اضطرار در فقه اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث اضطرار است. اضطرار از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: اضطرار در قرآن - اضطرار در فقه اسلامی - اضطرار در فقه سیاسی - اضطرار در در معارف دعا و زیارات - اضطرار در معارف و سیره سجادی - اضطرار در معارف و سیره رضوی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

اضطرار بنابر مشهور عبارت است از بیم عقلایی (نه صِرف پندار) از رسیدن زیانی که معمولاً قابل تحمّل نیست نسبت به فعل یا ترک کاری؛ خواه نسبت به خودش یا فردی که حفظ او بر انسان واجب است. ضرر نیز جانی باشد یا مالی و یا حیثیّتی و ناموسی. ضرر جانی نیز در حدّ کشته شدن باشد یا نقص عضو یا پیدایی بیماری یا شدّت پیدا کردن آن یا طولانی شدن دوره درمان یا مشکل شدن مداوا و یا پیدایی عارضه‏ای که منجرّ به یکی از آنها گردد.

جایگاه اصلی عنوان یاد شده، باب اطعمه و اشربه است، لکن از آن به مناسبت در دیگر باب‌ها، مانند جهاد، تجارت، اجاره و حدود نیز سخن رفته است.

حکم اضطرار

اضطرار از عناوین ثانوی است که با پیدایی آن، تکلیف اوّلی، از عهده مکلّف برداشته می‏‌شود؛ بدین معنا که مکلّف را از موضوع حکم شرعی اوّلی خارج می‏‌کند که نتیجه آن، جواز ارتکاب حرام یا ترک واجب در حال اضطرار است، مانند خوردن مردار یا ترک نماز، که درشرایط عادی، حرام و در حال اضطرار، جایز است. از این مطلب به قاعده اضطرار نیز تعبیر می‏‌شود.

منشأ

منشأ اضطرار یا اکراه است یا تقیّه و یا صرف بیم زیان بدون اکراه و تقیّه.

منابع

1. هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت