بیاض
مقدمه
سفیدی، کتابچه و دفتر سفید نانوشته، کتابچه‌ای که جهت یادداشت، در بغل گذارند[۱]. دفتری که چند مجلس تعزیه و بعضی اوقات نوحه یا ادعیه در آن نوشته شده و معمولا دارای جلد چرمی است و از ته به هم دوخته شده، با قطعی بغلی. امروز به اینگونه نوشته‌ها جنگ می‌گویند[۲]. نسخه و طومار، از اسامی دیگر اینگونه کتابچه‌های نوحه و تعزیه بوده است. اغلب با خط خاصی و به صورت چپ و راست نوشته می‌شد و رونویسی از آن دشوار بود. نوحه خوان‌ها هم معمولا آنها را در انحصار خود داشتند و به دیگران نمی‌دادند[۳].
دستینه مداحان و تعزیه‌خوانان
«بیاض» در لغت به معنی سفید و سفیدی است و در اصطلاح به دفتر سفید و دفتر دراز بغلی گفته می‌شود. در فرهنگ آیین‌های شیعی، بیاض به دفترهایی گفته می‌شود که در آنها مطالب گوناگون و مرتبط با برگزاری یک مراسم یا آیین مذهبی (از جمله ادعیه، اشعار منتخب، حکایت‌های شیرین، نوحه‌ها و...) برای استفاده برگزارکنندگان و مجریان مراسم نوشته شده است. به این دفترها، گاه «جنگ»، «سفینه» و «کشکول» نیز گفته می‌شد. بسته به مطالب و موارد استفاده، بیاض‌ها انواع گوناگونی را شامل می‌شوند، مانند: بیاض نقالی، بیاض دعا، بیاض نوحه و مرثیه و بیاض تعزیه. این میان، بیش از همه بیاض در مکتوب کردن و نسخه‌نویسی مجالس تعزیه کاربرد داشته است.
در گذشته، سرایندگان مجالس شبیه‌خوانی، همه اشعار یک مجلس را به صورت بیاض می‌نوشتند و در اختیار کاتبان و خوشنویسان قرار می‌دادند تا از روی آن، اشعار مربوط به هر نقش را جداگانه بنویسند. شیوه نگارش اشعار در بیاض به روشی خاص (چپ و راست، از بالا به پایین و از پایین به بالا) بوده است؛ به گونه‌ای که خواندن و رونویسی از نسخه‌های بیاض برای افرادی غیر از تعزیه‌خوانان حرفه‌ای و کارشناسان، دشوار است. صفحات بیاض را از عرض به هم می‌دوختند. طول هر صفحه بیاض معمولاً بین ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر و عرض آن بین ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر بوده است. انتخاب این قطع، احتمالاً به جهت سهولت در دست گرفتن و ورق زدن هنگام اجرای تعزیه یا خواندن نوحه بوده است. بیاض‌های مشهور معمولاً به نام سراینده، نویسنده یا تدوین کننده آنها (نظیر جنگ عبدالکریم مداح یا بیاض شیخ فضل الله نوری) یا سفارش دهنده آنها (مانند بیاض تاج الدین احمد وزیر) نام‌گذاری می‌شدند.
تدوین بیاض‌های مذهبی و استفاده از آنها در دوره‌های صفوی و به خصوص قاجار رواج بسیار یافت. امروزه هم برخی مداحان، اشعار و نوحه‌های منتخب را برای خواندن در مجلس، روی کاغذهایی در قطع شبیه بیاض می‌نویسند.[۴]
منابع
پانویس
- ↑ لغت نامه دهخدا
- ↑ تعزیه در ایران، صادق همایونی، ص ۲۸۵، دایرة المعارف تشیع، ج ۳، ص۵۴۳
- ↑ ر. ک. محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص۸۸.
- ↑ شریف‌زاده، احسان، مقاله «بیاض»، فرهنگ سوگ شیعی، ص ۸۱.