مرد اعرابی نزد پیامبر آمد و گفت: ای رسول خدا(ص)، به من از دانش‌های شگفت یاد بده. پیامبر فرمود: با رأس و اساس دانش چه کرده‌ای که اکنون از شگفتی‌های آن می‌پرسی؟ اعرابی گفت: اساس و رأس علم چیست؟ پیامبر فرمود: «مَعْرِفَةُ اللَّهِ حَقَّ مَعْرِفَتِهِ»[۱۳]. اعرابی پرسید: معرفت خدا چیست؟ پیامبر(ص) فرمود: "اینکه خدا را بی‌مانند، بی‌همتا و بی‌نظیر بشناسی و اینکه بدانی و دریابی که او یکتاست، آشکار است، نهان و آغاز و پایان است و نه همتایی دارد و نه مانندی؛ پس این است شناخت خدا آن‌گونه که باید"[۱۴].
پیامبر اساس دانش را علم توحید و معرفت الهی معرفی کرده و اینکه باید اعتقاد هر کس از روی یقین باشد[۱۵]. برخی علما در اصول اعتقادی تقلید را روا نمی‌دانند و آن را نظر اکثر علمای اسلام دانسته‌اند[۱۶].
امام موسی بن جعفر(ع) می‌فرماید: رسول خدا(ص) وارد مسجد شد و گروهی را دید که گرد مردی را گرفته‌اند؛ فرمود: این کیست؟ گفتند: علامه است. فرمود: علامه چیست؟ گفتند: داناترین مردم به أنساب عرب، نبردهای عرب، روزگار جاهلیت و اشعار عرب و عربیت است. امام موسی بن جعفر(ع) افزود: رسول خدا(ص) فرمود: «ذَاكَ عِلْمٌ لَا يَضُرُّ مَنْ جَهِلَهُ وَ لَا يَنْفَعُ مَنْ عَلِمَهُ»[۱۷]. سپس پیامبر(ص) فرمود: «إِنَّمَا الْعِلْمُ ثَلَاثَةٌ آيَةٌ مُحْكَمَةٌ أَوْ فَرِيضَةٌ عَادِلَةٌ أَوْ سُنَّةٌ قَائِمَةٌ وَ مَا خَلَاهُنَّ فَهُوَ فَضْلٌ»[۱۸].
مشابه بخش پایانی حدیث در منابع عامه از پیامبر(ص) نقل شده است[۱۹]. پیامبر(ص) با این رهنمود دقیق، جهت حرکت علمی جامعه اسلامی را روشن فرمود و یادآور شد که دانش باید در این چارچوب باشد و در این مدار بچرخد؛ چراکه جز این، سودی نخواهد بخشید و راهی به روشنایی نخواهد گشود»[۲۰]
منبع‌شناسی جامع سیره فرهنگی معصومان
پانویس
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۲۹: «وَ أَنَّهُ لَا يَنْتَفِعُ بِعَقْلِهِ إِنْ لَمْ يُصِبْ ذَلِكَ بِعِلْمِهِ فَوَجَبَ عَلَى الْعَاقِلِ طَلَبُ الْعِلْمِ وَ الْأَدَبِ الَّذِي لَا قِوَامَ لَهُ إِلَّا بِهِ».
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۰: «أَلَا وَ إِنَّ طَلَبَ الْعِلْمِ أَوْجَبُ عَلَيْكُمْ مِنْ طَلَبِ الْمَالِ».
- ↑ «طلب دانش بر هر مسلمانی واجب است؛ زیرا خداوند طالبان دانش را دوست دارد»محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۰؛ احمد بن محمد برقی، المحاسن، ص۲۲۵؛ ابوجعفر محمد بن حسن صفار قمی، بصائر الدرجات، ص۲.
- ↑ شیخ طوسی، الأمالی، ص۵۲۱.
- ↑ «طلب دانش بر هر مسلمانی واجب است؛ پس دانش را در جایگاه‌های خود بخواهید و از اهل آن دریافت کنید؛ زیرا آموزش آن برای رضای خدا نیکی است و طلب آن عبادت و مذاکره علمی تسبیح الهی است»شیخ طوسی، الأمالی، ص۴۸۷ و ۵۲۱.
- ↑ مصباح الشریعه، ص۱۳: «طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَةٍ أَيْ عِلْمِ التَّقْوَى وَ الْيَقِينِ».
- ↑ «وَ هُوَ عِلْمُ الْأَنْفُسِ» (مصباح الشریعه، ص۲۲).
- ↑ محمد بن علی کراجکی، کنز الفوائد، ج۲، ص۱۰۷: « قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص): طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَةٍ».
- ↑ ابن فهد حلی، عدة الداعی، ص۷۲.
- ↑ مسعود بن عیسی ورام بن ابی فراس، مجموعة ورام، ج۲، ص۱۷۶.
- ↑ علی بن حسن طبرسی، مشکاة الأنوار، ص۱۳۳: «طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَةٍ أَلَا وَ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ بُغَاةَ الْعِلْمِ».
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۰: «طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِيضَةٌ».
- ↑ «شناخت خدا آن‌گونه که باید»
- ↑ شیخ صدوق، التوحید، ص۲۸۴: «تَعْرِفُهُ بِلَا مِثْلٍ وَ لَا شِبْهٍ وَ لَا نِدٍّ وَ أَنَّهُ وَاحِدٌ أَحَدٌ ظَاهِرٌ بَاطِنٌ أَوَّلٌ آخِرٌ لَا كُفْوَ لَهُ وَ لَا نَظِيرَ فَذَلِكَ حَقُّ مَعْرِفَتِهِ».
- ↑ سید مرتضی، رسائل الشریف المرتضی، ج۱، ص۴۳: قلنا: لا خلاف بيننا في أن العامي مكلف للعلم بالحق في أصول الدين.
- ↑ جمال الدین عاملی، معالم الدین، ص۲۴۳: و الحق منع التقليد في أصول العقائد و هو قول جمهور علماء الإسلام إلا من شذ من أهل الخلاف. محمدباقر مجلسی، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، ج۱، ص۱۴۱ به نقل از خواجه نصیرالدین آورده است: إعلم أن العلماء أطبقوا علي وجوب معرفة الله بالنظر و أنها لا تحصل بالتقليد إلّا من شذّ منهم.
- ↑ «این دانشی است که ندانستن آن زیانی ندارد و دانستن آن سودی نرساند»
- ↑ «علم فقط سه تاست: آیه محکمه، فریضه عادله و سنت زنده و برجا و جز اینها، فضل است»محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۲.
- ↑ ابو داود سلیمان بن اشعث سجستانی، سنن ابی داوود، ج۳، ص۱۱۹، ح۲۸۸۵؛ ابن ماجه، سنن ابن ماجه، ج۱، ص۲۱، ح۵۴؛ ابوعبدالله محمد بن عبدالله حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج۴، ص۳۶۹، ح۷۹۴۹: «الْعِلْمُ ثَلَاثَةٌ و ما سِوَی ذلک فَهُوَ فَضْلٌ: آیةٌ مُحْکَمَةٌ أو سُنَّةٌ قَائِمَةٌ أو فَرِیضَةٌ عَادِلَةٌ».
- ↑ ذاکری، علی اکبر، سیره فرهنگی و اجتماعی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه، ص ۵۸-۶۳.