محکم و متشابه در معارف دعا و زیارات
مقدمه
کلمه متشابه از ریشه شبه است. شبه به معنای مثل و مانند در کیفیت است و تشابه به معنای توافق و شباهت دو یا چند چیز با یکدیگر در برخی اوصاف و کیفیات است. شُبهه آن است که دو چیز در اثر همانندی از یکدیگر قابل تشخیص نباشند. قرآن کریم برخی آیات خود را متشابه و برخی آیات خود را محکم یا غیر متشابه معرفی کرده است: ﴿مِنْهُ آيَاتٌ مُحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ﴾[۱] قسمتی از آن، آیات محکم است که اساس این کتاب است و قسمتی از آن متشابه است. وظیفه ما در مورد آیات متشابه این است که به آنها اقرار کرده و معانی آنها را به محکمات ارجاع دهیم. امام سجاد(ع) در دعای ختم قرآن از خداوند می‌خواهد: «فَاجْعَلْنَا مِمَّنْ... وَ يَدِينُ لَكَ بِاعْتِقَادِ التَّسْلِيمِ لِمُحْكَمِ آيَاتِهِ، وَ يَفْزَعُ إِلَى الْإِقْرَارِ بِمُتَشَابِهِهِ»؛ «اینک ما را از کسانی قرار ده که... با اعتقاد به تسلیم در برابر آیات محکماتش تو را عبادت می‌کنند و در برابر متشابهاتش از سر تسلیم اقرار می‌نمایند»[۲]. آن حضرت در ادامه می‌فرماید: «و ما را در زمره کسانی قرار ده که در ریسمان قرآن چنگ می‌زنند و چون در شناخت حق از باطل وامانند، به دژ استوار او پناه می‌جویند»[۳] مقصود از متشابهات در جمله اخیر اختصاص به آیات متشابه قرآن ندارد. بلکه به هر امری که شناخت حق از باطل در آن دشوار است برمی‌گردد. کما اینکه در جای دیگر می‌فرماید: «بار خدایا، درود بفرست بر محمد و خاندانش... و چون کارها بر من آشوبد به گزاردن درست‌ترین آنها توفیقم ده و چون امور به یکدیگر مشتبه شوند به پاکیزه‌ترین آنها راه نمای»[۴][۵].[۶].[۷]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ «برخی از آن، آیات «محکم» (/ استوار/ یک رویه)اند، که بنیاد این کتاب‌اند و برخی دیگر (آیات) «متشابه» (/ چند رویه) اند» سوره آل عمران، آیه ۷.
- ↑ نیایش چهل‌و‌دوم.
- ↑ نیایش چهل‌و‌دوم.
- ↑ دعای بیستم.
- ↑ همچنین نک: آیات، قرآن.
- ↑ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، سروش، تهران، ۱۳۷۵، چاپ دوم؛ قاموس قرآن، سیدعلی‌اکبر قرشی، دارالکتب الاسلامیة، تهران، ۱۳۷۱، چاپ ششم؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی: مفردات الفاظ القرآن، حسین بن محمد راغب اصفهانی، دارالقلم، بیروت، ۱۴۱۳، چاپ اول.
- ↑ شیرزاد، امیر، مقاله «محکم و متشابه»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۳۹۱.