هزینه‌های عمومی دولت اسلامی چیست؟ (پرسش)
| هزینه‌های عمومی دولت اسلامی چیست؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جمع پرسش و پاسخ فقه سیاسی |
| مدخل اصلی | هزینه‌های عمومی دولت اسلامی |
هزینه‌های عمومی دولت اسلامی چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث فقه سیاسی است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی فقه سیاسی مراجعه شود.
عبارت‌های دیگری از این پرسش
پاسخ نخست
- آیت‌الله عباس علی عمید زنجانی و حجت الاسلام ابراهیم موسی‌زاده در کتاب «بایسته‌های فقه سیاسی» در این‌باره گفته‌‌اند:
- «بخشی از هزینه‌های عمومی دولت با عناوین کلی در آیات زکات، خمس، انفال بیان شده است که برخی از آنها مانند “فی سبیل الله” قابل توسعه به هر نوع هزینه‌های عمومی بر اساس مصالح اجتماعی و منافع ملی است. شیوه تقسیم درآمدهای عمومی در عصر نبوی بدان سان بوده که به صورت یومیه، هر روز درآمدها به مصارف خود هزینه می‌شده است و دستور پیامبر اسلام(ص) بر کاتب دیوان آن بود که در هر مورد تا سه روز مرا یاد آوری[۱]. به این ترتیب بیت‌المال به وجود آمد و محاسبات آن را پیامبر اسلام(ص) شخصاً بر عهده داشت به طوری که یک بار یکی از یاران خود را مأمور حسابرسی نمود، وی در پاسخ گفت این قسمت از اموال مال شماست و این قسمت به خود من هدیه داده شده است و پیامبر(ص) در پاسخ فرمود: چگونه است افرادی را برای کاری می‌گماریم و سپس می‌گوید اینها مال شماست و اینها از آن من است؟ آیا او اگر در خانه پدر و مادرش می‌نشست کسی برای او هدیه می‌آورد و سپس فرمود: هر کس را که به کاری می‌گماریم و حقوق و پاداش کار او را می‌پردازیم هر مالی را که از آن خود کند غلول (خیانت و سرقت) است[۲].
در زمان خلیفه اول بیت‌المال به اطراف مدینه انتقال یافت و با آمدن ایرانیان در دوره خلیفه دوم واژه دیوان برای اولین بار به معنی محل محاسبات عمومی اختصاص یافت.
با توسعه اسلام و تحولات سیاسی و اقتصادی، مسأله هزینه‌های عمومی گسترش یافته و پیچیده‌تر گردید. پیش‌بینی ﴿وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا﴾ که حقوق کارمندان و کارگزاران جمع‌آوری زکات را تأمین می‌نمود، زمینه را برای شکل‌گیری دیوان عمومی و نظام مالی و تشکیلات اداری لازم فراهم نمود.
افزوده شدن هزینه‌های نظامی که در آیه ﴿وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ﴾[۳] و امنیتی که تحت عنوان ﴿مُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ﴾ و سایر موارد پیش‌بینی شده بود زمینه را برای نظام مالیه عمومی شامل در آمدها و هزینه‌ها و نیز شکل‌گیری دیوان محاسبات فراهم آورد[۴].
واژه “عطا” در عصر خلیفه دوم مبیّن سهم هر کدام از مسلمانان از بیت‌المال بود. عطا هر چند به طور برابر بین فقیر و غنی تقسیم می‌شد لکن عطای همگان یکسان نبود و برخی چون مبارزان بدر از عطای بیشتری برخوردار بودند[۵]. در حالی که در عصر نبوی همگان به طور یکسان از بیت‌المال سهم می‌گرفتند با آغاز خلافت امام علی(ع) بار دیگر مساوات در عطا، به ترتیبی که در عصر نبوی متداول بود بازگشت[۶]»[۷]
پرسش‌های وابسته
منبع‌شناسی جامع فقه سیاسی
پانویس
- ↑ ر.ک: محمود المرسی، التنظیم المحاسبی للاموال العامه، ص۱۶۶.
- ↑ ر.ک: ابن تیمیه، الحسبه فی الاسلام، ص۱۳، قاهره ۱۹۳۴.
- ↑ «و آنچه در توان دارید از نیرو و اسبان آماده در برابر آنان فراهم سازید» سوره انفال، آیه ۶۰.
- ↑ در مورد علل پیدایش دیوان در عصر خلیفه دوم، ر.ک: ماوردی، الاحکام السلطانیه، ص۱۹۹-۲۰۰؛ بلاذری، فتوح البلدان، ج۱، ص۴۵۳؛ طبری، تاریخ طبری، ج۵، ص۲۳.
- ↑ ر.ک: ابویوسف، الخراج، ص۴۲ و ۴۶.
- ↑ برای مطالعه بیشتر ر.ک: فقه سیاسی، ج۷، ص۵۶۳-۶۳۰.
- ↑ عمید زنجانی و موسی‌زاده، بایسته‌های فقه سیاسی، ص ۹۵.