آیا علم موهوبی که منشأ عصمت است منافاتی با اختیار ندارد؟ (پرسش)

آیا علم موهوبی که منشأ عصمت است منافاتی با اختیار ندارد؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ عصمت
مدخل بالاتر	عصمت
مدخل اصلی	منشأ عصمت
مدخل وابسته	علم موهوبی
تعداد پاسخ	۳ پاسخ

آیا علم موهوبی که منشأ عصمت است منافاتی با اختیار ندارد؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث عصمت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی عصمت مراجعه شود.

پاسخ جامع اجمالی

در پاسخ به این سوال می‌گوییم:

1. اولا: همه مخلوقات برای اینکه خود را به کمال برسانند، به طور ذاتی از علم و اراده برخوردارند.
2. ثانیا: خداوند قبل از خلقت، علم ذاتی دارد که تعدادی از مخلوقاتش از علم و اراده‌ای که در حد دیگران به آنها می‌دهد، به اختیار خود در جهت رسیدن به کمال نهایی، در بالاترین حد ممکن از استعدادشان بهره‌برداری می‌کنند. به همین دلیل خدا ـ که علم به این توانایی و وظیفه‌شناسی معصومین دارد ـ برای تشویق، موهبت ویژه‌ای به آنها اعطا کرده است که در نتیجه از گناه، خطا و نسیان، مصون می‌شوند. این موهبت علاوه بر اینکه پاداشی برای معصومین است، وسیله‌ای برای هدایت سایر انسان‌ها به شمار می‌رود.
3. ثالثا: منشأ عصمت، علم ویژه‌ای است که خداوند به معصومان عطا کرده‌ است. علم، خود از مبادی و پایه‌های اختیار است. از این‌ رو، معصومان به جهت علمشان به مفاسد و مصالح اعمال، مرتکب گناه نمی‌شوند؛ مانند شخصی که علم قطعی به کشنده بودن سم دارد و هرگز از آن سم نمی‌خورد.
4. رابعا: برخی اندیشمندان معاصر عصمت را نه صرفاً یک ملکه علمی، بلکه یک ملکه علمی ـ عملی می‌دانند که از مطابقت مختارانه عمل معصوم با علم موهبتی از سوی خداوند حاصل شده‌ است. به اعتقاد ایشان، هرکس با سرمایه‌ای از استعداد و مواهب الهی به این دنیا آمده و فعلیت آن به دست خود اوست. علمی که مقدمه عصمت معصومین است نیز موهبتی بوده، ولی چیزی را بر شخص، تحمیل نمی‌کند. در نتیجه به‌کارگیری این سرمایه و مطابقت عمل با آن، منوط به تلاش خود معصوم است.

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. آیت الله سید محمد حسین طباطبایی؛
سید محمد حسین طباطبایی آیت الله طباطبایی در کتاب «تفسیر المیزان» در این‌باره گفته‌‌اند: «منشأ عصمت، علم ویژه‌ای است که خداوند به معصومان عطا کرده‌ است. علم، خود از مبادی و پایه‌های اختیار است. از این‌ رو، معصومان به جهت علمشان به مفاسد و مصالح اعمال، مرتکب گناه نمی‌شوند؛ مانند شخصی که علم قطعی به کشنده بودن سم دارد و هرگز از آن سم نمی‌خورد».

2. آیت الله محمد تقی مصباح یزدی؛

محمد تقی مصباح یزدی آیت الله مصباح یزدی در کتاب « در پرتو ولایت» در این‌باره گفته‌‌اند: «عصمت صرفاً یک ملکه علمی نیست، بلکه ملکه علمی ـ عملی است که از مطابقت مختارانه عمل معصوم با علم موهبتی از سوی خداوند حاصل شده‌ است. هرکس با سرمایه‌ای از استعداد و مواهب الهی به این دنیا آمده و فعلیت آن به دست خود اوست. علمی که مقدمه عصمت معصومین است نیز موهبتی بوده، ولی چیزی را بر شخص، تحمیل نمی‌کند. در نتیجه به‌کارگیری این سرمایه و مطابقت عمل با آن، منوط به تلاش خود معصوم است».

3. حجت الاسلام و المسلمین احمد حسین شریفی؛

احمد حسین شریفی حجج اسلام و المسلمین شریفی و یوسفیان در کتاب «پژوهشی در عصمت معصومان» در این‌باره گفته‌‌اند: «آیا علم موهوبی منافاتی با اختیار ندارد؟ با عنایت به مطالب گفته شده، موارد زیر قابل توجه است: همه مخلوقات برای اینکه خود را به کمال برسانند، به طور ذاتی از علم و اراده برخوردارند. خداوند قبل از خلقت، علم ذاتی دارد که تعدادی از مخلوقاتش از علم و اراده‌ای که در حد دیگران به آنها می‌دهد، به اختیار خود در جهت رسیدن به کمال نهایی، در بالاترین حد ممکن از استعدادشان بهره‌برداری می‌کنند. به همین دلیل خدا ـ که علم به این توانایی و وظیفه‌شناسی معصومین دارد ـ برای تشویق، موهبت ویژه‌ای به آنها اعطا کرده است که در نتیجه از گناه، خطا و نسیان، مصون می‌شوند. این موهبت علاوه بر اینکه پاداشی برای معصومین است، وسیله‌ای برای هدایت سایر انسان‌ها به شمار می‌رود. این بخش از دعای ندبه نیز به همین مطلب اشاره دارد: «الَّذِینَ اسْتَخْلَصْتَهُمْ لِنَفْسِکَ وَ دِینِکَ... بَعْدَ أنْ شَرَطْتَ عَلَیْهِمُ الزُّهْدَ فِی دَرَجَاتِ هَذِهِ الدُّنْیَا الدَّنِیَّهِ وَ زُخْرُفِهَا وَزِبْرِجِهَا فَشَرَطُوا لَکَ ذَلِکَ وَ عَلِمْتَ مِنْهُمُ الْوَفَاءَ بِهِ»»..

منبع‌شناسی جامع عصمت

• کتاب‌شناسی عصمت؛
• مقاله‌شناسی عصمت؛
• پایان‌نامه‌شناسی عصمت.