بندگی خدا

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
(تغییرمسیر از بنده)

بندگی خدا یعنی اطاعت محض از خداوند و بنده خدا کسی است که تنها خواست خداوند را انتخاب کند و براساس استعداد خود، مسیر کمال را طی نماید. بنده خدا تمام همت خود را باید در راه اطاعت خداوند صرف کرده و موانع بندگی مانند شیطان و هوای نفس و کسالت و ... را رفع نماید.

معناشناسی

بنده در لغت یعنی مملوک[۱] و برده، در مقابل حُرّ و آزاد[۲] و در اصطلاح بنده به کسی می‌گویند که در خدمت انسان دیگری قرار دارد و از خود هیچ اختیاری ندارد. در نتیجه بنده و عبد خدا کسی است که راه را برای اجرای فرامین پروردگار عالم هموار می‌نماید[۳] و تنها خواست خداوند را انتخاب کند و از کمالات والای اخلاقی است. انسان در سایه عبودیت به کمال آفرینش که همان بندگی خداست، دست می‌یابد و براساس استعداد خود، مسیر کمال را می‌پیماید[۴].

بندگی در قرآن

در فرهنگ قرآن واژه عبد به معنی عام آن، یعنی همه موجودات و مخلوقات که تحت سلطه خدا هستند به کار رفته است: إِنْ كُلُّ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ إِلَّا آتِي الرَّحْمَنِ عَبْدًا[۵] و بَلْ عِبَادٌ مُكْرَمُونَ[۶].

نکته مهم آن است که چون خداوند می‌خواهد از بندگان نیک و مطیع خود سخن بگوید واژه عبد را به واژه دیگری متصل می‌کند، مانند: عَبْدِنَا، عِبَادِنَا و عِبَادُ الرَّحْمَنِ: وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا[۷].[۸]

بندگی در روایات

پیامبر اسلام (ص) می‌فرمایند: «مؤمن اگر بخواهد بنده شایسته‌ای باشد باید حدود خدا را نگه دارد و در عمل بندگی خود را نشان دهد»[۹]. در فرهنگ سخنان امام علی (ع) نیز واژه بندگی به معنی اطاعت کامل و در اختیار بودن و تسلیم شدن در مقابل خداست. آن حضرت می‌فرماید: «خویشتن را برای اطاعت کامل خدا رام و مهیّا سازید»[۱۰].

هم‌چنین می‌فرماید: «مردم! بدانید من و شما بندگانی هستیم برای پروردگارمان، همان خدایی که جز او خدایی نیست و ما را جز او مسیری به صواب یافت نمی‌شود»[۱۱]. و در حکمت ۹۶ نهج‌البلاغه فرموده: «دوست پیامبر (ص) کسی است که خدا را اطاعت و بندگی کند حتی اگر با محمد (ص) خویشی نداشته باشد و دشمنش کسی است که خدا را نافرمانی کند حتی اگر با او خویشی داشته باشد».

امام سجاد (ع) نیز که خود بنده واقعی خداست و تمام توان خود را برای ادای حق بندگی به کار برده است، بندگی را اطاعت کامل می‌داند: «سپاس خدای را، سپاسی که موجب یاری من باشد بر انجام وظایف بندگی و ادای حق خداوند»[۱۲].[۱۳]

نشانه‌های بندگان خدا

برخی از نشانه‌های بندگان خدا از دیدگاه امام سجاد (ع) عبارت است از:

  1. تقوای الهی: «پروردگارا! بر محمد و خاندانش درود فرست و... ما را تقوا و خودداری از گناه بسیار عنایت کن تا فریب شیطان را نخوریم»[۱۴].
  2. رضایت به خشنودی حق تعالی: «خدای را سپاس می‌گویم... و می‌خواهم از هر کس که به رضای او خشنود شد پیشی گیرم و راضی به آن‌چه باشم که خدا می‌خواهد»[۱۵].
  3. سپاس‌گزاری: «سپاس خدای را، که اگر بندگانش را از شناختن سپاس‌گزاری خود بر نعمت‌ها باز می‌داشت، نمی‌توانستند او را سپاس گویند و از نعمت تشکر از خدا محروم می‌شدند»[۱۶].
  4. عرض نیاز به درگاه بی‌نیاز: «سپاس خدای را که درِ نیازمندی را، جز به سوی خود، به روی ما بست»[۱۷].
  5. عمل با بصیرت و آگاهانه: «ای خدای بزرگ... مرا در مسیر عبادت خودت بینا و آگاه قرار بده»[۱۸].
  6. تکبر نکردن مقابل خدا: «خدایا!...... بهترین بندگان نزد تو کسی است که در مقابل تو، خود را بزرگ نشمارد و چیزی محسوب نکند»[۱۹].[۲۰]

موانع بندگی خدا

برخی از عواملی که بندگان خدا را تهدید می‌کند و به اطاعت آنها آسیب می‌رساند عبارت‌اند از:

  1. فریب خوردن از شیطان‌های گوناگون؛ «خدایا! پدران و مادران ما و مؤمنین و مؤمنات را از شرّ شیطان در پناهگاه و محافظت خودت قرار بده»[۲۱].
  2. عجب و خودبینی؛ «پروردگارا! بر محمد و خاندانش درود فرست و... عبادت خالصانه مرا به خودبینی فاسد مکن»[۲۲].
  3. سستی و کسالت؛ «خدایا مرا به سستی و کسالت در عبادت مبتلا مکن»[۲۳].
  4. مشغول شدن به امور دنیا؛ «خدایا مرا یاری کن تا برای به‌دست آوردن روزی و متاع دنیا از بندگی تو بازنمانم»[۲۴].[۲۵]

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

  1. ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۴، ص۲۰۵.
  2. ابن‌منظور، لسان العرب، ج۳، ص۲۷۰.
  3. مجمع البحرین.
  4. نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص: ۴۰۷-۴۰۸؛ دهدست، محمد رضا، مقاله «بندگان خدا»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۱۱۷-۱۲۰؛ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ج۲، ص۵۴۶- ۵۴۷.
  5. «جز این نیست که هر که در آسمان‌ها و زمین است به بندگی به درگاه (خداوند) بخشنده می‌آید» سوره مریم، آیه ۹۳.
  6. «بلکه (فرشته‌ها تنها) بندگانی ارجمندند؛» سوره انبیاء، آیه ۲۶.
  7. «و بندگان (خداوند) بخشنده آنانند که بر زمین فروتنانه گام برمی‌دارند» سوره فرقان، آیه ۶۳.
  8. دهدست، محمد رضا، مقاله «بندگان خدا»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص۱۱۷-۱۲۰.
  9. بحارالانوار، ج۱۷، ص۴۸.
  10. نهج‌البلاغه، خطبه ۱۹۸.
  11. نهج‌البلاغه، خطبه ۲۱۶.
  12. نیایش یکم.
  13. دهدست، محمد رضا، مقاله «بندگان خدا»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص۱۱۷-۱۲۰.
  14. نیایش هفدهم.
  15. نیایش یکم.
  16. نیایش اول.
  17. نیایش اول.
  18. نیایش سی‌ویکم.
  19. نیایش دوازدهم.
  20. دهدست، محمد رضا، مقاله «بندگان خدا»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص۱۱۷-۱۲۰.
  21. نیایش هفدهم.
  22. نیایش بیستم.
  23. نیایش بیستم.
  24. نیایش بیستم.
  25. دهدست، محمد رضا، مقاله «بندگان خدا»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص۱۱۷-۱۲۰.