بحث:غیب در لغت
مفهوشناسی لغوی
در نگریستن در تعاریفی که واژه شناسان از واژه غیب به دست داده اند، نشان میدهد که از نظر همه آنان غیب در برابر شهود به معنای پنهان است؛ در عین حال برای این معنای عام مصادیق مختلفی ذکر شده که باور به خداوند و قیامت، قعر چاه و غیبت برادران دینی از جمله آنها به شمار میروند.
خلیل بن احمد فراهیدی غیب را شامل هر چیزی میداند که از نظر انسان پنهان است (1). جوهری در تعریف غیب چنین آورده است:
« الغیب ما غاب عنک تقول غاب عنه ... وغیابة الجب قعره وغابت الشمس غیابة هبطت والمغایبة خلاف المخاطبة واغتابه اغتیابا وقع فیه والاسم الغیبة بالکسر وهی أن یتکلم خلف إنسان مستور بما یغمه لو سمعه.» (2)
چنان که پیداست از نظر جوهری به ته چاه از آن جهت که پنهان است، «غیابة الجب» میگویند و وقتی خورشید از چشم ها پنهان میشود و فرو میرود، میگویند غائب شده است. به غیبت از آن جهت که در غیاب و عدم حضور فرد سخنی بر خلاف رضایت او گفته میشود، غیبت گفته میشود. شبیه چنین تحلیلی از واژه «غیب» در مجمع البحرین آمده است. (3)
طریحی در باره واژه غیب در آیه «یؤمنون بالغیب» چنین آورده است:
«یعنی یؤمنون بالله تعالی لأنه لا یری ، وقیل إنه بما غاب من أمر الآخرة وإن کان محصلا فی القلوب.» (4)
زبیدی در تبیین مفهوم غیب چنین آورده است:
« والغیب : کل ما غاب عنک ... قال أبو إسحاق الزجاج فی قوله تعالی : ( یؤمنون بالغیب ) أی بما غاب عنهم ، فأخبرهم به النبی (ص) من أمر البعث والجنة والنار . وکل ما غاب عنهم مما أنبأهم به فهو غیب . وقال ابن الأعرابی : یؤمنون بالله . قال : والغیب أیضا : ما غاب عن العیون وإن کان محصلا فی القلوب . ویقال : سمعت صوتا من وراء الغیب ، أی من موضع لا أراه . وقد تکرر فی الحدیث ذکر الغیب ؛ وهو کل ما غاب عن العیون سواء کان محصلا فی القلوب أو غیر محصل . والغیب من الأرض : ما غیبک.» (5)
در کتاب معجم مقاییس اللغة در این باره چنین آمده است:
« غیب؛ الغین والیاء والباء أصل صحیح یدل علی تستر الشیء عن العیون ثم یقاس من ذلک الغیب ما غاب مما لا یعلمه إلا الله ویقال غابت الشمس تغیب غیبة وغیوبا وغیبا وغاب الرجل عن بلده وأغابت المرأة فهی مغیبة إذا غاب بعلها و وقعنا فی غیبة وغیابة أی هبطة من الأرض یغاب فیها قال الله تعالی فی قصة یوسف (ع): «وألقوه فی غیابة الجب» والغابة الأجمة والجمع غابات وغاب وسمیت لأنه یغاب فیها والغیبة الوقیعة فی الناس من هذا لأنها لا تقال إلا فی غیبة» (6)
ابن منظور در این باره چنین آورده است:
« والغیب أیضا ما غاب عن العیون ، وإن کان محصلا فی القلوب (4). ویقال : سمعت صوتا من وراء الغیب أی من موضع لا أراه . وقد تکرر فی الحدیث ذکر الغیب ، وهو کل ما غاب عن العیون ، سواء کان محصلا فی القلوب ، أو غیر محصل.» (7)
پانویس
(1) خلیل فراهیدی، همان، ج 4، ص 454.
(2) محمدبن ابی بکر بن عبدالقادر الرزای، همان، ص 252.
(3) فخرالدین بن محمد بن احمد بن طریح النجفی ، همان ، ج 3، ص 342 – 343.
(4) همان، ص 342.
(5) محمد بن محمد مرتضی زبیدی، تاج العروس من جواهر القاموس ، ج 2، ص 295 – 296.
(6) ابی الحسین احمد بن فارس بن زکریا ، همان ، ج 4، ص 403.
(7) محمد بن مکرم ابن منظور، همان ، ج 1، ص 654.