انس بن مالک قشیری
- این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
مقدمه
انس بن مالک قشیری از قبیله بنو عامر بن صعصعه است. او جز انس بن مالک معروف، خادم رسول خدا (ص) است. کنیه او را «ابوامیه»، و با تصحیف «ابومَیّه»[۱] و «ابوامیمه» گفته‌اند[۲].
نام وی را با توجه به کنیه‌اش افزون بر انس بن مالک، عمرو بن امیه[۳] و عامر بن مالک کعبی یا قشیری گفته‌اند[۴]. او از صحابیان ساکن بصره بود[۵] و اهل بصره از او روایت کرده‌اند[۶]. او را کَعبی [۷]، عجلانی[۸]، عامری و عبداشهلی نیز گفته‌اند. ابن حجر[۹] نسبت اشهلی را که از ابن ماجه نقل کرده است، غلط می‌داند و همو[۱۰] در جایی دیگر گوید: انس بن مالک اشهلی، غیر انس بن مالک کعبی قشیری است. تنها مستند کسانی که این را صحیح می‌دانند، حدیثی است که ابن ماجه نقل می‌کند و ابن حجر در اینجا با استناد به روایات ابن ماجه، ترمذی و ابوداوود، انس بن مالک کعبی را صحیح می‌داند.
چهار نسب کعبی وجود دارد که یکی از آنها منسوب به کعب بن ربیعة بن عامر بن صعصعه است و ابوأمیه، انس بن مالک کعبی از این تیره است و او را قشیری گویند؛ زیرا از تیره بنو عبدالله بن کعب بن ربیعه (که قشیر لقب عبدالله است) بود[۱۱]. برخی گویند: قشیر فرزند کعب و برادر عبدالله بن کعب، جد انس است[۱۲]، اما در التاریخ الکبیر قشیر برادر کعب معرفی شده است و در هر صورت، بخاری، انس بن مالک کعبی را صحیح می‌داند[۱۳].
در گزارش دیگری انس بن مالک کعبی را از بنوکلاب بن کعب بن ربیعة بن عامر بن صعصعه دانسته‌اند[۱۴]. به هر روی در اینجا اشتباهی رخ داده است و به نظر می‌رسد هر دو نفر (کعبی و قشیری) یکی باشند، چنان که ابن حجر[۱۵] ابوأمیه قشیری کعبی آورده است. یکی منسوب به جد و دیگری منسوب به عموست و این گونه انتسابها نمونه‌های فراوانی دارد.
با این حال، یکی بودن وی با عمرو بن امیه منتفی است. با اینکه کنیه عمرو بن امیه، ابوامیه ضمری است، او با ابوامیه جعدی یا ابوامیه قشیری تفاوت دارد؛ زیرا کسی که ابوأمیه را جعدی خوانده، وی را به عمویش نسبت داده است. جعده فرزند کعب و برادر قشیر بن کعب است. اما این ضمری و قشیری در سلسله نسب در شخص مضر بن نزار، جد صعصعه که این صعصعه جد اعلای قشیری‌ها و جعدی‌هاست، با هم جمع می‌شوند و نسب ضمری، ضمرة بن بکر بن عبد مناف بن کنانة بن خزیمة بن مدرکة بن الیاس بن مضر بن نزار است[۱۶]. این فاصله و اختلاف خیلی زیاد است.
انس تنها یک روایت از رسول خدا (ص) نقل کرده است: پیامبر در مسافرت غذا میل می‌فرمود و من نزدیک حضرت نشسته بودم و مرا به خوردن غذا دعوت کرد. گفتم: روزه‌دارم. حضرت فرمود: خداوند روزه و بخشی از نماز را از مسافر، زن باردار و زن شیرده برداشته است»[۱۷]. طبرانی شش سلسله سند برای این روایت مشترک المضمون آورده است که راوی اول آن را در یکی به کنیه ابوأمیه و در دو مورد به انس بن مالک و در یکی به انس بن مالک کعبی و در یک مورد به عامری و در مورد آخر به مردی هم قبیله زرارة بن اوفی اشاره کرده است. طبرانی همه موارد یاد شده را ذیل نام انس بن مالک قشیری ابوأمیه (ابومیه) ساکن بصره آورده است[۱۸].
مشروح گزارش طبرانی چنین است:
- ابوهلال از عبدالله بن سواده قشیری از انس بن مالک مردی از بنوکعب؛
- ابوهلال از عبدالله بن سواده قشیری از انس بن مالک؛
- عبدالرحمان بن سلیمان از اشعث از عبدالله بن سواده قشیری از انس بن مالک؛
- یحیی از ابوقلابه از ابوأمیه؛
- اسحاق دَبری از عبدالرزاق از معمر از ایوب از ابوقلابه از مردی از بنوعامر از انس بن مالک؛
- هَناد بن سَری از عَبثر بن قاسم از اَش بن سوار از علی بن زید از زرارة بن اَوفی از مردی از قومش گوید...[۱۹]. ابن حجر افراد بسیاری را با مشابهت‌های نزدیک نام می‌برد که زراره از ایشان نقل کرده است و از آن جمله عامر بن مالک قشیری است[۲۰] که همان انس بن مالک است[۲۱].
پنج سند و احتمالا همه شش سند یادشده به یک نفر می‌انجامد و آن انس بن مالک ابوأمیه قشیری کعبی عامری است؛ زیرا این سه نسبت در یک سلسله نسب قرار دارند. ابن اثیر برای تصحیح این انتساب، مثال‌هایی نظیر عباسی و هاشمی، و سعدی و تمیمی آورده است و گوید هاشم جد عباس و تمیم جد سعد است[۲۲]. راوی اول را در این حدیث، افزون بر انس، ابواُمَیمه جُشمی و ابوامیه عمرو بن امیه ضمری گزارش کرده‌اند.
ابن سیدالناس روایت یادشده را با دو سند از ابوقلابه از انس بن مالک قشیری و از ابوامیه ضمری نقل می‌کند و می‌گوید بر فرض درستی هر دو سند، سزاوارتر آن است که روایت را از انس بدانیم تا اینکه آن را، دو روایت و دو داستان جداگانه بپنداریم؛ زیرا این خبر از طریق انس شهرت دارد. در نهایت اینکه می‌گوییم این داستان دوبار اتفاق افتاده است[۲۳][۲۴]
منابع
پانویس
- ↑ طبرانی، ج۱، ص۲۶۲.
- ↑ ابونعیم، ج۱، ص۲۴۰.
- ↑ ابونعیم، ج۱، ص۲۴۰.
- ↑ ابن اثیر، ج۳، ص۹۴؛ ابن حجر، ج۱، ص۱۸۳.
- ↑ ابن حجر، ج۱، ص۲۷۸؛ ابونعیم، ج۱، ص۲۴۰.
- ↑ سمعانی، ج۵، ص۷۹.
- ↑ ابن حجر، ج۱، ص۱۸۳؛ ابونعیم، ج۱، ص۲۴۰.
- ↑ طوسی، ص۲۱.
- ↑ ابن حجر، ج۱، ص۱۸۳.
- ↑ همو، ج۱، ص۳۹۱.
- ↑ سمعانی، ج۵، ص۷۹.
- ↑ مبارکفوری، ج۳، ص۳۲۹، به نقل از بخاری؛ ابن حجر، ج۱، ص۳۹۱، به نقل از رشاطی؛ و نیز ر. ک: ابن اثیر، ج۱، ص۱۲۷.
- ↑ بخاری، ج۲، ص۲۹.
- ↑ ابن ابی عاصم، ج۳، ص۱۶۴.
- ↑ ابن حجر، ج۷، ص۲۰.
- ↑ ابن حجر، ج۷، ص۱۸.
- ↑ ابن ابی عاصم، ج۳، ص۱۶۳؛ ابن اثیر، ج۵، ص۱۴۰.
- ↑ طبرانی، ج۱، ص۲۶۲.
- ↑ طبرانی، ج۱، ص۲۶۲ و ۲۶۳.
- ↑ ابن حجر، ج۱، ص۱۸۳.
- ↑ ر. ک: مدخل عامر بن مالک قشیری.
- ↑ ابن اثیر، ج۱، ص۱۲۷.
- ↑ ابن سیدالناس، ج۱، ص۱۹۸.
- ↑ حیدری آقایی، محمود، مقاله «انس بن مالک قشیری»، دانشنامه سیره نبوی ج۲، ص:۱۴۰-۱۴۱.