احمد بن حسن بن علی در تراجم و رجال
این مدخل زیرشاخهٔ بحث احمد بن حسن بن علی است. احمد بن حسن بن علی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: احمد بن حسن بن علی در تراجم و رجال - پرسش مرتبط نداردآشنایی اجمالی
احمد بن الحسن بن علی[۱] در سند دو روایت تفسیر کنز الدقائق[۲]، به نقل از کتاب الکافی و تأویل الآیات الظاهرة نقل شده است؛ مانند:
«وَ قَالَ أَيْضاً حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِي عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِيرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (ع) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ 
إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَيْهِمْ مِنَ السَّمَاءِ آيَةً فَظَلَّتْ أَعْنَاقُهُمْ لَهَا خَاضِعِينَ
[۳] قَالَ نَزَلَتْ فِي قَائِمِ آلِ مُحَمَّدٍ (ص) يُنَادَى بِاسْمِهِ مِنْ السَّمَاءِ»[۴].
اختلاف طبقه و نیز اختلاف راوی و مروی عنه در هر کدام از دو سند مذکور در تفسیر کنز الدقائق، نشان دهنده تعدد معنون در آنهاست. در سند یکی از این دو حدیث، راوی از «احمد بن حسن بن علی»، محمد بن احمد بن یحیی، و مروی عنه او عمرو بن سعید است [۵]؛ که به دلیل اتحاد راوی و مروی عنه، مقصود از راوی احمد بن حسن بن علی بن فضال است؛ زیرا در اسناد[۶] بسیاری محمد بن احمد بن یحیی از احمد بن حسن بن علی بن فضال از عمرو بن سعید مدائنی نقل روایت کرده است؛ مانند: «مَا أَخْبَرَنِي بِهِ الشَّيْخُ أَيَّدَهُ اللَّهُ تَعَالَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِيسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) أَنَّهُ قَالَ: لَا يَمَسُّ الْجُنُبُ دِرْهَماً وَ لَا دِينَاراً عَلَيْهِ اسْمُ اللَّهِ...»[۷].
«احمد بن حسن بن علی بن فضال» در سلسله سند، در طبقه هفتم قرار می‌گیرد[۸].
و در سند حدیث دیگر (روایت مورد بحث)، راوی از «احمد بن حسن بن علی»، محمد بن العباس و مروی عنه او پدرش حسن بن علی است[۹]؛ و ابتدای سند با عبارت "قال أيضاً" شروع شده و مرجع ضمیر در کلمه «قال» به قرینه سند قبلی آن، محمد بن العباس است؛ بنابراین سند کامل بدین صورت است: "قال محمد بن العباس حدثنا أحمد بن الحسن بن علي قال: حدثنا أبي، عن أبيه، عن محمد بن إسماعيل، عن حنان بن سدير عن أبي جعفر (ع) قال:...".
با دقت در اسناد مشابه مشخص می‌شود که احمد بن حسن بن علی در این سند، مصحّف بوده و عنوان صحیح «محمد بن حسن بن علی» است، و مراد از آن محمد بن حسن بن علی بن مهزیار اهوازی است که از جهت طبقه در سلسله سند، در طبقه هشتم قرار می‌گیرد[۱۰].
و دلیل بر این ادعا آن است که محمد بن العباس - راوی از احمد - در غیر از این مورد، در جای دیگر، روایتی از احمد بن حسن بن علی نقل نکرده، بلکه در خود تفسیر کنز الدقائق[۱۱]، محمد بن عباس، بارها از محمد بن حسن بن علی بن مهزیار که در برخی اسناد به اشتباه «محمد بن حسین» ثبت شده [۱۲]، نقل روایت کرده است. علاوه بر این، علی بن مهزیار که در این سند با کلمه "أبيه" از او یاد شده و از محمد بن اسماعیل روایت کرده، در سایر کتب حدیثی نیز، در موارد متعدد، از محمد بن اسماعیل بن بزیع نقل روایت کرده است[۱۳].
بنابراین، عنوان صحیح راوی در سند دوم، محمد بن حسن بن علی بن مهزیار است، که شرح حال وی در عنوان مربوطه خواهد آمد.[۱۴]
منابع
پانویس
- ↑ مصحف «محمد بن الحسن بن علی» است.
- ↑ ر. ک: تفسیر کنز الدقائق، ج۹، ص۴۵۷؛ ج۱۲، ص۱۱۹.
- ↑ «اگر بخواهیم از آسمان بر آنان نشانه ای فرو می‌فرستیم تا فروتنانه بدان گردن نهند» سوره شعراء، آیه ۴.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۹، ص۴۵۷ - ۴۵۸، به نقل از: تأویل الآیات الظاهرة، ص۳۸۳ -۳۸۴.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۱۲، ص۱۱۹.
- ↑ ر. ک: تهذیب الأحکام، ج۱، ص۱۱، ح۲۰، ۳۱، ح۸۲، ۴۵، ح۱۲۷، ۵۲، ح۱۵۱، ۶۶، ح۱۸۷ و....
- ↑ تهذیب الأحکام، ج۱، ص۳۱، ح۸۲.
- ↑ الموسوعة الرجالیة، ج۴، ص۴۰؛ ج۷، ص۵۲.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۹، ص۴۵۷.
- ↑ الموسوعة الرجالیة، ج۷، ص۸۷۷.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۸، ص۴۰۵؛ ج۹، ص۳۱۴؛ ج۹، ص۳۸۵.
- ↑ ر. ک: تفسیر کنز الدقائق، ج۹، ص۱۰۱.
- ↑ ر. ک: الکافی، ج۱، ص۳۸۴، ح۵؛ ج۳، ص۳۲۰، ح۵؛ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۴۴۴، ح۲۹۲۶، الأمالی (مفید)، ص۱۸۷، ح۱۴؛ کامل الزیارات، ص۴۹، ح۱۲.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۲ ص ۱۵۳-۱۵۵.