دین

دین در لغت به معنای جزا، اطاعت و انقیاد[10] آمده است. اطاعت و پیروی را بدین جهت دین نامیده اند که اطاعت برای جزا و پاداش است.[11] نیز دین را به چیزی که معبود به واسطه آن اطاعت می شود، معنا کرده اند.[12] در شرع، دین عبارت است از چیزی که وضع آن الهی باشد و صاحبان خرد را به اختیار خود به سوی رستگاری در این دنیا و حسن عاقبت در آخرت هدایت کند و شامل عقاید و اعمال می شود.[13] در این مدخل از واژه های «دین»، «سبیل اللّه» و «صراط مستقیم» و سیاق بعضی از آیات استفاده شده است. اهمّ عناوین: احکام دین، اختلاف در دین، اقامه دین، اکراه بر دین، انتخاب دین، تبلیغ دین، دین ستیزی و وحدت دین.

آخرین دین => اسلام، ویژگیهای اسلام و خاتمیت

آزادی انتخاب دین => همین مدخل، اکراه بر دین و انتخاب دین

فرهنگ قرآن، جلد 14، صفحه 181

آسانی در دین => آسانی، آسانی اسلام، آسانی تکالیف و آسانی دین ابراهیم(علیه السلام)

آسیب شناسی دینی => همین مدخل، اختلاف در دین، ارتداد از دین، استهزای دین، استهزاگران دین، انحراف از دین، بازی با دین، تجزیه دین، تردید در دین، تقلید در دین، دشمنان دین، دین ستیزی، غلوّ در دین

احکام دین 1. دین الهی، عاری از احکام حرجی و مشقّت آور: وجـهِدوا فِی اللّهِ حَقَّ جِهادِهِ هُوَ اجتَبـکم وما جَعَلَ عَلَیکم فِی الدّینِ مِن حَرَج مِلَّةَ اَبیکم اِبرهیمَ هُوَ سَمـّـکمُ المُسلِمینَ مِن قَبلُ ... .حج (22) 78 2. روزه، از احکام ثابت در دین الهی، میان شرایع مختلف: یـاَیهَا الَّذینَ ءامَنوا کتِبَ عَلَیکمُ الصّیامُ کما کتِبَ عَلَی الَّذینَ مِن قَبلِکم لَعَلَّکم تَتَّقون.بقره (2) 183 3. لزوم اجرای احکام دین و عدم توجّه به احساسات افراد، در این مسیر: الزّانِیةُ والزّانی فَاجلِدوا...ولاَتَأخُذکم بِهِما رَأفَةٌ فی دینِ اللّهِ ... . نور (24) 2 4. نماز و زکات، از دستورات و احکام ثابت دین: وما اُمِروا اِلاّ لِیعبُدُوا اللّهَ مُخلِصینَ لَهُ الدّینَ حُنَفاءَ ویقیمُوا الصَّلوةَ ویؤتُوا الزَّکوةَ وذلِک دینُ القَیمَة. بینه (98) 5 نیز => حکم

اختلاف در دین 5. لزوم پرهیز از اختلاف، در دین: اِنَّ الَّذینَ فَرَّقوا دینَهُم وکانوا شِیعـًا لَستَ مِنهُم فی شَیء اِنَّما اَمرُهُم اِلَی اللّهِ ثُمَّ ینَبِّئُهُم بِما کانوا یفعَلون. انعام (6) 159 وتَقَطَّعوا اَمرَهُم بَینَهُم کلٌّ اِلَینا رجِعون.انبیاء (21) 93 ...ولا تَکونوا... * مِنَ الَّذینَ فَرَّقوا دینَهُم ... .روم (30) 31 و 32 شَرَعَ لَکم مِنَ الدّینِ ما وصّی بِهِ نوحـًا والَّذی اَوحَینا اِلَیک وما وصَّینا بِهِ اِبرهیمَ وموسی وعیسی اَن اَقیموا الدّینَ ولا تَتَفَرَّقوا فیهِ ... .شوری (42) 13 6. اختلاف همیشگی و تاریخی انسانها، در دین: ولَو شاءَ رَبُّک لَجَعَلَ النّاسَ اُمَّةً وحِدَةً ولا یزالونَ مُختَلِفین. هود (11) 118 7. اختلاف کنندگان در دین، مورد تهدید و نکوهش خداوند: اِنَّ الَّذینَ فَرَّقوا دینَهُم وکانوا شِیعـًا ... اِنَّما اَمرُهُم اِلَی اللّهِ ثُمَّ ینَبِّئُهُم بِما کانوا یفعَلون.انعام (6) 159 وتَقَطَّعوا اَمرَهُم بَینَهُم کلٌّ اِلَینا رجِعون.انبیاء (21) 93 مِنَ الَّذینَ فَرَّقوا دینَهُم وکانوا شِیعـًا کلُّ حِزب بِما لَدَیهِم فَرِحون. روم (30) 32 8. مهلت خداوند به اختلاف کنندگان در دین، تا زمانی مشخص: وما کانَ النّاسُ اِلاّ اُمَّةً وحِدَةً فَاختَلَفوا ولَولا فرهنگ قرآن، جلد 14، صفحه 182 کلِمَةٌ سَبَقَت مِن رَبِّک لَقُضِی بَینَهُم فیما فیهِ یختَلِفون. یونس (10) 19 وما تَفَرَّقوا اِلاّ مِن بَعدِ ما جاءَهُمُ العِلمُ بَغیـًا بَینَهُم ولَولا کلِمَةٌ سَبَقَت مِن رَبِّک اِلی اَجَل مُسَمًّی لَقُضِی بَینَهُم ... . شوری (42) 14 9. اختلاف اهل کتاب در دین، پس از تمام شدن حجّت بر آنان: ... وءاتَینا عیسَی ابنَ مَریمَ البَینـتِ واَیدنـهُ بِروحِ القُدُسِ ولَو شاءَ اللّهُ مَا اقتَتَلَ الَّذینَ مِن بَعدِهِم مِن بَعدِ ما جاءَتهُمُ البَینـتُ ولـکنِ اختَلَفوا فَمِنهُم مَن ءامَنَ ومِنهُم مَن کفَرَ ... .بقره (2) 253 قُل ءامَنّا بِاللّهِ وما اُنزِلَ عَلَینا وما اُنزِلَ عَلی اِبرهیمَ واِسمـعیلَ واِسحـقَ ویعقوبَ والاَسباطِ وما أوتِی موسی وعیسی والنَّبِیونَ مِن رَبِّهِم لا نُفَرِّقُ بَینَ اَحَد مِنهُم ونَحنُ لَهُ مُسلِمون * ومَن یبتَغِ غَیرَ الاِسلـمِ دینـًا فَلَن یقبَلَ مِنهُ وهُوَ فِی الأخِرَةِ مِنَ الخـسِرین * کیفَ یهدِی اللّهُ قَومـًا کفَروا بَعدَ اِیمـنِهِم وشَهِدُوا اَنَّ الرَّسولَ حَقٌّ وجاءَهُمُ البَینـتُ واللّهُ لا یهدِی القَومَ الظّــلِمین. آل عمران (3) 84 - 86 ولا تَکونوا کالَّذینَ تَفَرَّقوا واختَلَفوا مِن بَعدِ ما جاءَهُمُ البَینـتُ ... . آل عمران (3) 105 وما تَفَرَّقَ الَّذینَ اوتوا الکتـبَ اِلاّ مِن بَعدِ ما جاءَتهُمُ البَینَة. بینه (98) 4 10. بروز اختلافهای دینی میان اقوام و مخاطبان پیامبران، به رغم وحدت انبیا در دین: اِنَّ هـذِهِ اُمَّتُکم اُمَّةً وحِدَةً واَنَا رَبُّکم فَاعبُدون * وتَقَطَّعوا اَمرَهُم بَینَهُم کلٌّ اِلَینا رجِعون. انبیاء (21) 92 و 93 واِنَّ هـذِهِ اُمَّتُکم اُمَّةً وحِدَةً واَنا رَبُّکم فاتَّقون * فَتَقَطَّعوا اَمرَهُم بَینَهُم زُبُرًا کلُّ حِزب بِما لَدَیهِم فَرِحون. مؤمنون (23) 52 و 53 11. اختلاف اهل کتاب در دین، بعد از علم و آگاهی، پیامد خوی تجاوزگری آنان: کانَ النّاسُ اُمَّةً وحِدَةً فَبَعَثَ اللّهُ النَّبِیینَ مُبَشِّرینَ ومُنذِرینَ واَنزَلَ مَعَهُمُ الکتـبَ بِالحَقِّ لِیحکمَ بَینَ النّاسِ فیمَا اختَلَفوا فیهِ ومَااختَلَفَ فیهِ اِلاَّ الَّذینَ اوتوهُ مِن بَعدِ ما جاءَتهُمُ البَینـتُ بَغیـًا بَینَهُم ... . بقره (2) 213 اِنَّ الدِّینَ عِندَ اللّهِ الاِسلـمُ ومَا اختَلَفَ الَّذینَ اوتوا الکتـبَ اِلاّ مِن بَعدِ ما جاءَهُمُ العِلمُ بَغیـًا بَینَهُم ... . آل عمران (3) 19 شَرَعَ لَکم مِنَ الدّینِ ما وصّی بِهِ نوحـًا والَّذی اَوحَینا اِلَیک وما وصَّینا بِهِ اِبرهیمَ وموسی وعیسی اَن اَقیموا الدّینَ ولا تَتَفَرَّقوا فیهِ... * وما تَفَرَّقوا اِلاّ مِن بَعدِ ما جاءَهُمُ العِلمُ بَغیـًا بَینَهُم ... . شوری (42) 13 و 14 وءاتَینـهُم بَینـت مِنَ الاَمرِ فَمَا اختَلَفوا اِلاّ مِن بَعدِ ما جاءَهُمُ العِلمُ بَغیـًا بَینَهُم ... .جاثیه (45) 17 12. گفتگوی پیامبراکرم(صلی الله علیه وآله) و اهل کتاب، پیرامون دین و اختلاف پیرامون آن: اِنَّ الدِّینَ عِندَ اللّهِ الاِسلـمُ ومَا اختَلَفَ الَّذینَ اوتوا الکتـبَ... * فَاِن حاجُّوک فَقُل اَسلَمتُ وجهِی لِلّهِ ومَنِ اتَّبَعَنِ ... . آل عمران (3) 19 و 20

آثار اختلاف در دین

فرهنگ قرآن، جلد 14، صفحه 183

1. اختلاف اجتماعی 13. از بین رفتن وحدت جامعه و تشکیل گروههای مختلف، بر اساس مذاهب گوناگون، از آثار اختلاف در دین: اِنَّ الَّذینَ فَرَّقوا دینَهُم وکانوا شِیعـًا ... .انعام (6) 159 واِنَّ هـذِهِ اُمَّتُکم اُمَّةً وحِدَةً واَنا رَبُّکم فاتَّقون * فَتَقَطَّعوا اَمرَهُم بَینَهُم زُبُرًا کلُّ حِزب بِما لَدَیهِم فَرِحون. مؤمنون (23) 52 و 53 مِنَ الَّذینَ فَرَّقوا دینَهُم وکانوا شِیعـًا کلُّ حِزب بِما لَدَیهِم فَرِحون. روم (30) 32 ولَمّا جاءَ عیسی بِالبَینـتِ قالَ قَد جِئتُکم بِالحِکمَةِ ولاُِبَینَ لَکم بَعضَ الَّذی تَختَلِفونَ فیهِ فَاتَّقُوا اللّهَ واَطیعون * فَاختَلَفَ الاَحزابُ مِن بَینِهِم فَوَیلٌ لِلَّذینَ ظَـلَموا مِن عَذابِ یوم اَلیم.زخرف (43) 63 و 65

2. کفر 14. کفر، از آثار اختلاف در دین: اِنَّ الدِّینَ عِندَ اللّهِ الاِسلـمُ ومَا اختَلَفَ الَّذینَ...ومَن یکفُر بِـایـتِ اللّهِ... .آل عمران (3) 19

اجتناب از اختلاف در دین 15. اجتناب از اختلاف در دین، توصیه خداوند به نوح،ابراهیم، موسی، عیسی و محمّد(علیهم السلام): شَرَعَ لَکم مِنَ الدّینِ ما وصّی بِهِ نوحـًا والَّذی اَوحَینا اِلَیک وما وصَّینا بِهِ اِبرهیمَ وموسی وعیسی اَن اَقیموا الدّینَ ولا تَتَفَرَّقوا فیهِ ... .شوری (42) 13

اختلاف کنندگان در دین

1. اهل کتاب 16. اهل کتاب، اختلاف کنندگان در دین: اِنَّ الدِّینَ عِندَ اللّهِ الاِسلـمُ ومَا اختَلَفَ الَّذینَ اوتوا الکتـبَ اِلاّ مِن بَعدِ ما جاءَهُمُ العِلمُ بَغیـًا بَینَهُم ... . آل عمران (3) 19 وما تَفَرَّقَ الَّذینَ اوتوا الکتـبَ اِلاّ مِن بَعدِ ما جاءَتهُمُ البَینَة * وما اُمِروا اِلاّ لِیعبُدُوا اللّهَ مُخلِصینَ لَهُ الدّینَ حُنَفاءَ ویقیمُوا الصَّلوةَ و یؤتُوا الزَّکوةَ و ذلِک دینُ القَیمَة.بینه (98) 4 و 5

2. بدعتگذاران 17. بدعتگذاران و گمراهان امّت اسلام، از اختلاف کنندگان در دین: اِنَّ الَّذینَ فَرَّقوا دینَهُم وکانوا شِیعـًا ... .[14]انعام (6) 159

3. مشرکان 18. اختلاف و تفرقه و گروه گروه شدن در دین، از صفات مشرکان: اِنَّ الَّذینَ فَرَّقوا دینَهُم وکانوا شِیعـًا ... .[15]انعام (6) 159 ...ولا تَکونوا مِنَ المُشرِکین * مِنَ الَّذینَ فَرَّقوا دینَهُم وکانوا شِیعـًا کلُّ حِزب بِما لَدَیهِم فَرِحون. روم (30) 31 و 32 فرهنگ قرآن، جلد 14، صفحه 184

4. مسیحیان => همین مدخل، اختلاف در دین، اختلاف کنندگان در دین، یهود

5. یهود 19. یهود و نصارا (مسیحیان) از اختلاف کنندگان در دین، با یکدیگر: اِنَّ الَّذینَ فَرَّقوا دینَهُم وکانوا شِیعـًا لَستَ مِنهُم فی شَیء ... .[16]انعام (6) 159 وتَقَطَّعوا اَمرَهُم بَینَهُم ... .[17] انبیاء (21) 93

عوامل اختلاف در دین

1. حسادت 20. حسادت عالمان دین، ریشه اختلاف در دین: کانَ النّاسُ اُمَّةً وحِدَةً فَبَعَثَ اللّهُ النَّبِیینَ...ومَااختَلَفَ فیهِ اِلاَّ الَّذینَ اوتوهُ مِن بَعدِ ما جاءَتهُمُ البَینـتُ بَغیـًا بَینَهُم ... .[18] بقره (2) 213 اِنَّ الدِّینَ عِندَ اللّهِ الاِسلـمُ ومَا اختَلَفَ الَّذینَ اوتوا الکتـبَ اِلاّ مِن بَعدِ ما جاءَهُمُ العِلمُ بَغیـًا بَینَهُم ... . آل عمران (3) 19 شَرَعَ لَکم مِنَ الدّینِ ما وصّی بِهِ نوحـًا والَّذی اَوحَینا اِلَیک وما وصَّینا بِهِ اِبرهیمَ وموسی وعیسی اَن اَقیموا الدّینَ ولا تَتَفَرَّقوا فیهِ... * وما تَفَرَّقوا اِلاّ مِن بَعدِ ما جاءَهُمُ العِلمُ بَغیـًا بَینَهُم ... . شوری (42) 13 و 14 وءاتَینـهُم بَینـت مِنَ الاَمرِ فَمَا اختَلَفوا اِلاّ مِن بَعدِ ما جاءَهُمُ العِلمُ بَغیـًا بَینَهُم ... .جاثیه (45) 17

2. ظلم 21. ظلم و ستمگری، از عوامل اختلاف در دین: کانَ النّاسُ اُمَّةً وحِدَةً فَبَعَثَ اللّهُ النَّبِیینَ مُبَشِّرینَ ومُنذِرینَ واَنزَلَ مَعَهُمُ الکتـبَ بِالحَقِّ لِیحکمَ بَینَ النّاسِ فیمَا اختَلَفوا فیهِ ومَااختَلَفَ فیهِ اِلاَّ الَّذینَ اوتوهُ مِن بَعدِ ما جاءَتهُمُ البَینـتُ بَغیـًا بَینَهُم ... .[19] بقره (2) 213 اِنَّ الدِّینَ عِندَ اللّهِ الاِسلـمُ ومَا اختَلَفَ الَّذینَ اوتوا الکتـبَ اِلاّ مِن بَعدِ ما جاءَهُمُ العِلمُ بَغیـًا بَینَهُم ... . آل عمران (3) 19 شَرَعَ لَکم مِنَ الدّینِ ما وصّی بِهِ نوحـًا والَّذی اَوحَینا اِلَیک وما وصَّینا بِهِ اِبرهیمَ وموسی وعیسی اَن اَقیموا الدّینَ ولا تَتَفَرَّقوا فیهِ... * وما تَفَرَّقوا اِلاّ مِن بَعدِ ما جاءَهُمُ العِلمُ بَغیـًا بَینَهُم ... . شوری (42) 13 و 14 فَاختَلَفَ الاَحزابُ مِن بَینِهِم فَوَیلٌ لِلَّذینَ ظَـلَموا مِن عَذابِ یوم اَلیم. زخرف (43) 65 وءاتَینـهُم بَینـت مِنَ الاَمرِ فَمَا اختَلَفوا اِلاّ مِن بَعدِ ما جاءَهُمُ العِلمُ بَغیـًا بَینَهُم ... .جاثیه (45) 17 22. اختلاف دینی امّتهای پیشین، ناشی از روحیه ظلم و تجاوزگری آنان، به رغم علم و آگاهی: کانَ النّاسُ اُمَّةً وحِدَةً فَبَعَثَ اللّهُ النَّبِیینَ مُبَشِّرینَ ومُنذِرینَ واَنزَلَ مَعَهُمُ الکتـبَ بِالحَقِّ لِیحکمَ بَینَ النّاسِ فیمَا اختَلَفوا فیهِ ومَااختَلَفَ فیهِ اِلاَّ الَّذینَ اوتوهُ مِن بَعدِ ما جاءَتهُمُ البَینـتُ فرهنگ قرآن، جلد 14، صفحه 185 بَغیـًا بَینَهُم ... . بقره (2) 213 اِنَّ الدِّینَ عِندَ اللّهِ الاِسلـمُ ومَا اختَلَفَ الَّذینَ اوتوا الکتـبَ اِلاّ مِن بَعدِ ما جاءَهُمُ العِلمُ بَغیـًا بَینَهُم ... . آل عمران (3) 19 وما تَفَرَّقوا اِلاّ مِن بَعدِ ما جاءَهُمُ العِلمُ بَغیـًا بَینَهُم ... . شوری (42) 14 وءاتَینـهُم بَینـت مِنَ الاَمرِ فَمَا اختَلَفوا اِلاّ مِن بَعدِ ما جاءَهُمُ العِلمُ بَغیـًا بَینَهُم اِنَّ رَبَّک یقضی بَینَهُم یومَ القِیـمَةِ فیما کانوا فیهِ یختَلِفون.جاثیه (45) 17

3. هواپرستی 23. هواپرستی ظالمان از روی جهل، ریشه اختلاف در دین: بَلِ اتَّبَعَ الَّذینَ ظَـلَموا اَهواءَهُم بِغَیرِ عِلم... * ...ولا تَکونوا مِنَ المُشرِکین * مِنَ الَّذینَ فَرَّقوا دینَهُم وکانوا شِیعـًا کلُّ حِزب بِما لَدَیهِم فَرِحون. روم (30) 29 و 31 و 32

کیفر اختلاف در دین 24. اختلاف آگاهانه در دین، موجب عذابی بزرگ: ولا تَکونوا کالَّذینَ تَفَرَّقوا واختَلَفوا مِن بَعدِ ما جاءَهُمُ البَینـتُ واُولـئِک لَهُم عَذابٌ عَظیم.آل عمران (3) 105 25. عذاب سخت و دردناک، کیفر احزاب و گروههای اختلاف کننده در دین: فَاختَلَفَ الاَحزابُ مِن بَینِهِم فَوَیلٌ لِلَّذینَ ظَـلَموا مِن عَذابِ یوم اَلیم. زخرف (43) 65 26. قیامت روزی سخت برای احزاب و گروههای اختلاف کننده در دین: واِنَّ اللّهَ رَبّی ورَبُّکم فَاعبُدوهُ هـذا صِرطٌ مُستَقیم * فاختَلَفَ الاَحزابُ مِن بَینِهِم فَوَیلٌ لِلَّذینَ کفَروا مِن مَشهَدِ یوم عَظیم.مریم (19) 36 و 37

موانع اختلاف در دین 27. توجّه به قیامت و بازگشت انسانها به سوی پروردگار، منشأ پرهیز از اختلاف در دین: اِنَّ الَّذینَ فَرَّقوا دینَهُم وکانوا شِیعـًا لَستَ مِنهُم فی شَیء اِنَّما اَمرُهُم اِلَی اللّهِ ثُمَّ ینَبِّئُهُم بِما کانوا یفعَلون. انعام (6) 159 واِنَّ اللّهَ رَبّی ورَبُّکم فَاعبُدوهُ هـذا صِرطٌ مُستَقیم * فاختَلَفَ الاَحزابُ مِن بَینِهِم فَوَیلٌ لِلَّذینَ کفَروا مِن مَشهَدِ یوم عَظیم * اَسمِع بِهِم واَبصِر یومَ یأتونَنا لـکنِ الظّــلِمونَ الیومَ فی ضَلـل مُبین * واَنذِرهُم یومَ الحَسرَةِ اِذ قُضِی الاَمرُ وهُم فی غَفلَة وهُم لا یؤمِنون.مریم (19) 36 - 39 نیز => همین مدخل، وحدت دین

اختیاری بودن دین => همین مدخل، اکراه بر دین و انتخاب دین

اخلاص در دین 28. گرایش خالصانه ابراهیم(علیه السلام) به دین و آیین توحیدی و پیراستگی او از شرک: ما کانَ اِبرهیمُ یهودِیـًّا ولا نَصرانِیـًّا ولـکن کانَ حَنِیفـًا مُسلِمـًا وما کانَ مِنَ المُشرِکین.آل عمران (3) 67 اِنّی وجَّهتُ وجهِی لِلَّذی فَطَرَ السَّمـوتِ والاَرضَ حَنیفـًا وما اَنا مِنَ المُشرِکین.انعام (6) 79 فرهنگ قرآن، جلد 14، صفحه 186 قُل اِنَّنی هَدنی رَبّی اِلی صِرط مُستَقیم دینـًا قِیمـًا مِلَّةَ اِبرهیمَ حَنِیفـًا وما کانَ مِنَ المُشرِکین. انعام (6) 161 اِنَّ اِبرهیمَ کانَ اُمَّةً قانِتـًا لِلّهِ حَنیفـًا ولَم یک مِنَ المُشرِکین. نحل (16) 120

آثار اخلاص در دین

1. از زمره مؤمنان 29. قرار گرفتن در زمره مؤمنان، از آثار اخلاص در دین: اِلاَّ الَّذینَ تابوا واَصلَحوا واعتَصَموا بِاللّهِ واَخلَصوا دینَهُم لِلّهِ فَاُولـئِک مَعَ المُؤمِنینَ ... .نساء (4) 146

2. تحسین الهی 30. تحسین الهی، نصیبِ دارندگان اخلاص در دین: ومَن اَحسَنُ دینـًا مِمَّن اَسلَمَ وجهَهُ لِلّهِ وهُوَ مُحسِنٌ ... . نساء (4) 125

3. فرجام نیک 31. اخلاص در دین، تمسّک به ریسمان الهی و موجب فرجامی نیک: ومَن یسلِم وجهَهُ اِلَی اللّهِ وهُوَ مُحسِنٌ فَقَدِ استَمسَک بِالعُروةِ الوُثقی واِلَی اللّهِ عـقِبَةُ الاُمور. لقمان (31) 22

اهمّیت اخلاص در دین 32. ضرورت خالص کردن دین، برای خدا: قُل یـاَیهَا النّاسُ اِن کنتُم فی شَک مِن دینی فَلاَ اَعبُدُ الَّذینَ تَعبُدونَ مِن دونِ اللّهِ... * ولا تَدعُ مِن دونِ اللّهِ ما لا ینفَعُک ولا یضُرُّک ... .یونس (10) 104 و 106 اِنّا اَنزَلنا اِلَیک الکتـبَ بِالحَقِّ فَاعبُدِ اللّهَ مُخلِصـًا لَهُ الدّین * اَلا لِلّهِ الدّینُ الخالِصُ... * قُل اِنّی اُمِرتُ اَن اَعبُدَ اللّهَ مُخلِصـًا لَهُ الدّین * واُمِرتُ لاَِن اَکونَ اَوَّلَ المُسلِمین * قُل اِنّی اَخافُ اِن عَصَیتُ رَبّی عَذابَ یوم عَظیم * قُلِ اللّهَ اَعبُدُ مُخلِصـًا لَهُ دینی.زمر (39) 2 و 3 و 11 - 14 فادعوااللّهَ مُخلِصینَ لَهُ الدِّینَ ولَو کرِهَ الکـفِرون. غافر (40) 14 هُوَ الحَی لا اِلـهَ اِلاّ هُوَ فَـادعُوهُ مُخلِصینَ لَهُ الدّینَ اَلحَمدُ لِلّهِ رَبِّ العــلَمین. غافر (40) 65 وما اُمِروا اِلاّ لِیعبُدُوا اللّهَ مُخلِصینَ لَهُ الدّینَ حُنَفاءَ ویقیمُوا الصَّلوةَ ویؤتُوا الزَّکوةَ وذلِک دینُ القَیمَه. بینه (98) 5 قُل یـاَیهَا الکـفِرون * لا اَعبُدُ ما تَعبُدون * ولا اَنا عابِدٌ ما عَبَدتُم * لَکم دینُکم ولِی دین.کافرون (109) 1 و 2 و 4 و 6 33. اعلان اخلاص در دین در برابر اهل کتاب فرمان خدا به پیامبر(صلی الله علیه وآله) و مسلمانان: قُل اَتُحاجُّونَنا فِی اللّهِ وهُوَ رَبُّنا ورَبُّکم ولَنا اَعمــلُنا ولَکم اَعمــلُکم ونَحنُ لَهُ مُخلِصون.بقره (2) 139

پاداش اخلاص در دین 34. اخلاص در دین، سبب پاداش بزرگ الهی: اِلاَّ الَّذینَ تابوا واَصلَحوا واعتَصَموا بِاللّهِ واَخلَصوا دینَهُم لِلّهِ فَاُولـئِک مَعَ المُؤمِنینَ وسَوفَ یؤتِ اللّهُ المُؤمِنینَ اَجرًا عَظیمـا.نساء (4) 146

زمینه های اخلاص در دین

1. احساس خطر 35. احساس خطر، موجب اخلاص در دین: هُوَ الَّذی یسَیرُکم فِی البَرِّ والبَحرِ حَتّی اِذا کنتُم فرهنگ قرآن، جلد 14، صفحه 187 فِی الفُلک وجَرَینَ بِهِم بِریح طَیبَة وفَرِحوا بِها جاءَتها ریحٌ عاصِفٌ وجاءَهُمُ المَوجُ مِن کلِّ مَکان وظَنّوا اَنَّهُم اُحیطَ بِهِم دَعَوُا اللّهَ مُخلِصینَ لَهُ الدِّینَ ... . یونس (10) 22 فَاِذا رَکبوا فِی الفُلک دَعَوُا اللّهَ مُخلِصینَ لَهُ الدّینَ فَلَمّا نَجـّـهُم اِلَی البَرِّ اِذا هُم یشرِکون.عنکبوت (29) 65 واِذا غَشِیهُم مَوجٌ کالظُّـلَلِ دَعَوُا اللّهَ مُخلِصینَ لَهُ الدّینَ ... . لقمان (31) 32

2. اعتصام 36. تمسّک به خدا، مایه اخلاص در دین: اِلاَّ الَّذینَ تابوا واَصلَحوا واعتَصَموا بِاللّهِ واَخلَصوا دینَهُم لِلّهِ فَاُولـئِک مَعَ المُؤمِنینَ وسَوفَ یؤتِ اللّهُ المُؤمِنینَ اَجرًا عَظیمـا.نساء (4) 146

3. توبه 37. توبه و اصلاح گذشته، زمینه اخلاص در دین: اِلاَّ الَّذینَ تابوا واَصلَحوا واعتَصَموا بِاللّهِ واَخلَصوا دینَهُم لِلّهِ فَاُولـئِک مَعَ المُؤمِنینَ وسَوفَ یؤتِ اللّهُ المُؤمِنینَ اَجرًا عَظیمـا.نساء (4) 146

4. توجّه به معاد 38. توجّه به معاد، عامل اخلاص در دین: ...وادعوهُ مُخلِصینَ لَهُ الدّینَ کما بَدَاَکم تَعودون. اعراف (7) 29

موانع اخلاص در دین 39. رفاه و آسایش، از موانع اخلاص در دین: هُوَ الَّذی یسَیرُکم فِی البَرِّ والبَحرِ حَتّی اِذا کنتُم فِی الفُلک وجَرَینَ بِهِم بِریح طَیبَة وفَرِحوا بِها جاءَتها ریحٌ عاصِفٌ وجاءَهُمُ المَوجُ مِن کلِّ مَکان وظَنّوا اَنَّهُم اُحیطَ بِهِم دَعَوُا اللّهَ مُخلِصینَ لَهُ الدِّینَ... * فَلَمّا اَنجـهُم اِذا هُم یبغونَ فِی الاَرضِ بِغَیرِ الحَقِّ یـاَیهَا النّاسُ اِنَّما بَغیکم عَلی اَنفُسِکم مَتـعَ الحَیوةِ الدُّنیا ... .یونس (10) 22 و 23 فَاِذا رَکبوا فِی الفُلک دَعَوُا اللّهَ مُخلِصینَ لَهُ الدّینَ فَلَمّا نَجـّـهُم اِلَی البَرِّ اِذا هُم یشرِکون * لِیکفُروا بِما ءاتَینـهُم ولِیتَمَتَّعوا فَسَوفَ یعلَمون. عنکبوت (29) 65 و 66

ارتداد از دین => ارتداد

استقامت در دین 40. پایداری و استقامت در دین، موجب دستیابی به وفور نعمت و رشد اقتصادی: و اَلَّوِ استَقـموا عَلَی الطَّریقَةِ لاََسقَینـهُم ماءً غَدَقـا.[20] جنّ (72) 16 41. استقامت و پایداری بر دین، موجب برخورداری از آب گوارا و باران: و اَلَّوِ استَقـموا عَلَی الطَّریقَةِ لاََسقَینـهُم ماءً غَدَقـا. جنّ (72) 16 42. استقامت در دین، موجب برخورداری از یاری خداوند در دنیا و آخرت: اِنَّ الَّذینَ قالوا رَبُّنَا اللّهُ ثُمَّ استَقـموا... * نَحنُ اَولِیاؤُکم فِی الحَیوةِ الدُّنیا وفِی الأخِرَةِ ولَکم فرهنگ قرآن، جلد 14، صفحه 188 فیها ما تَشتَهی اَنفُسُکم ولَکم فیها ما تَدَّعون.فصّلت (41) 30 و 31 43. استقامت در دین، موجب نزول ملائکه و بشارت به رسیدن به آرامش و بهشت موعود: اِنَّ الَّذینَ قالوا رَبُّنَا اللّهُ ثُمَّ استَقـموا تَتَنَزَّلُ عَلَیهِمُ المَلـئِکةُ اَلاّ تَخافوا ولا تَحزَنوا واَبشِروا بِالجَنَّةِ الَّتی کنتُم توعَدون.فصّلت (41) 30 44. استقامت در دین، موجب برخورداری از نعمتهای مورد علاقه و اجابت خواسته ها در بهشت: اِنَّ الَّذینَ قالوا رَبُّنَا اللّهُ ثُمَّ استَقـموا تَتَنَزَّلُ عَلَیهِمُ المَلـئِکةُ اَلاّ تَخافوا ولا تَحزَنوا واَبشِروا بِالجَنَّةِ الَّتی کنتُم توعَدون * نَحنُ اَولِیاؤُکم فِی الحَیوةِ الدُّنیا وفِی الأخِرَةِ ولَکم فیها ما تَشتَهی اَنفُسُکم ولَکم فیها ما تَدَّعون.فصّلت (41) 30 و 31 45. توجّه به وقوع حتمی قیامت و از دست رفتن فرصتها، زمینه پایبندی و استقامت در دین: فَاَقِم وجهَک لِلدّینِ القَیمِ مِن قَبلِ اَن یأتِی یومٌ لا مَرَدَّ لَهُ مِنَ اللّهِ یومَئِذ یصَّدَّعون.[21]روم (30) 43 46. امر خداوند به استقامت و توجّه همه جانبه، در دین: فَاَقِم وَجهَک لِلدّینِ حَنیفـًا فِطرَتَ اللّهِ الَّتی فَطَرَ النّاسَ عَلَیها لا تَبدیلَ لِخَلقِ اللّهِ ذلِک الدّینُ القَیمُ ولـکنَّ اَکثَرَ النّاسِ لا یعلَمون.[22]روم (30) 30 فَاَقِم وجهَک لِلدّینِ القَیمِ مِن قَبلِ اَن یأتِی یومٌ لا مَرَدَّ لَهُ مِنَ اللّهِ یومَئِذ یصَّدَّعون. روم (30) 43 47. استقامت بر دین، مطابق فطرت، مورد امر و تأکید خداوند: فَاَقِم وَجهَک لِلدّینِ حَنیفـًا فِطرَتَ اللّهِ الَّتی فَطَرَ النّاسَ عَلَیها لا تَبدیلَ لِخَلقِ اللّهِ ذلِک الدّینُ القَیمُ ولـکنَّ اَکثَرَ النّاسِ لا یعلَمون.روم (30) 30

استهزاگران دین 48. ضرورت پرهیز، از روابط دوستانه با استهزاگران دین: یـاَیهَا الَّذینَ ءامَنوا لا تَتَّخِذوا الَّذینَ اتَّخَذوا دینَکم هُزُوًا ولَعِبـًا ...اَولِیاءَ ... . مائده (5) 57 وذَرِ الَّذینَ اتَّخَذوا دینَهُم لَعِبـًا ... . انعام (6) 70 49. لزوم واگذاری استهزاگران دین به حال خود و بی توجّهی به آنان، از جانب پیامبر(صلی الله علیه وآله): وذَرِ الَّذینَ اتَّخَذوا دینَهُم لَعِبـًا ولَهوًا ... .انعام (6) 70

کیفر استهزاگران دین 50. آب داغ جهنّم، کیفر استهزاگران دین: وذَرِ الَّذینَ اتَّخَذوا دینَهُم لَعِبـًا ولَهوًا وغَرَّتهُمُ الحَیوةُ الدُّنیا ... اُولـئِک الَّذینَ اُبسِلوا بِما کسَبوا لَهُم شَرابٌ مِن حَمیم ... . انعام (6) 70 51. عذاب دردناک، کیفر استهزاگران دین: وذَرِ الَّذینَ اتَّخَذوا دینَهُم لَعِبـًا ولَهوًا وغَرَّتهُمُ فرهنگ قرآن، جلد 14، صفحه 189 الحَیوةُ الدُّنیا ... اُولـئِک الَّذینَ اُبسِلوا بِما کسَبوا لَهُم شَرابٌ مِن حَمیم وعَذابٌ اَلیمٌ بِما کانوا یکفُرون. انعام (6) 70

مصادیق استهزاگران دین

1. اهل کتاب 52. استهزاگران دین از اهل کتاب، مردمانی فاسق: یـاَیهَا الَّذینَ ءامَنوا لا تَتَّخِذوا الَّذینَ اتَّخَذوا دینَکم هُزُوًا ولَعِبـًا مِنَ الَّذینَ اوتوا الکتـبَ مِن قَبلِکم والکفّارَ اَولِیاءَ واتَّقُوا اللّهَ اِن کنتُم مُؤمِنین * ...واَنَّ اَکثَرَکم فـسِقون.مائده (5) 57 و 59

2. کافران 53. کافران، استهزاگران دین الهی: یـاَیهَا الَّذینَ ءامَنوا لا تَتَّخِذوا الَّذینَ اتَّخَذوا دینَکم هُزُوًا ولَعِبـًا ...والکفّارَ اَولِیاءَ واتَّقُوا اللّهَ اِن کنتُم مُؤمِنین. مائده (5) 57 وذَرِ الَّذینَ اتَّخَذوا دینَهُم لَعِبـًا ولَهوًا ... بِما کانوا یکفُرون. انعام (6) 70 ونادی اَصحـبُ النّارِ اَصحـبَ الجَنَّةِ اَن اَفیضوا عَلَینا مِنَ الماءِ اَو مِمّا رَزَقَکمُ اللّهُ قالوا اِنَّ اللّهَ حَرَّمَهُما عَلَی الکـفِرین * اَلَّذینَ اتَّخَذوا دینَهُم لَهوًا ولَعِبـًا ... . اعراف (7) 50 و 51 نیز => همین مدخل، طعن به دین

استهزای دین 54. استهزای دین از سوی برخی از اهل کتاب، در زمان پیامبر(صلی الله علیه وآله): ...لا تَتَّخِذوا الَّذینَ اتَّخَذوا دینَکم هُزُوًا ولَعِبـًا مِنَ الَّذینَ اوتوا الکتـبَ مِن قَبلِکم ... .مائده (5) 57 55. فسق اهل کتاب، باعث استهزای دین از سوی آنان: یـاَیهَا الَّذینَ ءامَنوا لا تَتَّخِذوا الَّذینَ اتَّخَذوا دینَکم هُزُوًا ولَعِبـًا مِنَ الَّذینَ اوتوا الکتـبَ مِن قَبلِکم... * قُل یـاَهلَ الکتـبِ هَل تَنقِمونَ مِنّا اِلاّ اَن ءامَنّا بِاللّهِ وما اُنزِلَ اِلَینا وما اُنزِلَ مِن قَبلُ واَنَّ اَکثَرَکم فـسِقون. مائده (5) 57 و 59 56. نابخردی، عامل استهزای دین و احکام و شعائر آن: یـاَیهَا الَّذینَ ءامَنوا لا تَتَّخِذوا الَّذینَ اتَّخَذوا دینَکم هُزُوًا ولَعِبـًا... * واِذا نادَیتُم اِلَی الصَّلوةِ اتَّخَذوها هُزُوًا ولَعِبـًا ذلِک بِاَنَّهُم قَومٌ لا یعقِلون. مائده (5) 57 و 58 57. عدم پذیرش عِدل (فدیه) و شفاعت برای استهزاگران دین، جهت رهایی آنان از عذاب قیامت: وذَرِ الَّذینَ اتَّخَذوا دینَهُم لَعِبـًا ولَهوًا وغَرَّتهُمُ الحَیوةُ الدُّنیا وذَکر بِهِ اَن تُبسَلَ نَفسٌ بِما کسَبَت لَیسَ لَها مِن دونِ اللّهِ ولِی ولا شَفیعٌ واِن تَعدِل کلَّ عَدل لا یؤخَذ مِنها اُولـئِک الَّذینَ اُبسِلوا بِما کسَبوا لَهُم شَرابٌ مِن حَمیم وعَذابٌ اَلیمٌ بِما کانوا یکفُرون. انعام (6) 70 58. استهزای دین الهی، موجب محرومیت از بهشت و مواهب آن: ونادی اَصحـبُ النّارِ اَصحـبَ الجَنَّةِ اَن اَفیضوا عَلَینا مِنَ الماءِ اَو مِمّا رَزَقَکمُ اللّهُ قالوا اِنَّ اللّهَ حَرَّمَهُما عَلَی الکـفِرین * اَلَّذینَ اتَّخَذوا دینَهُم لَهوًا ولَعِبـًا وغَرَّتهُمُ الحَیوةُ الدُّنیا فالیومَ نَنسـهُم کما نَسوا لِقاءَ یومِهِم هـذا وما کانوا بِـایـتِنا یجحَدون. اعراف (7) 50 و 51 فرهنگ قرآن، جلد 14، صفحه 190

اصول دین 59. تقلید کورکورانه در اصول دین، جاهلانه و خلاف عقل: واِذا قیلَ لَهُمُ اتَّبِعوا ما اَنزَلَ اللّهُ قالوا بَل نَتَّبِعُ ما اَلفَینا عَلَیهِ ءاباءَنا اَولَو کانَ ءاباؤُهُم لایعقِلونَ شَیــًا ولا یهتَدون. بقره (2) 170 واِذا قیلَ لَهُم تَعالَوا اِلی ما اَنزَلَ اللّهُ واِلَی الرَّسولِ قالوا حَسبُنا ما وجَدنا عَلَیهِ ءَاباءَنا اَو لَو کانَ ءَاباؤُهُم لا یعلَمونَ شیــًا ولایهتَدون.مائده (5) 104 قالُوا اَجِئتَنا لِنَعبُدَ اللّهَ وحدَهُ ونَذَرَ ما کانَ یعبُدُ ءاباؤُنا... * ...اَتُجـدِلونَنی فی اَسماء سَمَّیتُموها اَنتُم وءاباؤُکم مانَزَّلَ اللّهُ بِها مِن سُلطـن ... . اعراف (7) 70 و 71 ولَقَد ءاتَینا اِبرهیمَ... * اِذ قالَ لاَِبیهِ وقَومِهِ ما هـذِهِ التَّماثیلُ الَّتی اَنتُم لَها عـکفون * قالوا وَجَدنا ءاباءَنا لَها عـبِدین * قالَ لَقَد کنتُم اَنتُم وءاباؤُکم فی ضَلـل مُبین. انبیاء (21) 51 - 54 60. تقلید کورکورانه و متعصّبانه از گذشتگان، در معارف اساسی دین، امری نکوهیده و باطل: واِذا قیلَ لَهُمُ اتَّبِعوا ما اَنزَلَ اللّهُ قالوا بَل نَتَّبِعُ ما اَلفَینا عَلَیهِ ءاباءَنا اَولَو کانَ ءاباؤُهُم لایعقِلونَ شَیــًا ولایهتَدون. بقره (2) 170 واِذا قیلَ لَهُم تَعالَوا اِلی ما اَنزَلَ اللّهُ واِلَی الرَّسولِ قالوا حَسبُنا ما وجَدنا عَلَیهِ ءَاباءَنا اَو لَو کانَ ءَاباؤُهُم لا یعلَمونَ شیــًا ولایهتَدون.مائده (5) 104 قالُوا اَجِئتَنا لِنَعبُدَ اللّهَ وحدَهُ ونَذَرَ ما کانَ یعبُدُ ءاباؤُنا ... * ... اَتُجـدِلونَنی فی اَسماء سَمَّیتُموها اَنتُم وءاباؤُکم مانَزَّلَ اللّهُ بِها مِن سُلطـن ... . اعراف (7) 70 و 71 قالوا یـصــلِحُ ... اَتَنهـنا اَن نَعبُدَ ما یعبُدُ ءاباؤُنا واِنَّنا لَفی شَک مِمّا تَدعونا اِلَیهِ مُریب * قالَ یـقَومِ اَرَءَیتُم اِن کنتُ عَلی بَینَة مِن رَبّی وءاتـنی مِنهُ رَحمَةً ... . هود (11) 62 و 63 فَلا تَک فی مِریة مِمّا یعبُدُ هـؤُلاءِ ما یعبُدونَ اِلاّ کما یعبُدُ ءاباؤُهُم مِن قَبلُ واِنّا لَمُوَفّوهُم نَصیبَهُم غَیرَ مَنقوص. هود (11) 109 ولَقَد ءاتَینا اِبرهیمَ... * اِذ قالَ لاَِبیهِ وقَومِهِ ما هـذِهِ التَّماثیلُ الَّتی اَنتُم لَها عـکفون * قالوا وَجَدنا ءاباءَنا لَها عـبِدین * قالَ لَقَد کنتُم اَنتُم وءاباؤُکم فی ضَلـل مُبین. انبیاء (21) 51 - 54 اِذ قالَ لاَِبیهِ وقَومِهِ ما تَعبُدون * قالوا نَعبُدُ اَصنامـًا فَنَظَـلُّ لَها عـکفین * قالَ هَل یسمَعونَکم اِذتَدعون * اَو ینفَعونَکم اَو یضُرّون * قالوا بَل وَجَدنا ءاباءَنا کذلِک یفعَلون * قالَ اَفَرَءَیتُم ما کنتُم تَعبُدون * اَنتُم وءاباؤُکمُ الاَقدَمون * فَاِنَّهُم عَدُوٌّ لی اِلاّ رَبَّ العــلَمین. شعراء (26) 70 - 77 واِذا قیلَ لَهُمُ اتَّبِعوا ما اَنزَلَ اللّهُ قالوا بَل نَتَّبِعُ ما وجَدنا عَلَیهِ ءاباءَنا اَو لَو کانَ الشَّیطـنُ یدعوهُم اِلی عَذابِ السَّعیر. لقمان (31) 21 وکذلِک ما اَرسَلنا مِن قَبلِک فی قَریة مِن نَذیر اِلاّ قالَ مُترَفوها اِنّا وجَدنا ءاباءَنا عَلی اُمَّة واِنّا عَلی ءاثـرِهِم مُقتَدون * قـلَ اَوَ لَو جِئتُکم بِاَهدی مِمّا وجَدتُم عَلَیهِ ءاباءَکم ... .زخرف (43) 23 و 24 نیز => تقلید، تقلید از نیاکان فرهنگ قرآن، جلد 14، صفحه 191

اعتصام به دین 61. اعتصام به دین خدا و پذیرش ولایت او، زمینه برخورداری از امداد الهی: وجـهِدوا فِی اللّهِ حَقَّ جِهادِهِ هُوَ اجتَبـکم وما جَعَلَ عَلَیکم فِی الدّینِ مِن حَرَج ...واعتَصِموا بِاللّهِ هُوَ مَولکم فَنِعمَ المَولی ونِعمَ النَّصیر.[23]حج (22) 78 62. اعتصام به دین خداوند، موجب هدایت (به صراط مستقیم و دین الهی): وکیفَ تَکفُرونَ واَنتُم تُتلی عَلَیکم ءایـتُ اللّهِ وفیکم رَسولُهُ ومَن یعتَصِم بِاللّهِ فَقَد هُدِی اِلی صِرط مُستَقیم * واعتَصِموا بِحَبلِ اللّهِ جَمیعـًا ولا تَفَرَّقوا واذکروا نِعمَتَ اللّهِ عَلَیکم ... .[24]آل عمران (3) 101 و 103

اعراض از دین خدا => همین مدخل، دین ستیزی

________________________________________ [1]. بنا بر اینکه ضمیر در «أیدیهم» و «أفواههم» به انبیا رجوع کند. (مجمع البیان، ج 5 - 6 ، ص 62) [2]. بنا بر اینکه ضمیر در «أیدیهم» به کافران و «أفواههم» به انبیا رجوع کند. [3]. بنا بر اینکه ضمیر در «أیدیهم» و «أفواههم» به کافران رجوع کند. [4]. مفردات، ص 319، «دهر». [5]. المیزان، ج 18، ص 174. [6]. مجمع البیان، ج 9 - 10، ص 118؛ التّفسیرالکبیر، ج 27، ص 270؛ تفسیر نمونه، ج 21، ص 269. [7]. المیزان، ج 18، ص 174. [8]. امام صادق(علیه السلام) یکی از وجوه کفر را کفر انکاری برمی شمرند و می فرمایند: مقصود از آن، انکار ربوبیت است که دهریون به آن قائل اند و حضرت بعد از این بیان به «ما یهلکنا إلاّ الدّهر» استشهاد فرموده اند. (تفسیر نورالثقلین، ج 5، ص 3، ح 10) [9]. فرهنگ فارسی، ج 2، ص 1594، «دیگ». [10]. تاج العروس، ج 18، ص 215 و 216، «دین». [11]. مجمع البیان، ج 1 - 2، ص 715. [12]. معجم الفروق اللّغویه، ص 299. [13]. کشّاف اصطلاحات الفنون و العلوم، ج 1، ص 814 . [14]. امام باقر(علیه السلام) در تفسیر آیه فرمود: آنان گمراهان و بدعتگذاران این امّت هستند. (التّبیان، ج 4، ص 328) [15]. بنا به گفته ابن عبّاس، مقصود از «الّذین فرّقوا دینهم...» مشرکان اند. (تفسیر التحریروالتنویر، ج 5، جزء 8 ، ص 192) [16]. بنا بر احتمالی مراد از «إنّ الّذین فرّقوا دینهم ...» یهود و نصارا هستند که گروهی گروه دیگر را تکفیر می کردند. (مجمع البیان، ج 3 - 4، ص 600) [17]. آیه درباره یهود و نصارا است که در دین اختلاف کرده ، بعضی، برخی دیگر را لعنت می کردند. (همان، ج 7 - 8 ، ص 99) [18]. «بغی» در اصل به معنای حسد است. (لسان العرب، ج 1، ص 458، «بغی») [19]. «بغی» به معنای ظلم آمده است. (همان، ج 1، ص 457، «بغی») [20]. یعنی آنان را از نعمت و وسعت روزی برخوردار می کردیم. (الکشّاف، ج 4، ص 629) [21]. «أقم وجهک للدّین القیم» یعنی بر دین مستقیم استقامت داشته باش. (مجمع البیان، ج 7 - 8 ، ص 481) [22]. «أقم وجهک للدّین» تمثیل برای رویکرد به دین و استقامت و ثبات قدم بر آن است. (الکشّاف، ج 3، ص 479) [23]. مقصود از «واعتصموا باللّه» بنا بر قولی تمسّک به دین خداوند است. (مجمع البیان، ج 7 - 8 ، ص 154) [24]. مراد از «من یعتصم باللّه» و «واعتصموا بحبل اللّه» تمسّک به دین خدا است. (تفسیر التحریروالتنویر، ج 3، جزء 4، ص 31)

دین ستیزی 173. نقض کنندگان سوگند، مردمانی دین ستیز و باز دارنده مردم از راه خدا: ولا تَتَّخِذُوا اَیمـنَکم دَخَلاً بَینَکم فَتَزِلَّ قَدَمٌ بَعدَ ثُبوتِها وتَذوقوا السّوءَ بِما صَدَدتُم عَن سَبیلِ اللّهِ ولَکم عَذابٌ عَظیم.[1] نحل (16) 94 174. نهی و تهدید خداوند، از دین ستیزی و بازدارنده مردم از راه خدا: ولا تَکونوا کالَّذینَ خَرَجوا مِن دِیـرِهِم بَطَرًا فرهنگ قرآن، جلد 14، صفحه 210 ورِئاءَ النّاسِ ویصُدّونَ عَن سَبیلِ اللّهِ واللّهُ بِما یعمَلونَ مُحیط.[2]انفال (8) 47 175. دین ستیزی و بازداشتن مردم از راه خدا، موجب قرار گرفتن در زمره ظالمان: ومَن اَظلَمُ مِمَّنِ افتَری عَلَی اللّهِ کذِبـًا ... اَلا لَعنَةُ اللّهِ عَلَی الظّــلِمین * اَلَّذینَ یصُدّونَ عَن سَبیلِ اللّهِ ویبغونَها عِوَجـًا وهُم بِالأخِرَةِ هُم کـفِرون.[3]هود (11) 18 و 19 176. دین ستیزی و بازداشتن مردم از راه خدا، نشانه کفر به آخرت: ومَن اَظلَمُ مِمَّنِ افتَری عَلَی اللّهِ کذِبـًا... * اَلَّذینَ یصُدّونَ عَن سَبیلِ اللّهِ ویبغونَها عِوَجـًا وهُم بِالأخِرَةِ هُم کـفِرون. هود (11) 18 و 19 177. کفر به خدا و دین ستیزی، از مصادیق افسادگری: اَلَّذینَ کفَروا وصَدّوا عَن سَبیلِ اللّهِ زِدنـهُم عَذابـًا فَوقَ العَذابِ بِما کانوا یفسِدون.نحل (16) 88 178. دین ستیزی، درپی دارنده لعنت خدا: ...اَلا لَعنَةُ اللّهِ عَلَی الظّــلِمین * اَلَّذینَ یصُدّونَ عَن سَبیلِ اللّهِ ویبغونَها عِوَجـًا وهُم بِالأخِرَةِ هُم کـفِرون. هود (11) 18 و 19 179. دین ستیزی و ترسیم چهره ناپسند از دین، موجب فسادگری: ولا تَقعُدوا بِکلِّ صِرط توعِدونَ وتَصُدّونَ عَن سَبیلِ اللّهِ مَن ءامَنَ بِهِ وتَبغونَها عِوَجـًا... وانظُروا کیفَ کانَ عـقِبَةُ المُفسِدین.[4]اعراف (7) 86 180. دین ستیزی و بازدارندگی شیطان، از دین مستقیم: وجَدتُها وقَومَها یسجُدونَ لِلشَّمسِ مِن دونِ اللّهِ وزَینَ لَهُمُ الشَّیطـنُ اَعمــلَهُم فَصَدَّهُم عَنِ السَّبیلِ فَهُم لا یهتَدون. نمل (27) 24 ...واتَّبِعونِ هـذا صِرطٌ مُستَقیم * ولا یصُدَّنَّکمُ الشَّیطـنُ اِنَّهُ لَکم عَدُوٌّ مُبین.[5]زخرف (43) 61 و 62 181. تلاش مداوم و پیگیر یهود، در جهت دین ستیزی و بازداشتن مردم از راه خدا: فَبِظُـلم مِنَ الَّذینَ هادوا حَرَّمنا عَلَیهِم طَیبـت اُحِلَّت لَهُم وبِصَدِّهِم عَن سَبیلِ اللّهِ کثیرا.[6]نساء (4) 160 182. اراده عالمان یهود بر دین ستیزی: اَلَم تَرَ اِلَی الَّذینَ اُوتوا نَصیبـًا مِنَ الکتـبِ یشتَرونَ الضَّلــلَةَ ویریدونَ اَن تَضِلُّوا السَّبیل.[7]نساء (4) 44

آثار دین ستیزی

1. حسرت 183. حسرت و پشیمانی مشرکان، از انفاق مال خویش، در جهت دین ستیزی: اِنَّ الَّذینَ کفَروا ینفِقونَ اَمولَهُم لِیصُدّوا عَن فرهنگ قرآن، جلد 14، صفحه 211 سَبِیلِ اللّهِ فَسَینفِقونَها ثُمَّ تَکونُ عَلَیهِم حَسرَةً ثُمَّ یغلَبونَ والَّذینَ کفَروا اِلی جَهَنَّمَ یحشَرون.انفال (8) 36

2. رسوایی در دنیا 184. دین ستیزی، موجب رسوایی در دنیا: ثانِی عِطفِهِ لِیضِلَّ عَن سَبیلِ اللّهِ لَهُ فِی الدُّنیا خِزی ونُذیقُهُ یومَ القِیـمَةِ عَذابَ الحَریق.[8]حج (22) 9

3. ظلم 185. ظلم و ستمگری، از آثار دین ستیزی و باز داشتن مردم از راه خدا: ...اَن لَعنَةُ اللّهِ عَلَی الظّــلِمین * اَلَّذینَ یصُدّونَ عَن سَبیلِ اللّهِ ویبغونَها عِوَجـًا وهُم بِالأخِرَةِ کـفِرون. اعراف (7) 44 و 45 ومَن اَظلَمُ مِمَّنِ افتَری عَلَی اللّهِ کذِبـًا اُولـئِک یعرَضونَ عَلی رَبِّهِم ویقولُ الاَشهـدُ هـؤُلاءِ الَّذینَ کذَبوا عَلی رَبِّهِم اَلا لَعنَةُ اللّهِ عَلَی الظّــلِمین * اَلَّذینَ یصُدّونَ عَن سَبیلِ اللّهِ ویبغونَها عِوَجـًا وهُم بِالأخِرَةِ هُم کـفِرون.هود (11) 18 و 19

4. گمراهی 186. دین ستیزی، موجب گمراهی: اِنَّ الَّذینَ کفَروا وصَدّوا عَن سَبیلِ اللّهِ قَد ضَلّوا ضَلـلاً بَعیدا.[9]نساء (4) 167

روشهای دین ستیزی

1. تزیین اعمال 187. زینت بخشیدن اعمال انسان از روشهای شیطان، جهت دین ستیزی: وجَدتُها وقَومَها یسجُدونَ لِلشَّمسِ مِن دونِ اللّهِ وزَینَ لَهُمُ الشَّیطـنُ اَعمــلَهُم فَصَدَّهُم عَنِ السَّبیلِ فَهُم لایهتَدون.[10] نمل (27) 24

2. جدال 188. جدال با حق، از روشهای دین ستیزی و گمراه کردن از راه خدا: ومِنَ النّاسِ مَن یجـدِلُ فِی اللّهِ... * ...لِیضِلَّ عَن سَبیلِ اللّهِ ... .[11]حج (22) 8 و 9

3. شرک 189. تلاش برای گسترش شرک، روشی برای دین ستیزی و باز داشتن مردم از راه خدا: ...وجَعَلَ لِلّهِ اَندادًا لِیضِلَّ عَن سَبیلِهِ ... .زمر (39) 8

زمینه های دین ستیزی

1. دنیاطلبی 190. دنیاطلبی، زمینه ساز دین ستیزی و تلاش برای بازداشتن مردم از راه خدا: اِشتَرَوا بِـایـتِ اللّهِ ثَمَنـًا قَلیلاً فَصَدّوا عَن سَبیلِهِ اِنَّهُم ساءَ ما کانوا یعمَلون. توبه (9) 9 اَلَّذینَ یستَحِبّونَ الحَیوةَ الدُّنیا عَلَی الأخِرَةِ ویصُدّونَ عَن سَبیلِ اللّهِ ویبغونَها عِوَجـًا اُولـئِک فی ضَلـل بَعید.[12] ابراهیم (14) 3 فرهنگ قرآن، جلد 14، صفحه 212

2. کفر 191. کفر، موجب دین ستیزی و باز داشتن مردم از راه خدا: فَبِظُـلم مِنَ الَّذینَ هادوا...وبِصَدِّهِم عَن سَبیلِ اللّهِ کثیرا * ...واَعتَدنا لِلکـفِرینَ مِنهُم عَذابـًا اَلیما.[13]نساء (4) 160 و 161 اَلَّذینَ یصُدّونَ عَن سَبیلِ اللّهِ ویبغونَها عِوَجـًا وهُم بِالأخِرَةِ کـفِرون. اعراف (7) 45 اِنَّ الَّذینَ کفَروا ینفِقونَ اَمولَهُم لِیصُدّوا عَن سَبِیلِ اللّهِ ... . انفال (8) 36 اَلَّذینَ کفَروا وصَدّوا عَن سَبیلِ اللّهِ زِدنـهُم عَذابـًا فَوقَ العَذابِ بِما کانوا یفسِدون.نحل (16) 88 اَلَّذینَ کفَروا وصَدّوا عَن سَبیلِ اللّهِ اَضَلَّ اَعمــلَهُم. محمّد (47) 1 اِنَّ الَّذینَ کفَروا وصَدّوا عَن سَبیلِ اللّهِ... * اِنَّ الَّذینَ کفَروا وصَدّوا عَن سَبیلِ اللّهِ ثُمَّ ماتوا وهُم کفّارٌ فَلَن یغفِرَ اللّهُ لَهُم.[14]محمّد (47) 32 و 34

کیفر دین ستیزی

1. آتش جهنّم 192. آتش جهنّم، کیفر دین ستیزی: اِنَّ الَّذینَ کفَروا ینفِقونَ اَمولَهُم لِیصُدّوا عَن سَبِیلِ اللّهِ فَسَینفِقونَها ثُمَّ تَکونُ عَلَیهِم حَسرَةً ثُمَّ یغلَبونَ والَّذینَ کفَروا اِلی جَهَنَّمَ یحشَرون.انفال (8) 36 ...وجَعَلَ لِلّهِ اَندادًا لِیضِلَّ عَن سَبیلِهِ قُل تَمَتَّع بِکفرِک قَلیلاً اِنَّک مِن اَصحـبِ النّار. زمر (39) 8

2. تحریم طیبات 193. تحریم نعمتهای پاکیزه و طیبات، کیفر دین ستیزی: فَبِظُـلم مِنَ الَّذینَ هادوا حَرَّمنا عَلَیهِم طَیبـت اُحِلَّت لَهُم وبِصَدِّهِم عَن سَبیلِ اللّهِ کثیرا.نساء (4) 160

3. عذاب 194. عذاب شدید، کیفر دین ستیزی و باز داشتن مردم از راه خدا: اَلَّذینَ کفَروا وصَدّوا عَن سَبیلِ اللّهِ زِدنـهُم عَذابـًا فَوقَ العَذابِ بِما کانوا یفسِدون.نحل (16) 88 ومِنَ النّاسِ مَن یجـدِلُ فِی اللّهِ بِغَیرِ عِلم ولا هُدًی ولا کتـب مُنیر * ثانِی عِطفِهِ لِیضِلَّ عَن سَبیلِ اللّهِ لَهُ فِی الدُّنیا خِزی ونُذیقُهُ یومَ القِیـمَةِ عَذابَ الحَریق.[15] حج (22) 8 و 9

4. لعن 195. لعن خداوند، جزای ظالمان دین ستیز: ...اَن لَعنَةُ اللّهِ عَلَی الظّــلِمین * اَلَّذینَ یصُدّونَ عَن سَبیلِ اللّهِ ویبغونَها عِوَجـًا وهُم بِالأخِرَةِ کـفِرون.[16]اعراف (7) 44 و 45 نیز => سبیل اللّه فرهنگ قرآن، جلد 14، صفحه 213

دین شعیب(علیه السلام) => شعیب(علیه السلام)، دین شعیب(علیه السلام)

دین عیسی(علیه السلام) => عیسی(علیه السلام)، دین عیسی(علیه السلام)

دین فرعون 196. خوف فرعون، از تغییر دین مورد نظر خویش، به دست موسی(علیه السلام): وقالَ فِرعَونُ ذَرونی اَقتُل موسی ولیدعُ رَبَّهُ اِنّی اَخافُ اَن یبَدِّلَ دینَکم اَو اَن یظهِرَ فِی الاَرضِ الفَساد. غافر (40) 26 197. نجات از دین فرعون، از دعاهای همسر وی: و ضَرَبَ اللّهُ مَثَلاً لِلَّذینَ ءامَنوا امرَاَتَ فِرعَونَ اِذ قالَت رَبِّ ابنِ لی عِندَک بَیتـًا فِی الجَنَّةِ ونَجِّنی مِن فِرعَونَ وعَمَلِهِ ونَجِّنی مِنَ القَومِ الظّــلِمین.[17]تحریم (66) 11 198. تبرّی جستن آسیه، از دین و اعتقادات فرعون: و ضَرَبَ اللّهُ مَثَلاً لِلَّذینَ ءامَنوا امرَاَتَ فِرعَونَ اِذ قالَت رَبِّ ابنِ لی عِندَک بَیتـًا فِی الجَنَّةِ ونَجِّنی مِن فِرعَونَ وعَمَلِهِ ونَجِّنی مِنَ القَومِ الظّــلِمین. تحریم (66) 11

دین قوم شعیب => اهل مدین، آیین اهل مدین

دین قیم 199. دین توحیدی و مطابق فطرت، دین قیم و حافظ مصالح حیاتی انسانها: ...ذلِک الدِّینُ القَیمُ ... . توبه (9) 36 ...اِنِ الحُکمُ اِلاّ لِلّهِ اَمَرَ اَلاّ تَعبُدوا اِلاّ اِیاهُ ذلِک الدِّینُ القَیمُ ولـکنَّ اَکثَرَ النّاسِ لا یعلَمون.یوسف (12) 40 فَاَقِم وَجهَک لِلدّینِ حَنیفـًا فِطرَتَ اللّهِ الَّتی فَطَرَ النّاسَ عَلَیها لا تَبدیلَ لِخَلقِ اللّهِ ذلِک الدّینُ القَیمُ ... . روم (30) 30 فَاَقِم وجهَک لِلدّینِ القَیمِ مِن قَبلِ اَن یأتِی یومٌ لا مَرَدَّ لَهُ مِنَ اللّهِ یومَئِذ یصَّدَّعون. روم (30) 43 ...وذلِک دینُ القَیمَه.[18] بینه (98) 5 نیز => همین مدخل، ثبات دین

دین کافران 200. لهو و لعب (سرگرمی و بازی)، دین کافران: وذَرِ الَّذینَ اتَّخَذوا دینَهُم لَعِبـًا ولَهوًا ... .[19]انعام (6) 70 ...عَلَی الکـفِرین * اَلَّذینَ اتَّخَذوا دینَهُم لَهوًا ولَعِبـًا ... . اعراف (7) 50 و 51 201. عدم پذیرش دین کافران مکه، از سوی پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله): قُل یـاَیهَا الکـفِرون * لَکم دینُکم ولِی دین.کافرون (109) 1 و 6 202. رها کردن مشرکان به دین خود در پی ناامیدی پیامبر(صلی الله علیه وآله) از ایمان آوردن آنان به دین اسلام: لَکم دینُکم ولِی دین. کافرون (109) 6 فرهنگ قرآن، جلد 14، صفحه 214

دین محمّد(صلی الله علیه وآله) 203. برخی کافران ناتوان از درک دین محمّد(صلی الله علیه وآله) و ارزش آن و نالایق برای استفاده از آن: قُل یـاَیهَا الکـفِرون * لَکم دینُکم ولِی دین.کافرون (109) 1 و 6 204. کافران مدّعی آمادگی برای سازش با پیامبر(صلی الله علیه وآله)فاقد زمینه پذیرش دین آن حضرت: قُل یـاَیهَا الکـفِرون * لَکم دینُکم ولِی دین.کافرون (109) 1 و 6 نیز => اسلام

دین مستقیم 205. داشتن دین مستقیم، در گرو تبعیت پیامبراکرم(صلی الله علیه وآله): ...واتَّبِعونِ هـذا صِرطٌ مُستَقیم * ولا یصُدَّنَّکمُ الشَّیطـنُ ... .[20]زخرف (43) 61 و 62 206. دین مستقیم، در گرو تمسّک به وحی الهی: فَاستَمسِک بِالَّذی اوحِی اِلَیک اِنَّک عَلی صِرط مُستَقیم.[21] زخرف (43) 43 207. عبادت پروردگار، موجب قرار گرفتن در دین مستقیم: اِنَّ اللّهَ رَبّی ورَبُّکم فاعبُدوهُ هـذا صِرطٌ مُستَقیم.[22] آل عمران (3) 51 واِنَّ اللّهَ رَبّی ورَبُّکم فَاعبُدوهُ هـذا صِرطٌ مُستَقیم. مریم (19) 36 اِنَّ اللّهَ هُوَ رَبّی ورَبُّکم فَاعبُدوهُ هـذا صِرطٌ مُستَقیم.[23] زخرف (43) 64 208. دین مستقیم، دین خداوند جهان: ...واِنَّک لَتَهدی اِلی صِرط مُستَقیم * صِرطِ اللّهِ ... .[24] شوری (42) 52 و 53 209. تاریخ، بستری برای ظهور و تجلّی حقانیت دین مستقیم: قُل کلٌّ مُتَرَبِّصٌ فَتَرَبَّصوا فَسَتَعلَمونَ مَن اَصحـبُ الصِّرطِ السَّوِی ومَنِ اهتَدی.[25]طه (20) 135

دین مشرکان => همین مدخل، دین کافران

دین موسی(علیه السلام) => موسی(علیه السلام)، دین موسی(علیه السلام)

دین نوح(علیه السلام) => نوح(علیه السلام)، دین نوح(علیه السلام)

دین و تقوا 210. سفارش تمامی کتب آسمانی به تقوا، نشانِ ثبات و اهمّیت ویژه تقوا در دین الهی: ...وصَّینَا الَّذینَ اوتوا الکتـبَ مِن قَبلِکم واِیاکم اَنِ اتَّقوا اللّهَ ... . نساء (4) 131 فرهنگ قرآن، جلد 14، صفحه 215

دین و شرایع => شریعت

دین و شرک 211. مبارزه با شرک، اصلی مهم و اساسی در دین الهی: قُل یـاَهلَ الکتـبِ تَعالَوا اِلی کلِمَة سَواء بَینَنا وبَینَکم اَلاَّ نَعبُدَ اِلاَّ اللّهَ ولا نُشرِک بِهِ شیــًا ولا یتَّخِذَ بَعضُنا بَعضـًا اَربابـًا مِن دونِ اللّهِ ... .آل عمران (3) 64

دین و عبودیت 212. عبودیت و بندگی خدا، در دین الهی و کتب آسمانی: قُل یـاَهلَ الکتـبِ تَعالَوا اِلی کلِمَة سَواء بَینَنا وبَینَکم اَلاَّ نَعبُدَ اِلاَّ اللّهَ ... . آل عمران (3) 64

دین و فطرت 213. هماهنگی دین، با فطرت و سرشت انسانها: فَاَقِم وَجهَک لِلدّینِ حَنیفـًا فِطرَتَ اللّهِ الَّتی فَطَرَ النّاسَ عَلَیها ... . روم (30) 30

دین یعقوب(علیه السلام) => یعقوب(علیه السلام)، دین یعقوب(علیه السلام)

طعن به دین 214. لزوم جنگیدن با رهبران کافران، در صورت اهانت به دین: واِن نَکثوا اَیمـنَهُم مِن بَعدِ عَهدِهِم وطَعَنوا فی دینِکم فَقـتِلوا اَئِمَّةَ الکفرِ ... . توبه (9) 12 215. طعن به دین از سوی یهود، در ضمن سخنان خود با پیامبر(صلی الله علیه وآله): مِنَ الَّذینَ هادوا یحَرِّفونَ الکلِمَ عَن مَواضِعِهِ ویقولونَ سَمِعنا وعَصَینا واسمَع غَیرَ مُسمَع ورعِنا لَیـًّا بِاَلسِنَتِهِم وطَعنـًا فِی الدّینِ ... .نساء (4) 46 نیز => همین مدخل، استهزای دین

غلوّ در دین 216. غلوّ و گزافه گویی در دین، برخاسته از تمایلات نفسانی: ...لا تَغلوا فی دینِکم غَیرَ الحَقِّ ولا تَتَّبِعوا اَهواءَ قَوم قَد ضَلّوا ... . مائده (5) 77 217. اهل کتاب مردمی آلوده به غلوّ و گزافه گویی در دین: یـاَهلَ الکتـبِ لا تَغلوا فی دینِکم ولا تَقولوا عَلَی اللّهِ اِلاَّ الحَقَّ ... . نساء (4) 171 قُل یـاَهلَ الکتـبِ لا تَغلوا فی دینِکم غَیرَ الحَقِّ ... . مائده (5) 77 218. عقیده ناروا و غلوّآمیز اهل کتاب در دین، برخاسته از افکار باطل پیشینیان گمراه: قُل یـاَهلَ الکتـبِ لا تَغلوا فی دینِکم غَیرَ الحَقِّ ولا تَتَّبِعوا اَهواءَ قَوم قَد ضَلّوا مِن قَبلُ واَضَلّوا کثیرًا وضَلّوا عَن سَواءِ السَّبیل. مائده (5) 77 219. نهی اهل کتاب، از غلّو در دین: یـاَهلَ الکتـبِ لا تَغلوا فی دینِکم ... .نساء (4) 171 قُل یـاَهلَ الکتـبِ لا تَغلوا فی دینِکم غَیرَ الحَقِّ ... . مائده (5) 77 فرهنگ قرآن، جلد 14، صفحه 216 220. پندار مسیحیان درباره مسیح(علیه السلام)، موجب غلوّ در دین و اعتقاد به تثلیث: یـاَهلَ الکتـبِ لا تَغلوا فی دینِکم ولا تَقولوا عَلَی اللّهِ اِلاَّ الحَقَّ اِنَّمَا المَسیحُ عیسَی ابنُ مَریمَ رَسولُ اللّهِ وکلِمَتُهُ اَلقـها اِلی مَریمَ ورُوحٌ مِنهُ فَـامِنوا بِاللّهِ ورُسُلِهِ ولا تَقولوا ثَلـثَةٌ انتَهوا خَیرًا لَکم ... . نساء (4) 171

کامل ترین دین 221. اسلام، کامل ترین دین و جامع همه معارف نازل شده بر انبیای گذشته: شَرَعَ لَکم مِنَ الدّینِ ما وصّی بِهِ نوحـًا والَّذی اَوحَینا اِلَیک وما وصَّینا بِهِ اِبرهیمَ وموسی وعیسی اَن اَقیموا الدّینَ ... . شوری (42) 13

گرایش به دین 222. گرایش دسته جمعی مردم به دین الهی، در صورت پیروزی نیروهای الهی: اِذا جاءَ نَصرُ اللّهِ والفَتح * ورَاَیتَ النّاسَ یدخُلونَ فی دینِ اللّهِ اَفواجـا. نصر (110) 1 و 2 نیز => اسلام، قبول اسلام و گسترش اسلام

محرومیت از دین 223. مکر کافران، عامل بازداشته شدن آنان از دین خدا: ...زُینَ لِلَّذینَ کفَروا مَکرُهُم وصُدّوا عَنِ السَّبیلِ ومَن یضلِلِ اللّهُ فَما لَهُ مِن هاد.[26]رعد (13) 33

وحدت در دین 224. اهتمام خداوند به اتحاد و وحدت مؤمنان، بر محور دین الهی: واعتَصِموا بِحَبلِ اللّهِ جَمیعـًا ولا تَفَرَّقوا واذکروا نِعمَتَ اللّهِ عَلَیکم اِذ کنتُم اَعداءً فَاَلَّفَ بَینَ قُلوبِکم فَاَصبَحتُم بِنِعمَتِهِ اِخونـًا وکنتُم عَلی شَفا حُفرَة مِنَ النّارِ فَاَنقَذَکم مِنها کذلِک یبَینُ اللّهُ لَکم ءایـتِهِ لَعَلَّکم تَهتَدون.آل عمران (3) 103 واَنَّ هـذا صِرطی مُستَقیمـًا فَاتَّبِعوهُ ولا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِکم عَن سَبیلِهِ ذلِکم وصـّـکم بِهِ لَعَلَّکم تَتَّقون. انعام (6) 153 اِنَّ هـذِهِ اُمَّتُکم اُمَّةً وحِدَةً واَنَا رَبُّکم فَاعبُدون.انبیاء (21) 92 واِنَّ هـذِهِ اُمَّتُکم اُمَّةً وحِدَةً واَنا رَبُّکم فاتَّقون.مؤمنون (23) 52 شَرَعَ لَکم مِنَ الدّینِ ما وصّی بِهِ نوحـًا والَّذی اَوحَینا اِلَیک وما وصَّینا بِهِ اِبرهیمَ وموسی وعیسی اَن اَقیموا الدّینَ ولا تَتَفَرَّقوا فیهِ ... .شوری (42) 13 225. دین، محور اتّحاد و وحدت انسانها و پیروان انبیا: واَنَّ هـذا صِرطی مُستَقیمـًا فَاتَّبِعوهُ ولا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِکم عَن سَبیلِهِ ذلِکم وصـّـکم بِهِ لَعَلَّکم تَتَّقون. انعام (6) 153 اِنَّ هـذِهِ اُمَّتُکم اُمَّةً وحِدَةً واَنَا رَبُّکم فَاعبُدون.انبیاء (21) 92 واِنَّ هـذِهِ اُمَّتُکم اُمَّةً وحِدَةً واَنا رَبُّکم فاتَّقون.مؤمنون (23) 52 شَرَعَ لَکم مِنَ الدّینِ ما وصّی بِهِ نوحـًا والَّذی اَوحَینا اِلَیک وما وصَّینا بِهِ اِبرهیمَ وموسی فرهنگ قرآن، جلد 14، صفحه 217 وعیسی اَن اَقیموا الدّینَ ولا تَتَفَرَّقوا فیهِ... * وما تَفَرَّقوا اِلاّ مِن بَعدِ ما جاءَهُمُ العِلمُ بَغیـًا بَینَهُم ولَولا کلِمَةٌ سَبَقَت مِن رَبِّک اِلی اَجَل مُسَمًّی لَقُضِی بَینَهُم واِنَّ الَّذینَ اورِثُوا الکتـبَ مِن بَعدِهِم لَفی شَک مِنهُ مُریب.شوری (42) 13 و 14 226. همه پیروان کتب آسمانی موظّف به پیروی از دین واحد و استوار: وما تَفَرَّقَ الَّذینَ اوتوا الکتـبَ اِلاّ مِن بَعدِ ما جاءَتهُمُ البَینَه * وما اُمِروا اِلاّ لِیعبُدُوا اللّهَ مُخلِصینَ لَهُ الدّینَ حُنَفاءَ ویقیمُوا الصَّلوةَ ویؤتُوا الزَّکوةَ وذلِک دینُ القَیمَه. بینه (98) 4 و 5 نیز => ابراهیم(علیه السلام)، دین ابراهیم(علیه السلام)، اوصاف دین ابراهیم(علیه السلام)، اطاعت از دین ابراهیم(علیه السلام) و اهمّیت دین ابراهیم(علیه السلام)، همین مدخل، اختلاف در دین، تجزیه دین 227. کتابهای آسمانی نازل شده بر انبیا، مروّج دین واحد و مؤید یکدیگر: قُل ءامَنّا بِاللّهِ وما اُنزِلَ عَلَینا وما اُنزِلَ عَلی اِبرهیمَ واِسمـعیلَ واِسحـقَ ویعقوبَ والاَسباطِ وما أوتِی موسی وعیسی والنَّبِیونَ مِن رَبِّهِم لا نُفَرِّقُ بَینَ اَحَد مِنهُم ونَحنُ لَهُ مُسلِمون. آل عمران (3) 84 واَنزَلنا اِلَیک الکتـبَ بِالحَقِّ مُصَدِّقـًا لِما بَینَ یدَیهِ مِنَ الکتـبِ ... .[27]مائده (5) 48 228. اعتقاد مؤمنان، به وحدت کتابهای آسمانی و یگانگی دین: والَّذینَ یؤمِنونَ بِما اُنزِلَ اِلَیک وما اُنزِلَ مِن قَبلِک وبِالأخِرَةِ هُم یوقِنون. بقره (2) 4 ءامَنَ الرَّسولُ بِما اُنزِلَ اِلَیهِ مِن رَبِّهِ والمُؤمِنونَ کلٌّ ءامَنَ بِاللّهِ ومَلـئِکتِهِ وکتُبِهِ ورُسُلِهِ لانُفَرِّقُ بَینَ اَحَد مِن رُسُلِهِ ... . بقره (2) 285 یـاَیهَا الَّذینَ ءامَنوا ءامِنوا بِاللّهِ ورَسولِهِ والکتـبِ الَّذی نَزَّلَ عَلی رَسولِهِ والکتـبِ الَّذِی اَنزَلَ مِن قَبلُ ومَن یکفُر بِاللّهِ ... فَقَد ضَلَّ ضَلـلا بَعیدا. نساء (4) 136 قُل یـاَهلَ الکتـبِ هَل تَنقِمونَ مِنّا اِلاّ اَن ءامَنّا بِاللّهِ وما اُنزِلَ اِلَینا وما اُنزِلَ مِن قَبلُ واَنَّ اَکثَرَکم فـسِقون. مائده (5) 59 229. اشتراک در اعتقاد به دین واحد، در جوامع نخستین بشری: کانَ النّاسُ اُمَّةً وحِدَةً فَبَعَثَ اللّهُ النَّبِیینَ مُبَشِّرینَ ومُنذِرینَ ... ومَااختَلَفَ فیهِ اِلاَّ الَّذینَ اوتوهُ مِن بَعدِ ما جاءَتهُمُ البَینـتُ بَغیـًا بَینَهُم ... .بقره (2) 213 وما کانَ النّاسُ اِلاّ اُمَّةً وحِدَةً فَاختَلَفوا ولَو لا کلِمَةٌ سَبَقَت مِن رَبِّک لَقُضِی بَینَهُم فیما فیهِ یختَلِفون. یونس (10) 19 230. انبیا، تأییدکننده یکدیگر و معتقد به دین واحد: قولوا ءامَنّا بِاللّهِ وما اُنزِلَ اِلَینا وما اُنزِلَ اِلی اِبرهیمَ ... . بقره (2) 136 ءامَنَ الرَّسولُ بِما اُنزِلَ اِلَیهِ مِن رَبِّهِ والمُؤمِنونَ کلٌّ ءامَنَ بِاللّهِ ومَلـئِکتِهِ وکتُبِهِ ورُسُلِهِ لانُفَرِّقُ بَینَ اَحَد مِن رُسُلِهِ ... . بقره (2) 285 واِذ اَخَذَ اللّهُ میثـقَ النَّبِیینَ لَما ءَاتَیتُکم مِن کتـب وحِکمَة ثُمَّ جاءَکم رَسولٌ مُصَدِّقٌ لِما مَعَکم لَتُؤمِنُنَّ بِهِ ولَتَنصُرُنَّهُ قالَ ءَاَقرَرتُم واَخَذتُم عَلی ذلِکم اِصری قالوا اَقرَرنا قالَ فرهنگ قرآن، جلد 14، صفحه 218 فَاشهَدوا واَنَا مَعَکم مِنَ الشّـهِدین * اَفَغَیرَ دینِ اللّهِ یبغونَ... * قُل ءامَنّا بِاللّهِ وما اُنزِلَ عَلَینا وما اُنزِلَ عَلی اِبرهیمَ واِسمـعیلَ واِسحـقَ ویعقوبَ والاَسباطِ وما أوتِی موسی وعیسی والنَّبِیونَ مِن رَبِّهِم لا نُفَرِّقُ بَینَ اَحَد مِنهُم ونَحنُ لَهُ مُسلِمون. آل عمران (3) 81 و 83 و 84 اِنّا اَوحَینا اِلَیک کما اَوحَینا اِلی نوح والنَّبِیینَ مِن بَعدِهِ واَوحَینا اِلی اِبرهیمَ واِسمـعِیلَ واِسحـقَ ویعقوبَ والاَسباطِ وعِیسی واَیوبَ ویونُسَ وهـرونَ وسُلَیمـنَ وءاتَینا داوودَ زَبورا.نساء (4) 163 واتَّبَعتُ مِلَّةَ ءاباءی اِبرهیمَ واِسحـقَ ویعقوبَ ما کانَ لَنا اَن نُشرِک بِاللّهِ مِن شَیء ... النّاسِ لا یشکرون. یوسف (12) 38 231. اعتقاد یوسف(علیه السلام) به وحدت دین ابراهیم، اسحاق و یعقوب(علیهم السلام): واتَّبَعتُ مِلَّةَ ءاباءی اِبرهیمَ واِسحـقَ ویعقوبَ ما کانَ لَنا اَن نُشرِک بِاللّهِ مِن شَیء ذلِک مِن فَضلِ اللّهِ عَلَینا وعَلَی النّاسِ ولـکنَّ اَکثَرَ النّاسِ لا یشکرون. یوسف (12) 38 232. اعتقاد به دین واحد الهی و پیروی از آن، موجب نیل به ملکه تقوا: واَنَّ هـذا صِرطی مُستَقیمـًا فَاتَّبِعوهُ ولا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِکم عَن سَبیلِهِ ذلِکم وصـّـکم بِهِ لَعَلَّکم تَتَّقون. انعام (6) 153

هدایت به دین 233. خداوند، هدایت کننده مؤمنان به دین حق: ...واِنَّ اللّهَ لَهادِ الَّذینَ ءامَنوا اِلی صِرط مُستَقیم.[28]حج (22) 54 234. ابراهیم، اسحاق، یعقوب، داود، سلیمان، ایوب، یوسف، موسی، هارون، زکریا، یحیی، عیسی، الیاس، اسماعیل، یسع، یونس و لوط(علیهم السلام)، از هدایت یافتگان به دین خدا: وتِلک حُجَّتُنا ءاتَینـها اِبرهیمَ عَلی قَومِهِ نَرفَعُ دَرَجـت مَن نَشاءُ اِنَّ رَبَّک حَکیمٌ عَلیم * ووهَبنا لَهُ اِسحـقَ ویعقوبَ کلاًّ هَدَینا ونوحـًا هَدَینا مِن قَبلُ ومِن ذُرِّیتِهِ داوودَ وسُلَیمـنَ واَیوبَ ویوسُفَ وموسی وهـرونَ وکذلِک نَجزِی المُحسِنین * وزَکرِیا ویحیی وعیسی واِلیاسَ کلٌّ مِنَ الصّــلِحین * واِسمـعیلَ والیسَعَ ویونُسَ ولوطـًا وکلاًّ فَضَّلنا عَلَی العــلَمین * ومِن ءابائِهِم وذُرِّیـتِهِم واِخونِهِم واجتَبَینـهُم وهَدَینـهُم اِلی صِرط مُستَقیم.[29]انعام (6) 83 - 87 235. هدایت یافتن پیامبر(صلی الله علیه وآله) به صراط مستقیم و دین استوار الهی: قُل اِنَّنی هَدنی رَبّی اِلی صِرط مُستَقیم دینـًا قِیمـًا مِلَّةَ اِبرهیمَ حَنِیفـًا وما کانَ مِنَ المُشرِکین. انعام (6) 161 236. هدایت یافتن ابراهیم(علیه السلام)، به صراط مستقیم و دین الهی: اِنَّ اِبرهیمَ کانَ اُمَّةً قانِتـًا لِلّهِ حَنیفـًا ولَم یک مِنَ المُشرِکین * شاکرًا لاَِنعُمِهِ اجتَبـهُ وهَدهُ اِلی صِرط مُستَقیم. نحل (16) 120 و 121 فرهنگ قرآن، جلد 14، صفحه 219 237. پیروی از ابراهیم(علیه السلام)، موجب هدایت یافتن به صراط مستقیم و دین الهی: یـاَبَتِ اِنّی قَد جاءَنی مِنَ العِلمِ ما لَم یأتِک فَاتَّبِعنی اَهدِک صِرطـًا سَویـًّا. مریم (19) 43 238. هدایت یافتن برخی از پدران و فرزندان و برادران انبیای گذشته به دین خدا: ومِن ءابائِهِم وذُرِّیـتِهِم واِخونِهِم واجتَبَینـهُم وهَدَینـهُم اِلی صِرط مُستَقیم. انعام (6) 87 239. آگاهی خداوند از گمراهان در دین و هدایت یافتگان به آن: اُدعُ اِلی سَبیلِ رَبِّک بِالحِکمَةِ والمَوعِظَةِ الحَسَنَةِ وجـدِلهُم بِالَّتی هِی اَحسَنُ اِنَّ رَبَّک هُوَ اَعلَمُ بِمَن ضَلَّ عَن سَبیلِهِ وهُوَ اَعلَمُ بِالمُهتَدین.[30]نحل (16) 126 240. هدایت یافتن به دین حق، منوط به مشیت خداوند: ...یهدی مَن یشاءُ اِلی صِرط مُستَقیم.[31]بقره (2) 142 واللّهُ یدعوا اِلی دارِ السَّلـمِ ویهدی مَن یشاءُ اِلی صِرط مُستَقیم. یونس (10) 25 لَقَد اَنزَلنا ءایـت مُبَینـت واللّهُ یهدی مَن یشاءُ اِلی صِرط مُستَقیم. نور (24) 46 241. عمل به پندهای الهی، موجب هدایت شدن به دین مستقیم خداوند: ...ولَو اَنَّهُم فَعَلوا ما یوعَظونَ بِهِ لَکانَ خَیرًا لَهُم واَشَدَّ تَثبیتـا * ولَهَدَینـهُم صِرطـًا مُستَقیما.[32]نساء (4) 66 و 68 242. ایمان به خداوند، موجب هدایت به دین مستقیم خدا: فَاَمَّاالَّذینَ ءامَنوا بِاللّهِ واعتَصَموا بِهِ فَسَیدخِلُهُم فی رَحمَة مِنهُ وفَضل ویهدیهِم اِلَیهِ صِرطـًا مُستَقیما.[33]نساء (4) 175 ولِیعلَمَ الَّذینَ اوتوا العِلمَ اَنَّهُ الحَقُّ مِن رَبِّک فَیؤمِنوا بِهِ فَتُخبِتَ لَهُ قُلوبُهُم واِنَّ اللّهَ لَهادِ الَّذینَ ءامَنوا اِلی صِرط مُستَقیم. حج (22) 54 243. اعتصام به خداوند، موجب هدایت به دین مستقیم: وکیفَ تَکفُرونَ واَنتُم تُتلی عَلَیکم ءایـتُ اللّهِ وفیکم رَسولُهُ ومَن یعتَصِم بِاللّهِ فَقَد هُدِی اِلی صِرط مُستَقیم.[34]آل عمران (3) 101 فَاَمَّاالَّذینَ ءامَنوا بِاللّهِ واعتَصَموا بِهِ فَسَیدخِلُهُم فی رَحمَة مِنهُ وفَضل ویهدیهِم اِلَیهِ صِرطـًا مُستَقیما.[35]نساء (4) 175 244. درخواست هدایت از خدا، به سوی دین الهی و راه راست: اِهدِنَا الصِّرطَ المُستَقیم.[36] حمد (1) 6 فرهنگ قرآن، جلد 14، صفحه 220 245. خداوند، هدایتگر پیامبر(صلی الله علیه وآله) به دین مستقیم: ...یهدِیک صِرطـًا مُستَقیما.[37] فتح (48) 2 246. خداوند، هدایتگر مؤمنان به صراط مستقیم و دین الهی: فَاَمَّاالَّذینَ ءامَنوا بِاللّهِ واعتَصَموا بِهِ فَسَیدخِلُهُم فی رَحمَة مِنهُ وفَضل ویهدیهِم اِلَیهِ صِرطـًا مُستَقیما. نساء (4) 175 وعَدَکمُ اللّهُ...ویهدِیکم صِرطـًا مُستَقیمـا.فتح (48) 20 247. موسی و هارون(علیهما السلام) از هدایت یافتگان به دین خدا: ولَقَد مَنَنّا عَلی موسی وهـرون * وهَدَینـهُمَا الصِّرطَ المُستَقیم.[38]صافّات (37) 114 و 118 نیز => ابراهیم(علیه السلام)، ارتداد، اسلام، اسماعیل(علیه السلام)، اکمال دین، انبیا، ایمان، بدعت، حق، رسالت، سبیل اللّه، صابئان، صراط مستقیم، عیسی(علیه السلام)، فطرت، موسی(علیه السلام)، نصارا، یهود

[1]. مراد از «سبیل اللّه»، دین الهی است. (مجمع البیان، ج 5 - 6 ، ص 590) [2]. مقصود از «سبیل اللّه» دین خدا است. (مجمع البیان، ج 3 - 4، ص 843) [3]. «یصدّون عن سبیل اللّه» یعنی خلق را از دین خدا باز می گردانند. (همان، ج 5 - 6 ، ص 227) [4]. «بکلّ صراط» یعنی به هر راهی از راههای دین، و «سبیل اللّه» یعنی دین خدا. (همان، ج 3 - 4، ص 689) [5]. «و لایصدّنّکم الشّیطان» یعنی شیطان با وسوسه هایش شما را از دین خدا منصرف نکند. (همان، ج 9 - 10، ص 82) [6]. «بصدّهم عن سبیل اللّه» یعنی به سبب اینکه بندگان خدا را از دین او باز می دارند. (همان، ج 3 - 4، ص 213) [7]. «السّبیل» یعنی دین. (همان، ج 3 - 4، ص 83) [8]. «سبیل اللّه» یعنی دین. (مجمع البیان، ج 7 - 8 ، ص 116) [9]. «سبیل اللّه» یعنی دینی را که خداوند تو را به آن مبعوث کرد. (همان، ج 3 - 4، ص 219) [10]. «السّبیل» استعاره برای دین است. (تفسیر التحریر والتنویر، ج 9، جزء 19، ص 255) [11]. «سبیل اللّه» یعنی دین. (مجمع البیان، ج 7 - 8 ، ص 116) [12]. «سبیل اللّه» یعنی: دین خدا. (روح المعانی، ج 8 ، جزء 13، ص 264) [13]. «بصدّهم عن سبیل اللّه» یعنی بازداشتن بندگان خدا از دین او. (مجمع البیان، ج 3 - 4، ص 213) [14]. «سبیل اللّه» یعنی دین خدا. (همان، ج 9 - 10، ص 161) [15]. «سبیل اللّه» یعنی دین. (همان، ج 7 - 8 ، ص 116) [16]. «سبیل اللّه» بنا بر قولی به معنای دین خدا است. (همان، ج 3 - 4 ، ص 651) [17]. «عمله» یعنی دین فرعون. (مجمع البیان، ج 9 - 10، ص 479) [18]. در آیه اشاره به این است که دین توحیدی با دستوراتی به جوامع بشری حافظ مصالح حیات شان است و دینی قیم است که مصالح اجتماع بشر را تأمین می کند. (المیزان، ج 20، ص 339) [19]. کافران، به مجموعه ای از سرگرمیها و بازیچه ها نام دین نهادند. (تفسیر التحریروالتنویر، ج 4، جزء 7، ص 295) [20]. «و لایصدّنّکم الشّیطان» یعنی شیطان شما را با وسوسه هایش از دین خدا منصرف نکند [صراط مستقیمی که در پیروی از پیامبر(صلی الله علیه وآله)است] . (مجمع البیان، ج 9 - 10، ص 82) [21]. «صراط مستقیم» یعنی دین حق و درست. (همان، ص 75) [22]. «صراط مستقیم» یعنی دین خدا. (همان، ج 1 - 2 ، ص 755) [23]. «صراط مستقیم» یعنی دین خدا. (جامع البیان، ج 13، جزء 25، ص 119) [24]. «صراط مستقیم» یعنی دین مستقیم. (جامع البیان، ج 13، جزء 25، ص 61) [25]. «الصّراط السّوی» یعنی دین مستقیم. (مجمع البیان، ج 7 - 8 ، ص 60) [26]. مقصود از «سبیل»، حق و دین خدا است. (مجمع البیان، ج 5 - 6 ، ص 454) [27]. از اینکه پیامبراکرم(صلی الله علیه وآله) و قرآن، تصدیق کننده کتابها و انبیای گذاشته اند، وحدت و یگانگی دین فهمیده می شود. [28]. هدایت به صراط مستقیم یعنی آنان را بر دین حق ثابت و استوار نگه می دارد. (مجمع البیان، ج 7 - 8 ، ص 146) [29]. «صراط مستقیم» یعنی دین آشکار و بدون انحراف که دین حق است. (همان، ج 3 - 4، ص 511) [30]. «سبیل ربّک» یعنی دین پروردگارت. (مجمع البیان، ج 5 - 6 ، ص 605) [31]. مراد از «صراط مستقیم» یعنی دین. (همان، ج 1 - 2، ص 413) [32]. «لهدیناهم صراطاً مستقیماً» ممکن است این هدایت، ارشاد به دین باشد. (مجمع البیان، ج 3 - 4، ص 109) [33]. «صراطاً مستقیماً» یعنی تبعیت از دین. (مجمع البیان، ج 3 - 4، ص 227) [34]. «صراط مستقیم» یعنی دین حق. (روح المعانی، ج 3، جزء 4، ص 27) [35]. «صراطاً مستقیماً» یعنی دین حق. (مجمع البیان، ج 3 - 4 ، ص 227) [36]. از امام رضا(علیه السلام) درباره «...اهدنا الصّراط المستقیم» روایت شده است: درخواست هدایت از خداوند به سوی دین او و چنگ زدن به ریسمان اوست. (من لایحضره الفقیه، ج 1، ص 310؛ تفسیر نورالثقلین، ج 1، ص 20، ح 85) [37]. در معنای آیه آمده است: و خداوند تو را به راهی از دین ارشاد می کند که در آن انحراف نیست. (جامع البیان، ج 13، جزء 26، ص 94) [38]. «الصّراط المستقیم» یعنی دین حق. (تفسیر التحریر والتنویر، ج 11، جزء 23، ص 164) [39]. مفردات، ص 323، «دین».