تاریخ‌گذاری قرآن
- این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
مقدمه
مباحث خاورشناسان در زمینه تاریخ‌گذاری قرآن نشان می‌دهد، مراد آنان از "تاریخ‌گذاری قرآن" دانشی است که در آن شکل‌گیری قرآن از آغاز نزول تا تثبیت قرائت آن به صورت نهایی بررسی می‌شود و موضوعات متعددی را در برمی‌گیرد؛ نظیر مفهوم زمان و تاریخ در قرآن، گزارشهای تاریخی قرآن درباره گذشتگان، اشارات قرآن به زندگی پیامبر اسلام(ص)، اولین و آخرین نزول، مکی و مدنی، ناسخ و منسوخ، ترتیب و اسباب نزول، نحوه تطوّر سبک و مضمون و واژگان قرآن با فاصله گرفتن از آغاز نزول، نحوه چینش آیات و سور، چگونگی ترتیب و تدوین نسخه اولیه قرآن، توحید مصاحف و توحید قرائات.[۱] اما به نظر می‌رسد، اذهان دانشمندان اسلامی با شنیدن عبارت تاریخ‌گذاری قرآن به "تعیین تاریخ و ترتیب فقرات مستقل وحی‌های قرآنی" انصراف می‌یابد، از همین رو در اینجا از بحث درباره مفهوم زمان و تاریخ در قرآن، گزارشهای تاریخی قرآن درباره گذشتگان، چگونگی ترتیب و تدوین نسخه اولیه قرآن، توحید مصاحف، و توحید قرائات خودداری می‌گردد.
مراد از "فقره مستقل وحی قرآنی" قسمتی از قرآن‌کریم اعم از یک سوره کامل یا بخشی از یک سوره است که جداگانه و مستقل از آیات یا سوره‌های دیگر نازل شده است که ما از آن به "واحد نزول" تعبیر می‌کنیم.
تردیدی نیست که قرآن به تدریج و در طول ۲۳ سال دوره رسالت پیامبر اکرم(ص) نزول یافت.[۲]
۸۶ سوره آن طی ۱۳ سال در مکه و ۲۸سوره طی ۱۰ سال در مدینه نازل گردید.[۳] با فرض نزول دفعی هریک از سوره‌های قرآن میانگین زمانی آنها، نشان می‌دهد که در دوره مکی حدود هریک ماه و نیم تا دو ماه یک سوره و در دوره مدنی حدود هر ۴ ماه یک سوره نازل می‌شده است.[۴] ناظر بودن مضامین سوره‌های قرآن به نیازها و مقتضیات مستمر یا مقطعی عصر رسالت پیامبر(ص) فلسفه نزول تدریجی آن را آشکار می‌سازد؛ خدای متعال نیز در پاسخ به پرسش مشرکان مکه مبنی بر اینکه چرا قرآن به طور یکجا بر پیامبر اسلام(ص) نازل نشده است، فرمود: "این گونه ما آن را به تدریج نازل کردیم تا قلبت را به وسیله آن استوار گردانیم، و آن را به آرامی] بر تو خواندیم و برای تو مَثَلی نیاوردند، مگر آنکه ما [[[حق]] را با نیکوترین بیان برای تو آوردیم". ﴿وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْلَا نُزِّلَ عَلَيْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً وَاحِدَةً كَذَلِكَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤَادَكَ وَرَتَّلْنَاهُ تَرْتِيلًا﴾[۵]، ﴿وَلَا يَأْتُونَكَ بِمَثَلٍ إِلَّا جِئْنَاكَ بِالْحَقِّ وَأَحْسَنَ تَفْسِيرًا﴾[۶]
این ویژگی قرآن اقتضا کرده است که قرآن‌پژوهان، اعم از مسلمان و خاورشناس در پی شناخت مناسبت تاریخی واحدهای نزول و زمان نازل شدن آنها برآمده و دانش تاریخ‌گذاری قرآن را بنیان نهند.[۷]
اهمیت تاریخ‌گذاری قرآن
پیشینه تاریخ‌گذاری قرآن
منابع تاریخ‌گذاری قرآن
خود قرآن
استقلال لفظی و محتوایی
دشواری‌های تاریخ‌گذاری قرآن
منابع
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ Encyclopaedia Of Quran: Chronology And The Quran.
- ↑ الاتقان، ج۱، ص۹۴ ـ ۹۵.
- ↑ ر. ک: الناسخ والمنسوخ، ص۱۸؛ الفهرست، ص۲۸؛ شواهد التنزیل، ج۲، ص۴۱۰.
- ↑ ر. ک: درآمدی بر تاریخ گذاری قرآن، ص۲۶۳.
- ↑ «و کافران گفتند: چرا قرآن بر او یکجا فرو فرستاده نشده است؟ این چنین (فرو فرستاده‌ایم) تا دلت را بدان استوار داریم و آن را (بر تو) بسیار آرام خواندیم» سوره فرقان، آیه ۳۲.
- ↑ «و (دشمنانت) هیچ مثلی برای تو نمی‌آورند مگر آنکه ما (پاسخی) راستین و بیانی نیکوتر برای تو می‌آوریم» سوره فرقان، آیه ۳۳.
- ↑ نکونام، جعفر، مقاله «تاریخ‌گذاری قرآن»، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۷.