بحث:علم مستأثر
مقدمه
- یکی از مباحث ظریف درباره اسماء الهی بحث اسماء مستأثره است. اصطلاح اسم مستأثر که از مفاهیم لطیف عرفانی در بحث اسماء الهی محسوب می‌‌‌‌شود، ریشه در روایات دارد، حضرت امام باقر(ع)، پس از بیان این مطلب که اسماء الهی به ۷۳ حرف است و نزد ما اهل بیت ۷۲ حرف آن وجود دارد فرمود: «و حرف واحد عندالله تعالی استأثر به فی علم الغیب عنده»[۱] و هم چنین امام هادی (ع)، نیز پس از بیان تعداد اسم اعظم الهی فرمود: «و حرفٌ عندالله مستأثر ب فی علم الغیب»[۲] و بیهقی از عبدالله بن مسعود در کتاب "الأسماء و الصفات" نقل کرده که پیامبر اکرم (ص) ضمن دعائی فرمود: «و اسالک بکل اسم هولک... او استأثرت به فی علم الغیب عندک»[۳] بحث اسماء مستأثره الهی، گذشته از آن که در آثار عرفانی نظیر مفاتیح غیب الجمع و الوجود و شرح آن یعنی مصباح‌الانس مورد بررسی قرار گرفته، در منظر و مشرب عرفانی امام خمینی نیز مورد توجه خاصی واقع شده و در چند جا درباره آن بحث شده است، از آن میان در تعلیقه فصوص فرموده‌‌‌‌اند: وجود یا به تجلّی غیبی احدی که همه اسماء و صفات در ساحتش مقهور و مستهلک‌‌‌‌اند تجلی می‌‌‌‌کند و این تجلّی به اسم مستأثر که هفتاد و سومین حرف از حروف اسم اعظم است واقع می‌‌‌‌شود و این مقام بشرط لای وجود است پس در این مقام وجود اسم دارد لکن آن اسم در علم غیب او مستأثر است. پرسش و نکته مهم در بحث اسماء مستأثره آن است که ایا اسماء مستأثره مظهر دارد یا نه؟ حضرت امام از استادش مرحوم شاه‌آبادی نقل کرده که فرمود: اسم مستأثر همان ذات حدیث مطلقه است زیرا ذات با حیثیت تعین منشأ ظهور است، بخلاف ذات مطلقه و بدون تعین، و از ظاهر کلام صدرالدین قونوی معلوم می‌‌‌‌شود که اسم مستأثر از اسماء ذاتیه‌‌‌‌ای است که در خارج مظهر ندارد. لکن حضرت امام گرچه در یک مورد اظهار داشته است که چون اسم مستأثر در حقیقت جزء اسماء محسوب نمی‌شود لذا ظهور و مظهر ندارد، اما در چندین جای دیگر اصرار نموده که اسماء مستأثره نیز مظهر دارد از آن میان گفته است: از نظر من اسم مستأثر نیز آثاری در خارج دارد، مگر این که اثر او همانند خودش مستأثر است. و در مورد دیگر می‌‌‌‌گوید: اسماء مستأثر دارای مظاهر مستأثره است، چون هیچ اسمی بدون مظهر نیست. و همچنین در مقدمه وصیت نامه الهی سیاسی خود نیز به مظهر داشتن اسماء مستأثره الهی اشاره کرده است.[۴]
- بعضی از بزرگان در تحلیل این دیدگاه حضرت امام (مظهر داشتن اسماء مستأثره) بر این نکته عنایت کرده‌‌‌‌اند که حیثیت اسمی ایجاب می‌‌‌‌کند که حتی اسماء مستأثره نیز مظهر داشته باشد چون پیدایش اسم بر اساس اقتضای نیاز ممکنات است و اسماء الهی قبله مناجات است، آنگاه پس از بیان فرازی از سخنان امام خمینی می گوید: پس چگونه ممکن است، اسم گرچه مستأثر باشد، بدون مظهر و اثر باشد و قبله حاجات نباشد، مضافاً به این که در بعضی از دعوات مأثوره، اسم مستأثره مورد تمسّک جهت قضای حاجات واقع شده است. از مجموع آنچه گفته شد این نکته بخوبی معلوم گردید که حضرت امام در بحث اسماء مستأثره نیز دارای دیدگاه خاص عرفانی بوده است. اما پرسش مهم و اساسی این جاست که اطلاع حاصل کردن از اسماء مستأثره چگونه امکان‌پذیر است تا درباره آن بحث شود که آیا مظهر و اثر دارد یا نه؟ چون حتی بنا بر نظر حضرت امام خمینی که قایل به مظهر داشتن اسماء مستأثره است، مظهر او نیز همانند خود آن اسماء در علم غیب الهی مستأثره است، پس حکم بر مظهر داشتن و یا عدم آن چگونه میسور خواهد بود. بخصوص آن که در دعای شب عرفه آمده: «و باسمک المخزون فی خزائنک الذی استأثرتَ به فی علم الغیب عندک لم یظهر علیه احد من خلقک لا ملک مقرب لا بنی مرسل ولا عبد مصطفی»[۵][۶]
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ «و یک حرف نزد پروردگار متعال می‌باشد، که آن را ویژه خود و در علم غیب نزد خود قرار داد».
- ↑ «و یک حرف نزد خداوند متعال و ویژه ایشان در علم غیب می‌باشد».
- ↑ «و تو را می‌خوانم به هر نامی که برای توست... یا اینکه آن را مخصوص خود در علم غیب نزد خود قرار فرمودی».
- ↑ صادقی ارزگانی، محمد امین، اسماء الهی از نگاه عرفانی امام خمینی.
- ↑ و تو را به نامی می‌خوانم که در گنجینه‌های خود، مخصوص خود در علم غیب نزد خود قرار دادی. نامی که بر کسی از آفریده‌های تو آشکار نگردیده است؛ نه فرشته‌ای مقرب درگاه تو و نه پیامبری فرستاده شده و نه بنده‌ای انتخاب شده.
- ↑ صادقی ارزگانی، محمد امین، اسماء الهی از نگاه عرفانی امام خمینی.