اسماعیل بن محمد علوی

مقدمه

راوی امام رضا(ع). ابو محمد اسماعیل بن محمد بن اسحاق بن امام جعفر صادق(ع)، را همه علمای علم رجال از افراد ثقه خوانده‌اند^[۱] و تنها طوسی، و به تبع وی دسته‌ای از متأخران، از اصحاب امام رضا(ع)^[۲] دانسته‌اند. از جزئیات زندگی وی آگاهی چندانی در اختیار نیست. با آنکه روایتی از او مستقیماً از امام رضا(ع) از پدرانش از امام حسن مجتبی(ع) در وصف شمایل پیامبر(ص) در برخی از متون حدیثی شیعه وجود دارد^[۳]، اما عالمی رجالی چون نجاشی آن را نادیده گرفته و او را صرفاً از راویان جدش اسحاق بن جعفر و عموی پدرش علی بن جعفر می‌خواند^[۴].

تقریباً همه علمای رجالی بعدی نیز از او تبعیت می‌کنند، بی‌آنکه حتی نظر شیخ را یادآور شوند^[۵]. شاید این رویکرد بدان سبب باشد که در روایتگری‌اش از آن حضرت تردید داشته و طریق دیگر را برای روایت پیش‌گفته پذیرا شده‌اند. چنان‌که بیهقی عین همان روایت را از اسماعیل بن محمد از علی بن جعفر بن محمد از برادرش موسی بن جعفر(ع)، نه علی بن موسی(ع) نقل می‌کند^[۶]. در این صورت، وی راوی و صحابی امام نخواهد بود^[۷]. به هر حال، تشخیص جایگاه دقیق وی آسان نیست. بر اساس مجموعه داده‌ها، وی از امام رضا(ع)^[۸]، نیز از پدرش^[۹]، عمویش (در واقع عموی پدرش) علی بن جعفر^[۱۰] و جدش اسحاق بن جعفر حدیث شنیده و روایت کرده است^[۱۱]. تنی چند از محدثان نیز از شاگردان و راویان وی بوده‌اند.

محمد بن حمدان صیدلانی، محمد بن محمد باغندی^[۱۲]، ابوالقاسم عبدالله بن محمد بن عبدالعزیز بن منیع در مدینه^[۱۳]، یعقوب بن زیاد^[۱۴]، ابو جعفر احمد بن عبد الرحیم بن سعد قیسی فقیه اسوان، ابراهیم بن ابی‌بلاد^[۱۵]، کھمس بن معمر^[۱۶] و ابومحمد حسن بن محمد بن یحیی مشهور به ابن‌ اخی‌ طاهر عقیقی حسینی، مؤلف کتاب النسب از اسماعیل علوی حدیث شنیده و نقل کرده‌اند^[۱۷].

به گفته ابن‌عساکر و مزی، ابن‌ اخی‌ طاهر در سال ۲۶۳ق در مدینه از ابو محمد روایت شنیده است^[۱۸]. ابن‌کثیر تاریخ آن را ۲۶۶ق آورده است^[۱۹] که احتمالاً تصحیف باشد.

اسماعیل بن محمد کتابی هم داشته که به گفته نجاشی، ابوالقاسم اسحاق بن عباس بن اسحاق بن موسی بن جعفر موسوی، در سال ۳۲۲ق، آن را از طریق پدرش در دیبل روایت کرده است^[۲۰]، اما شیخ طوسی می‌گوید ابوالقاسم احمد بن اسحاق بن عباس موسوی از طریق پدرش راوی اوست^[۲۱]. و این با تاریخ ۳۲۲ق ساز گار‌تر می‌نماید. همچنین شیخ طوسی در کتاب الفهرست، کتاب اسماعیل را اصل و راوی آن را محمد بن ابی عمیر (۲۱۷ق) معرفی کرده است^[۲۲] که احتمال دارد با کتاب قبلی متفاوت باشد.

از گزارش‌های اندک موجود بر می‌آید که اسماعیل بن محمد علوی در میانه سده سوم هجری در مدینه می‌زیسته و در نیمه دوم این قرن در گذشته است.^[۲۳]

جستارهای وابسته

منابع

غفوری، محمد، مقاله «اسماعیل بن محمد علوی»، دانشنامه امام رضا ج۲

پانویس

↑ رجال النجاشی، ص۲۹؛ خلاصة الأقوال، ص۵۶؛ کتاب الرجال ابن داود، ص۵۱؛ طرائف المقال، ج۱، ص۲۲۸، ۲۸۴.
↑ رجال الطوسی، ص۳۵۱؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۶۶۲؛ مسند الإمام الرضا(ع)، ج۲، ص۵۲۰.
↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۲۸۲؛ معانی الأخبار، ص۸۰؛ بحار الأنوار، ج۱۶، ص۱۴۸.
↑ رجال النجاشی، ص۲۹.
↑ خلاصة الأقوال، ص۵۶؛ کتاب الرجال، ابن داود، ص۵۱؛ نقد الرجال، ج۱، ص۲۲۸؛ جامع الرواة، ج۱، ص۱۰۱؛ طرائف المقال، ج۱، ص۲۲۸.
↑ السنن الکبری، بیهقی، ج۷، ص۴۱.
↑ معجم رجال الحدیث، ج۴، ص۸۵.
↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۲۸۲؛ معانی الأخبار، ص۸۰.
↑ الأمالی، طوسی، ص۲۲۳، ۵۹۵؛ بحار الأنوار، ج۱۶، ص۲۸۷؛ جامع أحادیث الشیعة، ج۸، ص۴۲۱.
↑ مقاتل الطالبیین، ص۳۲؛ الأمالی، طوسی، ص۶۱۸؛ المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۷۲.
↑ رجال النجاشی، ص۲۹؛ معجم رجال الحدیث، ج۴، ص۸۵.
↑ مقاتل الطالبیین، ص۳۲؛ ملحقات إحقاق الحق، ج۴، ص۴۱۲.
↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۲۸۲؛ معانی الأخبار، ص۸۰.
↑ الأمالی، طوسی، ص۲۲۳.
↑ بحار الأنوار، ج۲۶، ص۲۱۲؛ ج۶۶، ص۴۰۴.
↑ الذریة الطاهرة، ص۱۰۹.
↑ السنن الکبری، بیهقی، ج۷، ص۴۱؛ معرفة علوم الحدیث، ص۱۷۵.
↑ تاریخ مدینة دمشق، ج۳، ص۳۳۸؛ تهذیب الکمال، ج۱، ص۲۱۸.
↑ البدایة و النهایة، ج۶، ص۳۸.
↑ رجال النجاشی، ص۲۹.
↑ الأمالی، طوسی، ص۶۱۸.
↑ الفهرست، طوسی، ص۵۹.
↑ غفوری، محمد، مقاله «اسماعیل بن محمد علوی»، دانشنامه امام رضا ج۲ ص ۲۴۲.

[1] رجال النجاشی، ص۲۹؛ خلاصة الأقوال، ص۵۶؛ کتاب الرجال ابن داود، ص۵۱؛ طرائف المقال، ج۱، ص۲۲۸، ۲۸۴.

[2] رجال الطوسی، ص۳۵۱؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۶۶۲؛ مسند الإمام الرضا(ع)، ج۲، ص۵۲۰.

[3] عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۲۸۲؛ معانی الأخبار، ص۸۰؛ بحار الأنوار، ج۱۶، ص۱۴۸.

[4] رجال النجاشی، ص۲۹.

[5] خلاصة الأقوال، ص۵۶؛ کتاب الرجال، ابن داود، ص۵۱؛ نقد الرجال، ج۱، ص۲۲۸؛ جامع الرواة، ج۱، ص۱۰۱؛ طرائف المقال، ج۱، ص۲۲۸.

[6] السنن الکبری، بیهقی، ج۷، ص۴۱.

[7] معجم رجال الحدیث، ج۴، ص۸۵.

[8] عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۲۸۲؛ معانی الأخبار، ص۸۰.

[9] الأمالی، طوسی، ص۲۲۳، ۵۹۵؛ بحار الأنوار، ج۱۶، ص۲۸۷؛ جامع أحادیث الشیعة، ج۸، ص۴۲۱.

[10] مقاتل الطالبیین، ص۳۲؛ الأمالی، طوسی، ص۶۱۸؛ المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۷۲.

[11] رجال النجاشی، ص۲۹؛ معجم رجال الحدیث، ج۴، ص۸۵.

[12] مقاتل الطالبیین، ص۳۲؛ ملحقات إحقاق الحق، ج۴، ص۴۱۲.

[13] عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۲۸۲؛ معانی الأخبار، ص۸۰.

[14] الأمالی، طوسی، ص۲۲۳.

[15] بحار الأنوار، ج۲۶، ص۲۱۲؛ ج۶۶، ص۴۰۴.

[16] الذریة الطاهرة، ص۱۰۹.

[17] السنن الکبری، بیهقی، ج۷، ص۴۱؛ معرفة علوم الحدیث، ص۱۷۵.

[18] تاریخ مدینة دمشق، ج۳، ص۳۳۸؛ تهذیب الکمال، ج۱، ص۲۱۸.

[19] البدایة و النهایة، ج۶، ص۳۸.

[20] رجال النجاشی، ص۲۹.

[21] الأمالی، طوسی، ص۶۱۸.

[22] الفهرست، طوسی، ص۵۹.

[23] غفوری، محمد، مقاله «اسماعیل بن محمد علوی»، دانشنامه امام رضا ج۲ ص ۲۴۲.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]