قرآن کریم، پیامبر خاتم (ص) را امی معرفی می‌کند و وی را پیامبری می‌داند که در میان امیین برانگیخته شده است:﴿﴿قُلْ يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُمْ جَمِيعًا الَّذِي لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ لا إِلَهَ إِلاَّ هُوَ يُحْيِي وَيُمِيتُ فَآمِنُواْ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ النَّبِيِّ الأُمِّيِّ﴾﴾[۱][۲].
"اُم" در لغت عرب به معنای اصل و پایه می‌باشد. به مکه نیز اُم القُری گفته می‌شود؛ زیرا در میان همه سرزمین‌ها، برای اولین بار زمین از آنجا پدیدار گشت و از میان آب‌ها بیرون آمد. به مادر نیز اُم می‌گویند، زیرا فرزند از او به دنیا می‌آید. اُمی نیز کسی است که بر خلقتِ عموم مردم است و لذا کتابت و دانش فرانگرفته و بر اصل و ریشه طبیعی خود، باقی است[۳]. بنابراین معنای رایج واژه امی، دور بودن از خواندن و نوشتن است، و به‌عبارت دیگر، یعنی درس ناخوانده[۴].
این معنای از واژه امی، به گونه دیگری در توصیف پیشینه پیامبر خاتم (ص) بیان شده است:﴿﴿ وَمَا كُنتَ تَتْلُو مِن قَبْلِهِ مِن كِتَابٍ وَلا تَخُطُّهُ بِيَمِينِكَ إِذًا لّارْتَابَ الْمُبْطِلُونَ﴾﴾[۵][۶].
ملاحظه می‌گردد که این آیه، توانایی بر خواندن و نوشتن را از پیامبر خاتم نفی می‌کند، بلکه اقدام ایشان جهت فراگیری این فنون، و وقوع این دو فعل را از ایشان نفی می‌کند. به شهادت تاریخ و به گواهی مردمانی که با او در طول سالیان دراز زندگی می‌کردند، رسول اکرم(ص) قبل از بعثت و نزول آیات قرآنی هرگز به خواندن و نوشتن، اقدام ننموده است تا به خواندن کتب آسمانی و نوشته‌های دیگران و نسخه‌برداری از آنها متهم نگردد. اگر این‌چنین بود، قطعاً معاندان و دشمنانی که درصدد تکذیب و ابطال نبوت و آسمانی بودن قرآن کریم بودند، به هدف خویش نائل آمده، و آیات قرآنی را کلام خدا ندانسته، و به دیگران منتسب می‌گردند. ازاین‌رو برخی از دانشمندان اسلامی این ویژگی پیامبر خاتم را در شمار وجوه اعجاز قرآن ذکر کرده‌اند[۷][۸].
حضرت رضا (ع) نیز در گفتگو با عالم یهودی، معجزه کلام الهی، اخبار غیبی و دیگر آیات ارائه‌شده توسط پیامبر خاتم (ص) را با عنایت به پیشینه حضرت و درس ناخواندگی ایشان تفسیر نموده، می‌فرمایند:"ازجمله آیات نبوتپیامبر خاتم(ص) آن است که وی یتیم ناداری بود که چوپانی می‌کرد. کتابی نیاموخته و برای فراگیری نزد معلمی نرفته بود. سپس قرآن را آورد که شامل داستان‌های انبیا(ع) و سرگذشت دقیق آنان بود، و اخبار گذشتگان و آیندگان را تا قیامت بازگو می‌کرد. وی از اسرار آنها و کارهایی که در خانه انجام می‌دادند خبر می‌داد، و آیات بی‌شماری را ارائه فرمود"[۹][۱۰].
در کنار احادیثی که معنای فوق از امی بودن را مورد تأکید قرار می‌دهند، به روایاتی برمی‌خوریم که سایر معانی را برای امی بودن مطرح می‌کنند. چنان‌که گفته شد این معانی با معانی که قبلاً گفته شد منافاتی ندارد[۱۱][۱۲].
پانویس
↑ بگو: ای مردم! به راستی من فرستاده خداوند به سوی همه شمایم، همان که فرمانفرمایی آسمان‌ها و زمین از آن اوست، هیچ خدایی جز او نیست که زنده می‌دارد و می‌میراند، پس به خداوند و فرستاده او پیامبر درس ناخوانده‌ای؛ سوره اعراف، آیه:۱۵۸.
