ابوزیاد
مقدمه
بر اساس گفته مغلطای[۱] قدیمی‌ترین و تنها کتابی که نام او را در شمار صحابه آورده است، معجم الصحابه ابوالقاسم بغوی است و برای معرفی او به این مطلب بسنده کرده که تنها خالد بن معدان از او چنین روایت کرده است که ابوزیاد گفت: فراموش نمی‌کنم که هرگاه ابوبکر نماز می‌خواند، دست راست خود را بر دست چپش می‌گذاشت.
ذهبی[۲] بدون اشاره به صحابی بودن او، ابوزیاد را راوی ابوبکر، و خالد بن معدان کلاعی حمصی را راوی ابوزیاد معرفی کرده است. ابن حجر[۳] از دو نفر به نام‌های ابوزیاد جمحی و ابوزیاد مولی "آل دراج" جمحی یاد کرده است و ذیل نام اول، همان روایت بغوی را آورده، با این اختلاف که به جای ابوبکر، از پیامبر نام برده شده است.
به نظر می‌رسد جایگزینی پیامبر به جای ابوبکر (به عمد!) خلط شده و هر دو ابوزیاد یک نفر بیش نیست؛ به چند دلیل: نخست آنکه ابو زیاد را راوی ابوبکر معرفی کرده‌اند و تنها روایتی که خالد بن معدان از او نقل کرده همین است. دوم اینکه ابن حجر[۴] در شمار افرادی که صحابی بودنشان غلط و اشتباه است، از ابوزیاد مولی آل دراج جمحی نام برده و پس از بیان این مطلب که وی زمان رسول خدا(ص) را درک کرده، در معرفی او نیز دقیقاً همان مطالب بغوی و ذهبی را آورده است. ابن حجر[۵] این روایت دوم را از مسند مسدد بن مسرهد نقل کرده و به درستی سند آن تصریح کرده است. سوم اینکه طبرانی روایت ابوزیاد مولی بنی جمح را در مسند الشامیین[۶] قرار داده و ابن عساکر[۷] نیز ابوزیاد مولی آل دراج جمحی را شامی دانسته است.
بنابراین، از این شواهد بر می‌آید که مصداق دو ابوزیاد، یک نفر است و فقط راوی ابوبکر – و نه پیامبر است و چنان که مغلطای[۸] گفته است، روایت یاد شده هیچ دلالتی بر صحابی بودن او ندارد. ابن حجر[۹] در بخش اسامی، از زیاد مولی آل دراج نام برده که ضمن رد صحابی بودن او، همان مطلب ابو زیاد را آورده است. وی افزوده که ابن سمیع (محمود بن ابراهیم مؤلف "تسمیة من نزل الشام من الصحابه" او را از موالی بنو مخزوم یا بنوجمح شناخته است.
ابوزرعه دمشقی[۱۰] و ابن عساکر[۱۱] تصریح کرده‌اند ابوزیاد مولای ربیعة بن دراج جمحی، فلسطینی است. از قرائن برمی‌آید ابوزیاد، همان خیار بن سلمه با سلامه است؛ زیرا در شمار کسانی که خالد بن معدان حمصی از آنان روایت کرده، تنها از یک نفر به نام ابوزیاد خیار بن سلمه یاد شده است[۱۲]. چنان که ابن ابی حاتم[۱۳]، ذهبی[۱۴] و ابن حجر[۱۵] می‌گویند از این شخص، تنها خالد بن معدان روایت کرده است. درباره فرد مورد بحث ما نیز ۔ چنانکه گذشت. تنها راوی حدیث او خالد بود. افزون بر این از خیار بن سلمه به ابوزیاد شامی تعبیر کرده‌اند[۱۶] و از این رو، طبرانی روایات او را در مسند شامیین [۱۷] قرار داده است. ابوزیاد مورد بحث نیز شامی است. نکته دیگری که می‌تواند شاهد بر این باشد که ابو زیاد مورد بحث ما، خیار بن سلمه است اینکه ابوداود[۱۸]، نسائی[۱۹] و احمد بن حنبل[۲۰]، تنها روایت او را از عایشه که درباره خوردن پیاز است، به نقل از خالد بن معدان آورده‌اند.[۲۱]
منابع
پانویس
- ↑ مفلطای، ج۲، ص۲۷۲.
- ↑ تجرید، ج۲، ص۱۶۹.
- ↑ الاصابه، ج۷، ص۱۳۲.
- ↑ الاصابه، ج۷، ص۱۳۸.
- ↑ الاصابه، ج۷، ص۱۳۸.
- ↑ طبرانی، ج۱، ص۲۵۵-۲۵۶؛ ابن حجر، الاصابه، ج۷، ص۱۳۲.
- ↑ ابن عساکر، ج۶۶، ص۲۵۲.
- ↑ مغلطای، ج۲، ص۲۷۲.
- ↑ الاصابه، ج۲، ص۵۳۱.
- ↑ ابن عساکر، ج۱۸، ص۶۳ و ج۱۹، ص۲۴۷-۲۴۸.
- ↑ ابن عساکر، ج۱۸، ص۶۳ و ج۱۹، ص۲۴۷-۲۴۸.
- ↑ مزی، ج۸، ص۳۶۸ و ج۳۳، ص۳۳۰؛ ابن حجر، تهذیب، ج۱۲، ص۹۱.
- ↑ ابن ابی حاتم، ج۳، ص۳۹۶.
- ↑ میزان الاعتدال، ج۱، ص۶۶۹ و ج۴، ص۵۲۶.
- ↑ لسان، ج۷، ص۴۶۴.
- ↑ بخاری، ج۳، ص۲۲۳؛ ابن حبان، ج۴، ص۲۱۵؛ مزی، ج۸، ص۳۶۸ و ج۳۳، ص۳۳۰؛ ابن حجر، تهذیب، ج۱۲، ص۹۱.
- ↑ طبرانی، ج۲، ص۱۶۴.
- ↑ ابوداود، ج۲، ص۲۱۴.
- ↑ نسائی، ج۴، ص۱۵۸.
- ↑ احمد بن حنبل، ج۶، ص۸۹.
- ↑ هدایت‌پناه، محمد رضا، مقاله «ابوزیاد»، دانشنامه سیره نبوی ج۱، ص:۳۱۶-۳۱۷.