گستره عصمت معصومان مشتمل بر چه اموری است؟ (پرسش)
| گستره عصمت معصومان مشتمل بر چه اموری است؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ عصمت |
| مدخل بالاتر | عصمت |
| مدخل اصلی | ؟ |
| تعداد پاسخ | ۱ پاسخ |
گستره عصمت معصومان مشتمل بر چه اموری است؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث عصمت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی عصمت مراجعه شود.
پاسخ نخست
حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد حسین فاریاب در کتاب «عصمت امام» در این‌باره گفته است:
«عصمت از گناه: غالب روایاتی که تاکنون از متون شیعه و سنی نقل شد، بیانگر این قسم از عصمت بودند. برای نمونه می‌توان به روایتی که فرات کوفی از این عباس نقل می‌کند، اشاره کرد که پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «فَوَ اللَّهِ [وَ اللَّهِ] 
إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا
[۱] فَأَنَا وَ أَهْلُ بَيْتِي مُطَهَّرُونَ مِنَ الْآفَاتِ وَ الذُّنُوبِ»[۲].
در این روایت، بر عصمت از گناه تأکید شده است و بر اساس آن، معصومانی که در سطور پیشین از آنان یاد شد، از همه گناهان معصوم‌اند.
عصمت از خطیئه: در برخی روایات نبوی، افزون بر عصمت از گناهان، بر عصمت از «خطیئه» نیز تأکید شده است. محمدبن علی، تمیمی از امام رضا (ع)، و ایشان از اجداد طاهرینش، و آنان از پیامبر گرامی اسلام نقل کرده‌اند که پیامبر خدا (ص) و امیرالمؤمنین (ع) برگزیدگان خدا و از همه گناهان و خطیئات معصوم‌اند: «فَإِنَّهُمْ خِيَرَةُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ صَفْوَتُهُ وَ هُمُ الْمَعْصُومُونَ مِنْ كُلِّ ذَنْبٍ وَ خَطِيئَةٍ»[۳].
لغویون در تبیین «خَطِيئَةٍ» بر این نظرند که این واژه از ریشه «خطأ»، به معنای ضد «صواب» گرفته شده است. با وجود این، آنان بر این مطلب تأکید کرده‌اند که این واژه به معنای گناه نیز به کار رفته و در مواردی نیز برای گناهی که غیرعمد انجام شده است، به کار می‌رود[۴].
در آیات قرآن کریم و روایات نبوی، این واژه هنگامی که به تنهایی به کار رفته، عمدتاً به معنای گناه و معصیت بوده است؛ چنان که در قرآن کریم می‌خوانیم: وَالَّذِي أَطْمَعُ أَنْ يَغْفِرَ لِي خَطِيئَتِي يَوْمَ الدِّينِ[۵].
پیامبر اکرم (ص) درباره کسی که وضو گرفته است و به سوی مسجد گام برمی‌دارد تا نماز بخواند، فرمودند: «لَمْ يَخْطُ خُطْوَةً إِلاَّ رَفَعَهُ اللَّهُ بِهَا دَرَجَةً، وَحَطَّ عَنْهُ خَطِيئَةً، حَتَّى يَدْخُلَ الْمَسْجِدَ»[۶]؛ «هر گامی که برمی‌دارد، خداوند یک درجه او را بالا می‌برد، و خطیئه‌ای از او محو می‌شود تا آنکه وارد مسجد شود».
ایشان در روایتی دیگر فرمودند: «الْقَتْلُ فِي سَبِيلِ الله يُكَفِّرُ كُلَّ خَطِيئَةٍ»[۷].
روشن است که مقصود از خطیئه در این روایات، همان گناه و عصیان است؛ زیرا اساساً ارتکاب اشتباه، مستوجب عقاب یا ملامتی نیست، تا قابلیت رفع داشته باشد.
با وجود این، در آیات و روایاتی نیز خطیئه با واژه «ذنب» همراه است که می‌تواند به معنای گناه غیرعمدی باشد؛ چنان که در قرآن کریم آمده است: وَمَنْ يَكْسِبْ خَطِيئَةً أَوْ إِثْمًا ثُمَّ يَرْمِ بِهِ بَرِيئًا فَقَدِ احْتَمَلَ بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُبِينًا[۸].
در این آیه واژه‌های «خطیئه» و «اثم»، در پی هم آمده‌اند، و چنان که برخی مفسران گفته‌اند، مقصود از «خطیئه» همان گناه غیرعمدی است[۹].
پیامبر اکرم (ص) همچنین ضمن دعایی که به زید بن ثابت آموزش دادند، فرمودند: «وَ أَعُوذُ بِكَ أَنْ أَظْلِمَ أَوْ أُظْلَمَ أَوْ أَعْتَدِيَ أَوْ يُعْتَدَى عَلَيَّ أَوْ أَكْتَسِبَ خَطِيئَةً أَوْ ذَنْباً لاَ تَغْفِرُهُ»[۱۰].
در این روایت، پیامبر اکرم (ص) واژه «ذنب» را به واژه «خطیئه» عطف کرده‌اند، و ظاهر عطف، تغادر میان معطوف و معطوف علیه است، و چنان که لغویون نیز تصریح کرده‌اند، مقصود از آن در اینجا می‌تواند همان گناه غیرعمدی باشد[۱۱].»[۱۲]
منبع‌شناسی جامع عصمت
پانویس
- ↑ «جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گرداند» سوره احزاب، آیه ۳۳.
- ↑ فرات بن ابراهیم کوفی، تفسیر فرات کوفی، ص۳۴۰. نیز ر.ک: جلال الدین عبدالرحمن ابن بکر سیوطی، الدر المنثور، ج۵، ص۱۹۹؛ محمد بن علی شوکانی، فتح القدیر، ج۴، ص۲۸۰.
- ↑ محمد بن علی بن حسین (شیخ صدوق)، الامالی، ص۵۸۳.
- ↑ ر.ک: خلیل بن احمد فراهیدی، العین، ج۴، ص۲۹۲؛ اسماعیل بن حماد جوهری، صحاح، ج۱، ص۴۷-۴۸؛ محمد بن مکرم بن منظور، لسان العرب، ج۱، ص۶۵؛ حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات، ص۲۸۷.
- ↑ «و همان که امید می‌برم در روز پاداش و کیفر لغزش مرا ببخشاید» سوره شعراء، آیه ۸۲.
- ↑ محمد بن اسماعیل بخاری، الصحیح، ج۱، ص۱۲۲.
- ↑ محمد بن عیسی ترمذی، سنن ترمذی، تحقیق: عبدالوهاب بن عبداللطیف، ج۳، ص۹۷.
- ↑ «و هر کس خطایی یا گناهی کند سپس آن را به گردن بی‌گناهی اندازد بار بهتان و گناهی آشکار را بر دوش کشیده است» سوره نساء، آیه ۱۱۲.
- ↑ محمد بن جریر طبری، جامع البیان، ج۵، ص۱۷۶؛ محمد بن حسن طوسی، التبیان، ج۳، ص۳۲۲؛ فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۱۶۶؛ محمد بن محمدرضا قمی مشهدی، کنز الدقائق، ج۳، ص۵۳۵.
- ↑ محمد بن محمد حاکم نیسابوری، المستدرک، تحقیق: یوسف مرعشلی، ج۱، ص۵۱۶.
- ↑ در مقدمه درباره مفهوم «گناه غیر عمدی» به تفصیل سخن گفتیم.
- ↑ فاریاب، محمد حسین، عصمت امام، ص ۹۷.