ابراهیم بن فضیل
ابراهیم بن فضیل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ابراهیم بن فضیل در تراجم و رجال - پرسش مرتبط نداردمقدمه
ابراهیم بن فضیل[۱] در سند ۱ روایت تفسیر کنز الدقائق، به نقل از تفسیر عیاشی دیده می‌شود:
«عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ الْفَضْلِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: الْعَدْلُ فِي قَوْلِ أَبِي جَعْفَرٍ (ع) الْفِدَاءُ»[۲][۳]
شرح حال راوی
نام راوی در منبع اصلی یعنی تفسیر عیاشی[۴] و در تفسیر البرهان[۵] و نور الثقلین[۶] به نقل از تفسیر عیاشی، همانند تفسیر کنز الدقائق «ابراهیم بن فضیل»؛ ولی در بحار الأنوار[۷] «ابراهیم بن فضل» ثبت گردیده است.
عنوان ابراهیم بن فضیل در کتب رجالی ذکر نشده؛ ولی در بعضی اسناد روایات یاد گردیده؛ مانند سند روایت من لا یحضره الفقیه: «وَ رَوَى جَعْفَرُ بْنُ بَشِيرٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ الْفَضْلِ[۸] عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ إِذَا سَبَّبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِعَبْدٍ الرِّزْقَ فِي أَرْضٍ جَعَلَ لَهُ فِيهَا حَاجَةً»[۹].
بدان جهت رجالیان به تصحیف این عنوان نظر دادند[۱۰]؛ اما در اینکه مصحف چه عنوانی است، اختلاف دارند: برخی[۱۱] آن را مصحف ابراهیم بن فضل می‌دانند؛ ولی آیت الله خویی آن را مصحف ابراهیم بن مفضل دانسته است؛ ایشان بعد از یادآوری روایت من لا یحضره الفقیه می‌نویسد: کذا فی نسخة، و فی نسخة أخری: الفضل، بدل الفضیل، و فی ثالثة: المفضل، و لا یبعد صحته فإن إبراهیم بن الفضیل لم یعلم وجوده، و إبراهیم بن الفضل، لم تعهد روایته عن المعصومین، کما لم تعهد روایة جعفر بن بشیر عنه، و إبراهیم بن المفضل من أصحاب الصادق (ع)[۱۲][۱۳]
تحقیق
دلیل قاطع و محکمی بر عدم وجود ابراهیم بن فضیل وجود ندارد؛ زیرا عدم ذکر این عنوان در کتب رجالی دلیل بر عدم وجود نیست و بسیارند راویانی که ذکری از آنها در کتب رجالی نشده؛ ولی در اسناد روایات یاد شده‌اند و وجود خارجی دارند؛ نیز این مطلب که آیت الله خویی درباره ابراهیم بن فضل نوشتند: لم تعهد روایته عن المعصومین؛ کما لم تعهد روایة جعفر بن بشیر عنه درست نیست.
بر این اساس، احتمالاً هر سه عنوان (ابراهیم بن فضل، ابراهیم بن فضیل و ابراهیم بن مفضل) درست است، گرچه به اعتبار اینکه عنوان ابراهیم بن فضیل در کتب رجالی ذکر نشده، احتمال تصحیف تقویت می‌شود؛ اما اینکه مصحف کدام یک از دو عنوان دیگر است، دلیل و شاهدی بر آن نیست.[۱۴]
منابع
پانویس
- ↑ ر. ک: تنقیح المقال، ج۴، ص۲۵۰، ش۴۵۲؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۱۸۴، ش۳۹۲؛ معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۴۵، ش۲۳۶.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۱، ص۴۱۴ به گزارش از تفسیر العیاشی، ج۱، ص۵۷، ح۸۶.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۴۴۲.
- ↑ ر. ک: تفسیر العیاشی، ج۱، ص۵۷، ح۸۶.
- ↑ ر. ک: البرهان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۳۱۶، ح۶۰۱.
- ↑ ر. ک: تفسیر نور الثقلین، ج۱، ص۷۷، ح۱۸۹.
- ↑ ر. ک: بحار الأنوار، ج۸، ص۶۱، ح۸۴.
- ↑ نسخه‌های من لایحضره الفقیه مختلف است، در بعضی نسخه‌ها عنوان ابراهیم بن الفضیل و در برخی دیگر ابراهیم بن الفضل و در نسخه سوم ابراهیم بن المفضل ثبت شده؛ ولی چنان که گذشت (ذیل عنوان ابراهیم بن الفضل؛ طبقه راوی) این روایت در محاسن برقی (ج ۲، ص۳۴۵، ح۳) نقل شده و در سند آن ابراهیم بن الفضل یاد شده، پس درستی این عنوان تقویت می‌شود.
- ↑ من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۲۶۵، ح۲۳۸۸.
- ↑ ر. ک: تنقیح المقال، ج۴، ص۲۵۰، ش۴۵۲؛ معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۴۵، ش۲۳۶.
- ↑ ر. ک: تنقیح المقال، ج۴، ص۲۵۰، ش۴۵۲.
- ↑ معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۴۵، ش۲۳۶.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۴۴۲-۴۴۳.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۴۴۳-۴۴۴.