شموال بن زید در قرآن
این مدخل زیرشاخهٔ بحث شموال بن زید است. شموال بن زید از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: شموال بن زید در قرآن - شموال بن زید در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
شموال بن زید[۱] از یهود بنی‌قریظه در یثرب بود.[۲] از وی با نام‌های سموال،[۳] شموئیل،[۴] شمویل [۵] و سمول [۶] نیز یاد شده است. او و پسرش عزّال (غزال) از سران یهود [۷] و دشمنان پیامبر (ص) [۸] دانسته شده‌اند. شموال از کسانی است که از رسول خدا (ص) در باره مسائلی همچون زمان قیامت، ذوالقرنین و نازل کننده قرآن، پرسیدند و از این رو مفسران در تفسیر برخی آیات از او یاد کرده و نزول آنها را در باره وی دانسته‌اند.
بنا به نقل برخی مورخان [۹] و مفسران،[۱۰] در پی پرسش شموال و تنی چند از یهودیان درباره زمان برپایی قیامت، آیه ﴿يَسْأَلُونَكَ عَنِ السَّاعَةِ أَيَّانَ مُرْسَاهَا قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِنْدَ رَبِّي لَا يُجَلِّيهَا لِوَقْتِهَا إِلَّا هُوَ ثَقُلَتْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَا تَأْتِيكُمْ إِلَّا بَغْتَةً يَسْأَلُونَكَ كَأَنَّكَ حَفِيٌّ عَنْهَا قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِنْدَ اللَّهِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ﴾[۱۱] نازل شد و آگاهی از آن را مختص خدای متعال دانست. برخی، نزول آیه یادشده در باره شموال را از این رو نپذیرفته‌اند که جز دو آیه از سوره اعراف، دیگر آیات آن مکی‌اند؛ نیز دیگر سوره‌های دربردارنده پرسش یادشده همگی پیش از سوره اعراف و در مکه نازل شده‌اند. بنابراین سؤال‌کنندگان از قیامت را نمی‌توان یهود مدینه دانست،[۱۲] بلکه همان‌گونه که بسیاری از مفسران گفته‌اند، چنین پرسشی را مشرکانِ منکر رستاخیز داشته‌اند.[۱۳]
به نقل ابن حجر عسقلانی، آیه ﴿وَقَالُوا كُونُوا هُودًا أَوْ نَصَارَى تَهْتَدُوا قُلْ بَلْ مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ﴾[۱۴] در پاسخ به سخن برخی بزرگان یهود از جمله شموال (اشموئل) و نیز سخن برخی نصارا نازل شد که مؤمنان را به دین خود به عنوان دین برتر، دعوت می‌کردند. خداوند در این آیه به تکذیب سخن آنها پرداخته است[۱۵]. بنا به نقلی،[۱۶] گروهی از یهودیان از جمله شموال (شمویل)، کتاب خدا (قرآن) را انکار و آن را ساخته پیامبر (ص)می‌دانستند که آن را به خدا نسبت داده است، از این رو آنان از پیامبر (ص)آوردن کتابی از آسمان یا نظیر قرآن را طلب کردند. در پاسخ آنان، آیه ۸۸ سوره اسراء با این مضمون نازل شد که اگر انس و جن دست به دست هم دهند، توان آوردن قرآنی همانند این قرآن را ندارند و بدین‌گونه عجز آنان را اعلام کرد: ﴿قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْآنِ لَا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا﴾[۱۷]؛ همچنین شموال از کسانی دانسته شده که همراه برخی یهودیان نزد پیامبر آمده و از ذوالقرنین پرسیدند.[۱۸] در پی آن آیه ﴿يَسْأَلُونَكَ عَنْ ذِي الْقَرْنَيْنِ﴾[۱۹] نازل شد.
از سرانجام شموال اطلاعی در دست نیست. فرزند وی عزال در دو غزوه بنی‌قریظه [۲۰] و خیبر [۲۱] همراه یهود حضور داشت و در نبرد خیبر به دست مسلمانان کشته شد.[۲۲] از دیگر فرزندان شموال می‌توان به رفاعة بن شموال (سموال) اشاره کرد [۲۳] که از صحابه پیامبر (ص) [۲۴] و از راویان حدیث بود.[۲۵] مطابق نقلی، رفاعه همسرش تمیمه دختر وهب را سه بار طلاق داد و عبدالرحمن بن زبیر بن باطا با وی ازدواج کرد؛[۲۶] اما وی نیز پیش از همبستر شدن او را طلاق داد.[۲۷] صفیه نوه دختری شموال از مرّه (بره) بود که در خیبر به دست مسلمانان اسیر شد و پس از آزاد شدن از سوی رسول خدا (ص)، آن حضرت با وی ازدواج کرد[۲۸].[۲۹]
منابع
پانویس
- ↑ اسباب النزول، ص۱۵۳؛ امتاع الاسماع، ج۱۴، ص۳۶۹.
- ↑ السیرة النبویه، ج۱، ص۵۱۵؛ البدایة و النهایه، ج۳، ص ۲۳۶ - ۲۳۷؛ امتاع الاسماع، ج۱۴، ص۳۶۹.
- ↑ السیرة النبویه، ج۱، ص۵۱۵؛ اسدالغابه، ج۲، ص۷۶.
- ↑ موسوعة التاریخ الاسلامی، ج۲، ص۵۷.
- ↑ السیرة النبویه، ج۱، ص۵۱۵.
- ↑ جامع البیان، ج۹، ص۹۴؛ الدر المنثور، ج۳، ص۳۵۷.
- ↑ السیرة النبویه، ج۱، ص۵۱۵؛ امتاع الاسماع، ج۱، ص۲۳۱.
- ↑ السیرة النبویه، ج ۱، ص ۵۱۳ - ۵۱۵؛ البدایة و النهایه، ج ۳، ص ۲۳۶ - ۲۳۷.
- ↑ السیرة النبویه، ج۱، ص۵۶۹؛ عیون الاثر، ج۱، ص۲۵۱.
- ↑ جامع البیان، ج۹، ص۹۴؛ اسباب النزول، ص۱۵۳؛ نک: مجمع البیان، ج۳، ص۷۷۷؛ الدر المنثور، ج۳، ص ۳۵۷.
- ↑ «از تو از برپا شدن رستخیز می‌پرسند که چه هنگام است؟ بگو: دانش آن، تنها نزد پروردگار من است؛ هیچ کس جز او در زمان آن از آن پرده بر نمی‌دارد؛ (بار آن) در آسمان‌ها و زمین، سنگین است، جز ناگهان به سراغتان نمی‌آید؛ از تو می‌پرسند گویی تو از آن نیک آگاهی بگو دانش آن، تنها نزد خداوند است اما بیشتر مردم نمی‌دانند» سوره اعراف، آیه ۱۸۷.
- ↑ تفسیر ابن کثیر، ج۳، ص۴۶۸؛ التحریر و التنویر، ج۸، ص ۳۷۵.
- ↑ تفسیر مقاتل، ج۲، ص۷۸؛ التفسیر الکبیر، ج۱۵، ص۴۲۳.
- ↑ «و گفتند: یهودی یا مسیحی باشید تا راه یابید؛ بگو: (خیر) بلکه ما بر آیین ابراهیم درست‌آیین هستیم و او از مشرکان نبود» سوره بقره، آیه ۱۳۵.
- ↑ العجاب، ج۱، ص۳۸۱.
- ↑ السیرة النبویه، ج۱، ص۵۷۰ - ۵۷۱؛ جامع البیان، ج۱۵، ص۱۰۷.
- ↑ «بگو: اگر آدمیان و پریان فراهم آیند تا مانند این قرآن آورند هر چند یکدیگر را پشتیبانی کنند همانند آن نمی‌توانند آورد» سوره اسراء، آیه ۸۸.
- ↑ السیرة النبویه، ج۱، ص۵۷۱.
- ↑ «و از تو درباره ذو القرنین می‌پرسند بگو: برایتان از او خبری را خواهم خواند» سوره کهف، آیه 83.
- ↑ البدایة و النهایه، ج۴، ص۱۲۵.
- ↑ الکامل، ج ۲، ص ۲۱۸.
- ↑ الکامل، ج۲، ص۲۱۸.
- ↑ الاستیعاب، ج ۲، ص ۵۰۰؛ الاصابه، ج ۲، ص ۴۰۸.
- ↑ الاصابه، ج۲، ص۴۰۸.
- ↑ الجرح و التعدیل، ج ۳، ص ۴۹۲.
- ↑ الجرح و التعدیل، ج۳، ص۴۹۲؛ اسدالغابه، ج۲، ص۷۶.
- ↑ الاستیعاب، ج۲، ص۵۰۰.
- ↑ اسد الغابه، ج۲، ص۷۶؛ عیون الاثر، ج۲، ص۳۷۴؛ امتاع الاسماع، ج۶، ص۸۶ - ۸۷.
- ↑ زاهدی مقدم، محمد، مقاله «شموال بن زید»، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱۶.