جهاد دفاعی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی
مقدمه
دفاع به دو دسته دفاع جمعی و دفاع شخصی تقسیم شده است. منظور از دفاع جمعی، دفاع از سرزمین و جان مسلمانان است که به آن جهاد دفاعی نیز می‌گویند.[۱]. دفاع واجب کفایی است و تا وقتی مدافعان به قدر کفایت نرسند، بر همه واجب است[۲]. امام خمینی موضوع لزوم دفاع را وظیفه همه مسلمانان می‌دید[۳]، براساس این دیدگاه، موضوع وجوب دفاع، محصور در مرز جغرافیایی کشورهای اسلامی نخواهد بود؛ چنان‌که برخی فتاوای جهادی در سده‌های اخیر مؤید این مطلب است[۴].
برخی دفاع را صرفاً در صورت به خطرافتادن دین اسلام واجب دانسته‌اند؛ بنابراین اگر استیلای کفّار بر بلاد اسلامی، به اسلام زیانی نرساند، دفاع واجب نخواهد بود[۵] و تعبیراتی، چون به خطر افتادن کیان اسلام «بیضة الاسلام» در کلمات فقها می‌تواند مؤید این مطلب باشد[۶]، هرچند در مقابل، برخی «بیضة الاسلام» را به مجتمع اسلام تفسیر کرده‌اند که ظهور در سرزمین اسلامی دارد[۷]؛ چنان‌که برخی قدما و متأخران به وجوب دفاع در صورت به خطر افتادن سرزمین و مانند آن تصریح کرده‌اند[۸]. امام خمینی از سوی دیگر، دامنه موضوع دفاع را گسترانده و آن را شامل مبارزه با استیلای سیاسی و اقتصادی دشمن نیز دانسته است[۹].[۱۰]
شرایط جهاد دفاعی
برخی شرط وجوب دفاع را قدرت ذکر کرده‌اند[۱۱]. امام خمینی نیز تنها شرایط عامه تکلیف را لازم دانسته و همسو با فقیهان دیگر[۱۲] تصریح کرده است که حضور یا اجازه امام(ع) یا نایب امام(ع) شرط نیست و بر هر مکلفی واجب است بدون هیچ قید و شرطی، با هر وسیله‌ای از کیان اسلامی دفاع کند[۱۳]؛ بنابراین فرقی میان زن و مرد نیست[۱۴]. برخی عبارات فقیهان[۱۵]، از جمله امام خمینی[۱۶]، ظهور در وجوب جهاد دفاعی بر غیر بالغ دارد؛ البته همان‌طور که برخی تصریح کرده‌اند، این وجوب متوجه ولیِّ کودک است تا او را به کار مناسب با او بگمارد[۱۷]. گرچه اذن امام معصوم(ع) و نایب او در دفاع شرط نیست[۱۸]؛ اما تدبیر دفاع بر عهده ایشان است و بر مردم نیز واجب است از آنان اطاعت کنند[۱۹].[۲۰]
- ↑ شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة، ج۲، ص۳۷۹.
- ↑ حلبی، ابوالصلاح، الکافی فی الفقه، ص۲۴۶ - ۲۴۷؛ شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة، ج۲، ص۳۸۰؛ امام خمینی، استفتائات، ج۱، ص۴۹۳؛ ج۳، ص۴۶.
- ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۰، ص۱۵۹ – ۱۶۰.
- ↑ ورعی، سید جواد، المبادئ التشریعیة لنظریة الدفاع فی الفقه الاسلامی، مجله فقه أهل البیت(ع)، شماره ۳۲، ۱۴۲۴ق، ص۱۵۷.
- ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۱، ص۴۷؛ سبزواری، سیدعبدالأعلی، مهذب الأحکام، ج۱۵، ص۱۱۲.
- ↑ شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة، ج۲، ص۳۸۱ - ۳۸۲؛ خویی، سیدابوالقاسم، منهاج الصالحین، ج۱، ص۳۸۸ – ۳۸۹.
- ↑ ابن ادریس حلی، محمد بن منصور، السرائر، ج۲، ص۴؛ شهید اول، محمد بن مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، ج۲، ص۳۰.
- ↑ حلبی، ابوالصلاح، الکافی فی الفقه، ص۲۴۶؛ کاشف الغطاء، جعفر بن خضر، کشف الغطاء، ج۴، ص۲۸۸؛ عراقی کزازی، آقاضیاء الدین، شرح تبصرة المتعلمین، ج۴، ص۳۳۳.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیله، ج۱، ص۴۶۱ – ۴۶۲.
- ↑ ادرکنی، محمد جواد، مقاله «جهاد و دفاع»، دانشنامه امام خمینی، ج۴، ص ۲۰۸.
- ↑ شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة، ج۲، ص۳۸۳؛ علامه حلی، حسن بن یوسف، قواعد الأحکام، ج۱، ص۴۷۸؛ کاشف الغطاء، جعفر بن خضر، کشف الغطاء، ج۴، ص۲۹۱.
- ↑ ابن ادریس حلی، محمد بن منصور، السرائر، ج۲، ص۴؛ علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، ج۹، ص۳۷؛ شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة، ج۲، ص۳۸۱؛ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۱، ص۱۴.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیله، ج۱، ص۴۶۱.
- ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۱، ص۱۸ - ۱۹؛ مغنیه، محمدجواد، فقه الإمام الصادق(ع)، ج۲، ص۲۵۵؛ امام خمینی، استفتائات، ج۳، ص۴۳.
- ↑ شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة، ج۲، ص۳۸۳.
- ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۲، ص۲۳۹.
- ↑ عراقی کزازی، آقاضیاء الدین، شرح تبصرة المتعلمین، ج۴، ص۲۳۹.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیله، ج۱، ص۴۶۱.
- ↑ کاشف الغطاء، جعفر بن خضر، کشف الغطاء، ج۴، ص۳۳۲ - ۳۳۶؛ فراهانی، میرزا ابوالقاسم، رساله‌های خطی فقهی (رساله جهادیه)، ص۵۵۶.
- ↑ ادرکنی، محمد جواد، مقاله «جهاد و دفاع»، دانشنامه امام خمینی، ج۴، ص ۲۰۹.