عبادت در لغت
- اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث عبادت است. "عبادت" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل عبادت (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
مقدمه
الْعُبُودِيَّةُ: اظهار ذلت و خواری، بندگی نمودن. الْعِبَادَةُ از آن رساتر است زیرا عبادت نهایت اظهار ذلت است و کسی شایسته آن نیست مگر کسی که نهایت فضل و بخشش را [نسبت به عبادت‌کننده] انجام داده باشد و آن کسی نیست جز خداوند متعال و به همین خاطر فرمود: ﴿أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ﴾[۱]. عبادت بر دو نوع است: نوع اول عبادت تسخیری است و آن همانند آن چیزی است که درباره سجده [موجودات عالم نسبت به خداوند] بیان کردیم. نوع دوم عبادت اختیاری است و این مخصوص ذی‌شعورها و دارندگان عقل است و به همین عبادت در آیات ﴿اعْبُدُوا رَبَّكُمُ﴾[۲]، ﴿وَاعْبُدُوا اللَّهَ﴾[۳] و مانند اینها مورد امر قرار گرفته است.
عبد [یعنی بنده] بر چهار نوع است: [راغب ابتدا بنده را بر سه نوع دانسته سپس نوع سوم را به دو قسم تقسیم کرده و مجموعاً چهار نوع به دست آمده است]:
نوع اول: عبد شرعی و آن انسانی است که خرید و فروشش جایز است مانند: ﴿الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ﴾[۴]؛ ﴿عَبْدًا مَمْلُوكًا لَا يَقْدِرُ عَلَى شَيْءٍ﴾[۵].
نوع دوم: عبد ایجادی [و تسخیری] و آن مخصوص خداوند متعال است و مقصود آیۀ ﴿إِنْ كُلُّ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ إِلَّا آتِي الرَّحْمَنِ عَبْدًا﴾[۶] همین نوع است.
نوع سوم: عبد عبادی و خدمتی. و مردم در این نوع بندگی دو قسم هستند:
قسم اول: بنده مخلص خداوند و همین معنا، مقصود آیات زیر است: ﴿وَاذْكُرْ عَبْدَنَا أَيُّوبَ﴾[۷]؛ ﴿إِنَّهُ كَانَ عَبْدًا شَكُورًا﴾[۸]؛ ﴿نَزَّلَ الْفُرْقَانَ عَلَى عَبْدِهِ﴾[۹]؛ ﴿عَلَى عَبْدِهِ الْكِتَابَ﴾[۱۰]؛ ﴿إِنَّ عِبَادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطَانٌ﴾[۱۱]؛ ﴿كُونُوا عِبَادًا لِي﴾[۱۲]؛ ﴿إِلَّا عِبَادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ﴾[۱۳]؛ ﴿وَعَدَ الرَّحْمَنُ عِبَادَهُ بِالْغَيْبِ﴾[۱۴]؛ ﴿وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا﴾[۱۵]؛ ﴿فَأَسْرِ بِعِبَادِي لَيْلًا﴾[۱۶]؛ ﴿فَوَجَدَا عَبْدًا مِنْ عِبَادِنَا﴾[۱۷].
قسم دوم: بنده دنیا و امور ناپایدار دنیا و آن کسی است که بر خدمت به دنیا و محافظت آن کمر همت بربسته است و چنین شخصی را رسول اکرم(ص) مورد توجه قرار داده است در آنجا که فرمود: «تَعِسَ عَبْدُ الدِّرْهَمِ، تَعِسَ عَبْدُ الدِّينَارِ»[۱۸]: "هلاک شد بنده درهم، هلاک شد بنده دینار". با این حساب [و با توجه به معنای دوم و سوم عبد] می‌توان گفت که هم درست است که بگوییم: "هر انسانی عبد خدا نیست [بلکه فقط برخی افراد بنده خداوند هستند]" [در این جمله عبد به معنای سوم به کار رفته است]. عبد در این عبارت و امثال آن به معنای عابد است منتها بلیغ‌تر از عابد است [زیرا عابد یعنی پرستش‌کننده ولی عبد یعنی با تمام وجودش خداوند را می‌‌پرستد]. و هم درست است که بگوییم: "همه مردم عبد خداوند هستند بلکه بالاتر از آن همۀ موجودات عبد و بنده خداوند هستند" [عبد در این جمله به معنای دوم یعنی موجود مُسَخَّر به کار رفته است] [اینجا راغب نیم جمله‌ای به صورت استدراک آورده بود که به خاطر مخل بودن به معنا آن را حذف کردیم].
جمع عَبدی که به ملکیت گرفته می‌شود عبید است و برخی عِبِدَّی را [نیز] گفته‌اند. ولی جمع عبدی که پرستش‌کننده است عباد است. بنابراین هرگاه عبید به خداوند اضافه شود معنای آن اعم از عباد خواهد بود [چون همه انسان‌ها بل همه موجودات مملوک خداوند هستند] به همین خاطر فرمود: ﴿وَمَا أَنَا بِظَلَّامٍ لِلْعَبِيدِ﴾[۱۹] تا روشن کند که او بر هیچ کس ظلم نمی‌کند چه کسانی که او را عبادت می‌‌کنند و چه کسانی که غیر او را اعم از خورشید و لات و غیره را عبادت می‌‌کنند.[۲۰]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ «که جز وی را نپرستید» سوره یوسف، آیه ۴۰.
- ↑ «پروردگارتان را بپرستید» سوره بقره، آیه ۲۱.
- ↑ «و خداوند را بپرستید» سوره نساء، آیه ۳۶.
- ↑ «برده در برابر برده» سوره بقره، آیه ۱۷۸.
- ↑ «بنده‌ای زرخرید که توان هیچ کاری ندارد» سوره نحل، آیه ۷۵.
- ↑ «جز این نیست که هر که در آسمان‌ها و زمین است به بندگی به درگاه (خداوند) بخشنده می‌آید» سوره مریم، آیه ۹۳.
- ↑ «و از بنده ما ایّوب یاد کن» سوره ص، آیه ۴۱.
- ↑ «(بدانید که) او بنده‌ای سپاسگزار بود» سوره اسراء، آیه ۳.
- ↑ «فرقان را بر بنده خویش فرو فرستاد» سوره فرقان، آیه ۱.
- ↑ «بر بنده خود این کتاب را» سوره کهف، آیه ۱.
- ↑ «بی‌گمان تو بر بندگان من چیرگی نداری» سوره حجر، آیه ۴۲.
- ↑ «بندگان من باشید» سوره آل عمران، آیه ۷۹.
- ↑ «بجز از میان آنان بندگان نابت را» سوره حجر، آیه ۴۰.
- ↑ «بهشت‌هایی جاودان که (خداوند) بخشنده به بندگانش در (جهان) نهان وعده کرده است» سوره مریم، آیه ۶۱.
- ↑ «و بندگان (خداوند) بخشنده آنانند که بر زمین فروتنانه گام برمی‌دارند» سوره فرقان، آیه ۶۳.
- ↑ «پس، بندگانم را شبانه رهسپار کن» سوره دخان، آیه ۲۳.
- ↑ «و بنده‌ای از بندگان ما را یافتند» سوره کهف، آیه ۶۵.
- ↑ بحارالانوار، ج ۷۰، ص۳۲۰.
- ↑ «و من با بندگان، ستمکاره نیستم» سوره ق، آیه ۲۹.
- ↑ علامه راغب اصفهانی، ترجمه و تبیین مفردات القرآن، ص ۶۰۴.